ارزیابی نظریه روان کاوی فروید از منظر معارف وحیانی به ویژه نهج البلاغه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه تهران

2 دانش آموخته دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

نظریه روان کاوی فروید، یکی از نظریات مهم در قرن نوزدهم بوده که تأثیر شگرفی در تربیت داشته است. این نظریه از منظر روش، بر روش تجربه گرایی در غرب تکیه دارد و از منظر ماهوی، با مکتب مادی گرای اومانیسم هم سان است. نظریه پیش گفته دو رکن اساسی دارد؛ یکی ساختهای سه گانه ذهنی و دیگری حالات سه گانه‌ روانی. به باور فروید، از میان ساخت های سه گانه ذهنی، نهاد برترین و بنیادی ترین ساخت است و منبع انرژی های غریزی جنسی به شمار می آید. وی ناخودآگاه را عامل اساسی در تربیت معرفی می کند. نظریه فروید از منظر معارف دینی به ویژه نهج البلاغه، در هر دو رکن پیش گفته، مخدوش است: نخست، روش تجربه گرایی انحصارگرا، روشی درست در شناخت انسان نیست. دوم، اومانیسم مکتبی انحرافی در شناخت انسان است که به ابعاد مترقی انسان توجهی ندارد. سوم، انسان دارای ساختهای سه گانه ذهنی نیست و صرفاً یک ساخت ذهنی دارد و چهارم، برخلاف نظر فروید، ضمیر ناخودآگاه بیشترین تأثیر را در رفتارهای انسان ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An evaluation of Freud’s psychoanalytic theory with an emphasis on Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • Hasan Rezaee 1
  • Safar Nasirian 2
1 Associate professor of Hadith and Quranic sciences at University of Tehran
2 PhD in Hadith and Quranic sciences at University of Tehran
چکیده [English]

