بررسی سیر تاریخی نزول داستان حضرت آدم(ع) در قرآن کریم

نوع مقاله : ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه معارف قرآن و عترت اصفهان. ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 عضو موسسه آموزش عالی فیض الاسلام خمینی شهر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

خداوند در قرآن کریم در راستای دعوت مردم به تناسب از بیان داستان انبیای گذشته و سرگذشت اقوامشان در راستای هدایت مردم بهره جسته است. با تحلیل این قصص، می‌توان برخی از مشکلات جوامع بشری امروز را حل کرد. ولی با توجه به این مطلب که آیات و سور قرآن در شرایط تاریخی خاصی نزول یافته و قصص قرآن نیز از این امر مستثنی نیستند، هر بار بخشی از داستان انبیاء که متناسب با دعوت پیامبر بوده، در خلال سور بیان شده است. از این رو، این مقاله با سبک تفسیری تنزیلی موضوعی درصدد پاسخگویی به این مسأله است که چه بخش­هایی از داستان حضرت آدم(ع)  در چه شرایط مکانی و زمانی در سور مختلف نازل شده است؟ و چه وجه ارتباطی میان قسمت مذکورِ قصه با دیگر آیات سوره است که داستان در آنها ذکر گردیده است؟ و این متناسب سازی میان شرایط با محدوده قصه حضرت آدم(ع) چه دستاوردی برای انسان­ها دارد؟کاربست این شیوه‌ی مطالعاتی در این داستان بیانگر این نکته است که: قصص قرآنی هم راستا با هدف سوره و شرایط گوناگون پیامبر(ص)، مسلمانان و دشمنان اسلام نازل شده‌است و آن بخش‌هایی از قصه آدم(ع) که با مفاهیم اعتقادی کفر و ایمان مرتبط بوده در سال‌های اولیه نزول بیان شده و قسمت‌هایی ازداستان که مرتبط با آموزه­های معرفتی و ویژگی‌های مؤمنان می­باشد، در اواخر مکه و اوایل مدینه نازل شده است.
واژه‌های کلیدی:

تازه های تحقیق

آنچه از این پژوهش به صورت کلی به دست می­آید این است که با توجه به این نکته که سوره‌ها در بازه‌های زمانی متفاوت، ناظر به شرایط اجتماعی، روحی-روانی و مذهبی گوناگون پیامبر اسلام(ص)، مسلمانان و دشمنان اسلام نازل شده‌اند و هرکدام هدف و غرضی جداگانه دارند، قصص بیان شده در هر سوره، در راستای تأمین هدفی هستند که سوره به دنبال آن است. داستان­ها­ ممکن است ابعاد مختلفی داشته باشد و هر بُعد آن یک پیام هدایتی و تربیتی ویژه­ای دارد، به همین دلیل در شرایط و موقعیت­های متفاوت در هر سوره، هر بار به لحاظ موقعیت، بُعد خاصی از آن بیان می‌شود.

قصه حضرت آدم(ع) در هفت‌سوره بیان گردیده که تنها یکی از این سور مدنی است؛ سور: «ص»؛ «الاعراف»؛ «طه»؛ «الإسراء»؛ «الحجر» و «الکهف» سوره­هایی هستند که در مکه و آغاز دعوت پیامبر(ص) تا علنی شدن دعوت ایشان نزول یافته و درصدد دعوت اکثریت مشرکان به دین اسلام و هشدار آنان و دلگرمی پیامبر اسلام و تقویت اقلیت مؤمنان می­باشد. مخاطبان اصلی این قصه در این سوره دو گروه از مردم هستند: گروه اول، کافرانی که هنوز ایمان نیاورده و گروه دیگر مؤمنان­اند. خداوند با بیان جریان خلقت آدم و عناد شیطان با انسان، به ریشه‌یابی این عناد پرداخته و آن را نتیجه استکبار و خودبرتربینی می­داند؛ همین بیماری که کفار مکه را به دشمنی با پیامبر(ص) کشانده است و بدین‌جهت پیغمبر(ص) را دلداری داده و ابراز همدردی کرده و او را به پافشاری بر حق و شکیبایی دعوت می­کند، از طرفی مشرکان را نسبت به پذیرفتن ولایت شیطان و عواقب آن که ناسپاسی نعمت‌های خداوند است، آگاه می‌کند و به آنان تا زمانی معین فرصت خواهد داد، مهلتی که پیش از آن‌ به سرسلسله کافران، یعنی ابلیس داده شد. از سوی دیگر بیان سقوط شیطان از جایگاه اعلای خویش و فریب آدم و حوا و هبوط آنان زنگ خطری برای مؤمنان است تا بدانند هرچند سال‌های طولانی بندگی و پیروی پروردگار را بنمایند، دام‌های بزرگی انسان را تهدید می‌کند و به‌ناچار در مواردی خاص امتحان شده و احتمال از دست رفتن موقعیت‌ها وجود خواهد داشت و تنها در سایه بندگی خدا می‌توان از این دام‌ها رهایی یافت،  البته در صورت لغزش با توبه حقیقی به درگاه الهی می­توان به مغفرت الهی و حتی بالاتر از آن (مقام اجتبا) دست یافت.

