حقوق مخالفان پیش از جنگ و هنگام جنگ از دیدگاه نهج‌البلاغه

امام علی (ع) از همان ابتدای تصدی امر خلافت، با مخالفان و دشمنان بسیاری روبه‌رو بودند و دیری نپایید که این مخالفت‌ها و عداوت‌ها با امام شدت یافت و با وجود تلاش‌های فراوان ایشان برای یافتن راهکاری برای حفظ آرامش جامعه و جلوگیری از قتل و کشتار مسلمانان، سه جنگ داخلی جمل، صفین و نهروان در دوران کوتاه حکومت ایشان رخ داد. تلاش امام برای برقراری صلح، در طول جنگ‌ها نیز ادامه داشت، هر چند در بیشتر اوقات ناکام می‌ماند.
امام علی (ع) در آن زمان که مجبور به جنگیدن با دشمنانشان بودند، با تکیه بر آموزه‌های قرآن و سیرۀ نبوی، از مسیر حق و عدالت، بیرون نیامدند و با رفتار عادلانۀ خود، جنگ بر مبنای حقوق الهی و انسانی را به زیبایی به تصویر کشاندند، تا الگوی عملی برای تمام حق‌جویان باشد. از مهم‌ترین حقوقی که ایشان در جنگ با مسلمانان به آن پای‌بند بودند، مذاکره و اتمام حجت با دشمن پیش از آغاز جنگ، برخورد انسانی با دشمن و استفاده نکردن از روش‌های خشونت‌آمیز و وحشیانه در جنگ است.