Freud’s psychoanalytic theory is one of the most important theories of the 19th century with massive effects on education. Regarding its method, the theory relies on Western Empiricism, and concerning the nature, it is aligned with Humanistic Materialism. This theory has two basic principles: the three structures of mind, and the three levels of awareness. In Freud’s view, Id is the superior and the most essential of the triple structures, one which is the source of instinctive sexual energies. Besides, he introduces subconscious as the main element in education. Freud’s theory is defective through the lens of religious knowledge, especially that of Nahj al-Balaghah, for the following reasons. First, the exclusivist Empiricism is not a right method in knowing the human. Second, Humanism is a distorted school in knowing the human which does not take into account humans’ sublime aspects. Third, the human does not have three structures of mind, but rather, has only one mental structure. Finally, contrary to Freud’s opinion, the subconscious mind does not have the most effect on human behaviors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Freud
  • Psychoanalytic theory
  • Structures of mind
  • Subconscious
  • Nahj al-Balaghah
-         قرآن کریم
-         نهج البلاغه، (1414)، هجرت، قم.
-         آرمسترانگ، کرن، (1382)، خداشناسی از ابراهیم تاکنون، ترجمه محسن سپهر، نشر مرکز، تهران.
-         آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین،( ۱۳۶۶)، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، دانشگاه تهران، تهران.
-         آیسنک، هانس­جی، (1379)، افول امپراطوری فرویدی، ترجمه یوسف کریمی، س‍ازم‍ان‌ م‍طال‍ع‍ه‌ و ت‍دوین‌ ک‍ت‍ب‌ ع‍ل‍وم‌ ان‍س‍ان‍ی‌ دان‍ش‍گ‍اه‍ه‍ا، تهران.
-         ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، (1386)، «انسان در نگاه اسلام و اومانیسم»، قبسات، شماره 44، تابستان.
-         ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین، (1389)، فیلسوفان یهودی و یک مسئله بزرگ، نشر هرمس، تهران.
-         ابن أبی الحدید، عبد الحمید، (1404)، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم.
-         ابن میثم بحرانی، علی، (1404)، شرح نهج البلاغه، دفتر نشر الکتاب، بی­جا.
-         ابوالفتوح رازى، حسین بن على، (1408)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏، بنیاد پژوهشهاى اسلامى‏ آستان قدس رضوى، مشهد.
-         باقری، خسرو و لسلی استیونسن، (1368)، هفت نظریه در باب طبیعت انسان، ترجمه بهرام محسن پور، رشد، تهران.
-         برقى، احمد بن محمد بن خالد، (1371)،  المحاسن، دار الکتب الإسلامیة، قم.
-         تمیمى آمدى، عبد الواحد، (بی­تا)، غررالحکم‏ و دررالکلم، ‏ترجمه محمدعلى‏ انصارى‏ قمى، بی­نا، تهران.
-         جعفرى، محمد تقى، (1376)، ترجمه‏ و تفسیر نهج‏البلاغه‏، تهران، دفتر نشر فرهنگ‏ اسلامى.
-         جوادی آملی، عبد الله، (1379)، تفسیر موضوعی قرآن کریم: فطرت در قرآن، مرکز نشر اسراء، قم.
-         همو، (1382)، حیات حقیقی انسان در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم)، مرکز نشر اسراء، قم.
-         حر عاملى، محمد بن حسن، (1409)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، مؤسسة آل البیت، قم.
-         خسرو پناه، عبدالحسین، (1392)، انسان شناسی اسلامی، دفتر نشر معارف، قم.
-         دیلمى، حسن بن محمد، (1412)، إرشاد القلوب إلى الصواب، الشریف الرضی، قم.
-         رشید رضا، محمد، (1414)، تفسیر المنار، بی نا، بیروت.
-         زمخشری، محمود بن عمر، (1407)، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، دارالکتاب العربی، بیروت.
-         ستاد انقلاب فرهنگی، (1365)، اندیشه‌های بنیادین اسلام، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
-         شاریه، ژان پل، (1370)، فروید: ناخودآگاه و روان کاوی، ترجمه علی محدث، نشر نکته، تهران.
-         شعیری، محمد بن محمد، (بى­تا)، جامع الأخبار، مطبعة حیدریة، نجف.
-         شفیع‌آبادی، عبدالله و غلامرضا ناصری، (1385)، نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی، مرکز نشر دانشگاه، تهران.
-         شوشتری، محمد تقى، (1376)، بهج ‏الصباغة فی ‏شرح ‏نهج‏البلاغة، موسسه ‏انتشارات‏ امیرکبیر، تهران.
-         شولتز، دوان و سیدنی الن شولتز، (1382)، تاریخ روان‌شناسی نوین، ترجمه علی‌اکبر سیف و حسن پاشا شریفی، دوران، تهران.
-         همو، (1384)، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سیدمحمدی، ویرایش، تهران.
-         شهبازی، عبدالله، (1377)، زرسالاران یهودی و پارسی استعمار بریتانیا و ایران، مؤسسه‌ مطا‌لعا‌ت‌ و پژوهشها‌ی سیا‌سی‌، تهران.
-         صدوق، محمد بن على، (1385)، علل الشرائع، کتاب فروشى داورى، قم.
-         صفایی حایری، علی، (بی­تا)، حرکت ( تحلیل جریان فکری و تربیتی انسان) ‏، لیله القدر، قم.
-         طالقانى، محمود و سید محمدمهدى ‏جعفرى‏، (1374‏)، پرتوى ‏از نهج‏البلاغه‏، سازمان ‏چاپ ‏و انتشارات ‏وزارت‏ فرهنگ‏ و ارشاد اسلامى، تهران.‏
-         طاهری، حبیب­الله، (1390)، «بررسی و نقد نظریه منشأ دین از دیدگاه فروید»، اندیشه نوین دینی، شماره 25، تابستان.
-         طباطبایى، محمدحسین، (بی‌تا)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تحقیق مرتضی مطهری، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
-         همو، (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
-         طبرسى، فضل بن حسن، (‏1372)، مجمع البیان لعلوم القرآن،‏ انتشارات ناصر خسرو، تهران.
-         طریحی، فخر الدین، (1375)، مجمع البحرین، مرتضوى، تهران.
-        طوسى، محمد بن الحسن، (1407)، تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیه، تهران.
-         فروید، زیگموند، (1342)، پیدایش روانکاوی؛ مجموعه سخنرانی­ها، ترجمه هاشم­رضی، مطبوعاتی فراهانی، تهران.
-         همو، (1382) الف، «رئوس نظریه روانکاوی»، ترجمه: حسین پاینده، ارغنون، شماره 22، پاییز.
-         همو، 1382ش ب، «ضمیر ناخود آگاه»، ترجمه: شهریار وقفی پور، ارغنون، شماره 21، بهار.
-         قزوینى حائرى، سید محمد کاظم، (‏1371)، شرح‏نهج‏البلاغة، نجف، مطبعةالنعمان.‏
-         قمى، على بن ابراهیم، (1404)،  تفسیر القمی، دار الکتاب، قم.
-         کاردان، علی‌محمد، (1381)، سیر آراء تربیتی در غرب، س‍ازم‍ان‌ م‍طال‍ع‍ه‌ و ت‍دوی‍ن‌ ک‍ت‍ب‌ ع‍ل‍وم‌ ان‍س‍ان‍ی‌ دان‍ش‍گ‍اه‍ه‍ا، تهران.
-         کریمی، یوسف، (1375)، روان‌شناسی شخصیت، ویرایش، تهران.
-         کلینى، محمد بن یعقوب، (1365)، الکافی، دارالکتب الإسلامیة، تهران.
-         لاندین، رابرت ویلیام، (1383)، نظریه‌ها و نظام‌های روان‌شناسی، ترجمه یحیی سیدمحمدی، ویرایش، تهران.
-         مصطفوى، حسن، (1368)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
-         مطهرى، مرتضی، (بی­تا)، مجموعه‏آثار، صدرا، تهران.
-         مظفر،  محمدرضا، (1375)، اصول الفقه، انتشارات اسماعیلیان، قم.
-         مغنیة، محمد جواد، (1358)، فی ‏ظلال ‏نهج‏البلاغة، دارالعلم‏ للملایین، بیروت.‏ ‏
-         مکارم شیرازى، ناصر، (1386)، پیام امام امیر المومنین علیه السلام‏، دارالکتب الاسلامیه‏، تهران.
-         همو، (۱۳۹۵)، پیدایش مذاهب، انتشارات امام علی بن ابی طالب، قم.
-         مورفی، نانسی، (1391)، چیستی سرشت انسان، ترجمه علی شهبازی و محسن اسلامی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، قم.
-         نارویی، رحیم، (1387)، «بررسی و نقد رویکرد فروید به دین»، روان شناسی و دین، شماره 1،  بهار.
-         نای، رابرت دی، (1381)، سه مکتب روانشناسی، ترجمه احمد جلالی، پادرا، تهران.
-         نقوى قائنى، محمد تقى، (بی­تا)، ‏مفتاح‏ السعادة فی‏ شرح‏ نهج‏البلاغة، مکتبةالمصطفوى، تهران.‏
-         نواب لاهیجانى‏، میرزا محمد باقر، (بی­تا)، شرح ‏نهج‏البلاغه، ‏اخوان‏کتابچى، تهران‏.
-         هاشمى خویى، حبیب الله، (1400)، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، مکتبة الإسلامیة، تهران.
-  یحیی، هارون، (1389)، فراماسونری جهانی، ترجمه داود میرترابی، انتشارات المعی، تهران.