در سوره «البقرة» که تنها سوره مدنی است که داستان حضرت آدم در آن بیان شده، با توجه به هجرت پیامبر و قرارگرفتن جامعه اکثری در دست مؤمنان و تشکیل حکومت اسلامی، بیان داستان تغییر محسوسی پیدا کرده و آموزه­های معرفتی و تربیتی این داستان نظیر: جعل مقام خلافت اللهی برای انسان و تعلیم اسمای الهی به او و ناآگاهی فرشتگان از این اسماء و بیان وجه تمایز آدم و فرشتگان در این زمینه بیان شده است.

در کل خداوند در قصه حضرت آدم، در ابتدا به بیان رذایل اخلاقی مانند خودبرتربینی، ناسپاسی نعمت‌های خداوند و توکل بر غیر خدا می‌پردازد و سپس بیان می‌کند که منشاء این رذایل اخلاقی کفر و پیروی از شیطان است. در گام بعدی راه نجات از این رذایل و رسیدن به سعادت را ایمان و پیروی از ولایت خدا و دوری از شیطان عنوان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the historical course of the revelation of the story of Adam (pbuh) in the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Somayyeh Emadi Andani 1
  • Reza Shokrani 2
  • Mehri Karimi 3
1 Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Isfahan University of Quranic Studies and Atrat
2 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Isfahan University, Isfahan, Iran.
3 Member of Feiz ol-Islam Institute of Higher Education, Khomeini shahr of Isfahan, Isfahan, Iran. Feiz ol-Islam Institute of Higher Education
چکیده [English]

In the Qur'an, in order to call the people,God has used the story of the prophets of the past and the history of their relatives in order to guide the people.By analyzing these stories, it is possible to solve some of the problems of today's human societies.However,due to the fact that the verses and surahs of the Qur'an were revealed in certain historical circumstances and the stories of the Qur'an are not exempt from this,every time a part of the story of the prophets,which was in accordance with the call of the Prophet, was told during the surahs.Therefore, this article tries to answer the question of which parts of the story of Prophet Adam were revealed in different surahs in which time and place conditions?And what is the connection between the mentioned part of the story and the other verses of the Surah in which the story is mentioned?he application of this method of study in this story shows that:Quranic stories are in line with the purpose of the surah and the various circumstances of the Prophet.Muslims and the enemies of Islam have been revealed, and those parts of the story of Adam that are related to the belief concepts of disbelief and faith have been told in the early years of the revelation,and the parts of the story that are related to the epistemological teachings and characteristics of the believers in the late It was revealed in Mecca and early Medina,

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tales
  • Adam
  • thematic interpretation of the discount
  1. قرآن کریم

    1. آل‌غازی، سید عبدالقادر ملاحویش( 1382ق). بیان المعانی. دمشق: مطبقه الترقی.
    2. ابن‌منظور، لسان العرب( 1299ق). بیروت: دار الفکر للطباعة.
    3. ابن‌عاشور، محمدطاهر(1420ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
    4. بهجت‌پور، عبدالکریم(1390 و 1394). همگام با وحی. قم: التمهید.
    5. بهجت‌پور، عبدالکریم،(1394). شناخت­نامه تنزیلی قرآن. قم: التمهید.
    6. بهجت‌پور، عبدالکریم(1392). تفسیرتنزیلی (مبانی، اصول، قواعد و فواید). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    7. جعفری، یعقوب(بی­تا). تفسیر کوثر. قم: هجرت.
    8. جوادی آملی، عبدالله(1369). کرامت در قرآن. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
    9. حسینی ­همدانی(1404ق). انوار درخشان‏. تهران: کتابفروشى لطفى‏.
    10. خامه‌گر، محمد(1389). شبکه معنایی موضوعات قرآن«معرفی شش رویکرد در تفسیر موضوعی قرآن کریم». پژوهش‌های قرآنی. 16(62 و63). ص236-271.
    11. دروزة، محمدعزة(1383ق). تفسیرالحدیث. القاهرة: دارالاحیاء الکتب العربیه.
    12. رامیار، محمود(1362). تاریخ قرآن، امیرکبیر، تهران.
    13. زمخشری، محمودبن‌عمر( 1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.
    14. سید قطب، ابراهیم حسین(1412ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دار الشروق.
    15. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمان(883ق). الاتقان فی علوم القرآن. تصحیح: محمدابوالفضل ابراهیم. ترجمه: سیدمهدی حائری قزوینی(1382). چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
    16. طباطبایی، سید محمدحسین(1375ق). تفسیر المیزان. ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی(1378). قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ ى مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    17. طبرسی، فضل‌بن‌حسن(1412ق). تفسیر جوامع الجامع. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
    18. طبرسی، فضل‌بن‌حسن(1372). تفسیر مجمع‌البیان. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    19. طیب، سید عبدالحسین(1378)‏. اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏. چاپ دوم. تهران‏: انتشارات اسلام‏‏.
    20. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد(1410 ق). العین. قم: دار الهجرة.
    21. قمى، على‌بن‌ابراهیم(1367). تفسیر قمى. قم: دار الکتاب.
    22. معرفت، محمدهادی(1380). علوم قرآنی. چاپ سوم. قم: التمهید.
    23. مغنیه، محمدجواد(1424ق). تفسیرالکاشف. چاپ اول. تهران: دار الکتب الاسلامیه،
    24. نکونام، جعفر(1380)، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن. تهران: هستی نما.
    25. هاشمی رفسنجانی، اکبر( ۱۳۸6). فرهنگ قرآن. چاپ دوم. قم: بوستان کتاب.