تحلیل پیوند میان مؤلفه‌های صوری و اغراض معنایی، در سورۀ مبارکۀ زلزال (بر مبنای مفهومِ صورت‌المعنا و معنی‌المعنا در نظریۀ نظم جرجانی)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 استادیار پژوهشکدۀ مطالعات علوم قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

4 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

مقالۀ حاضر به‌منظور تحلیل اعجاز کلامی قرآن، به سنجش هماهنگی میان اغراض معنایی و مؤلفه‌های صوری در بخشی از متن قرآن کریم می‌پردازد. بدین منظور، سورۀ مبارکۀ زلزال، با توجه به ظرفیت‌های زبانی و بلاغی آن، به‌عنوان نمونه‌ای از این اعجاز کلامی بررسی می‌شود. نظریۀ «نظم»، به‌دلیل جامعیت در تحلیل عناصر صوری کلام، چهارچوب نظری مقاله را تشکیل می‌دهد. جرجانی در این نظریه، با تحلیل کارکرد مؤلفه‌های صوری (عناصر نحوی، بدیع و بیان، چیدمان لغات و...) در حصول اغراض معنایی یک متن، ضمن نشان‌دادن حسن‌ اتّساق الفاظ قرآن با توجه به معانی آن‌ها، دلایلی بر اعجاز قرآن اقامه می‌کند. فرآیند پژوهش این‌گونه است که ابتدا به مدد تفسیرهای گوناگون قرآن کریم، لایه‌های مختلف معنایی هر آیه تشریح شده‌ تا اغراض معنایی آشکار شود؛ سپس تمهیدات صوری مختلف بررسی شده است که جهت ظهور اهداف معنایی در آیۀ مذکور – یا در ساختار کلی سوره – به کار رفته‌اند. نتایج این سنجش، نشان می‌دهد که مؤلفه‌های صوری مختلف این سوره، هماهنگی کامل و پیوند منسجمی با معانی محوری و اغراض محتوایی آن دارند. نوآوری پژوهش حاضر در این است که برای تحلیل هماهنگی و پیوند مذکور، تنها به ترجمه و معنای ظاهری آیات اکتفا نمی‌شود. بلکه با استناد به تفاسیر متعدد، لایه‌های مختلف معنایی هر آیه تا حد امکان تبیین و نقش مؤلفه‌های صوری در خلق هرکدام از این دلالت‌های گوناگون معنایی (به تعبیر جرجانی، معنی المعنی) تحلیل شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the harmony of formal components and semantic purposes in Surah Al-Zalzalah (Based on the concept of "form of meaning" and "meaning of meaning" in Jurjani's theory of construction)

نویسندگان [English]

  • HoseinAli Ghobadi 1
  • Seyed Saeid Ahmadpour Moghadam 2
  • Maryam Ghobadi 3
  • Saeed Bozorg Bigdeli 4
1 Professor of the Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran.
2 Ph.D. student of Persian language and literature, Faculty of Humanities, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Research Institute of Quranic Sciences, Research Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
4 Associate Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

This article aims to analyze the verbal aspect of the miraculous nature of the Quran by examining the harmony between semantic purposes and formal components in a portion of the Quranic text. For this purpose, Surah Al-Zalzalah, with its linguistic and rhetorical capacities, is examined as an example of this miraculous nature. The theory of "Nazm" (coherence), due to its comprehensiveness in analyzing the formal elements of speech, forms the theoretical framework of the article. In this theory, Jurjani, by analyzing the function of formal components (syntactic, rhetorical, and lexical arrangement elements, etc.) in achieving the semantic purposes of a text, demonstrates the harmony of Quranic words with their meanings and provides evidence for the miraculous nature of the Quran. The research process is as follows: first, the various layers of meaning in each verse are explained using various Quranic interpretations to reveal the semantic purposes; then, the various formal techniques used in the verse—or in the overall structure of the surah—to achieve those semantic purposes are examined. The results of this analysis show that the various formal components of this surah are in complete harmony and have a coherent connection with its core meanings and content purposes. The innovation of this research lies in the fact that, to analyze the mentioned harmony and connection, it does not rely solely on the translation and apparent meaning of the verses. Instead, by referring to multiple interpretations, the various layers of meaning in each verse are explained as much as possible, and the role of formal components in creating each of these various semantic implications (in Jurjani's terms, "meaning of meaning") is analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-Zalzalah
  • Jurjani
  • theory of construction
  • meaning of meaning
  • form of meaning

مراجع

  1. قرآن کریم. ترجمۀ محمدمهدی فولادوند(1398). تهران: پیام عدالت.
  2. اشکوری، محمدبن‌علی(1373). تفسیر شریف لاهیجی. تصحیح جلال‌الدین محدث. تهران: نشر داد.
  3. امین، نصرت‌بیگم(بی‌تا). تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن. بی‌جا: بی‌نا.
  4. امینایی، سعید؛ نکونام، جعفر؛ صادق‌نیا، مهراب(1402). تحلیل انتقادی ادله موافقان و مخالفان اغراض لفظی در فواصل قرآنی. تحقیقات علوم قرآن و حدیث. 20 (2)، صص22-47.                                       DOI: 22051/tqh.2022.38420.3428     
  5. پاشا زانوس، احمد؛ نبی‌پور، مریم(1396). عوامل انسجام در سورۀ زلزال (براساس نظریۀ هالیدی و حسن). پژوهشنامۀ معارف قرآنی. 8(30)، صص81-102.

https://doi.org/10.22054/rjqk.2017.8721     

  1. جرجانی، عبدالقاهر(1368). دلائل الاعجاز فی القرآن. ترجمۀ محمد رادمنش. مشهد: موسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
  2. حسینى همدانى، محمد(1404ق). انوار درخشان در تفسیر قرآن. تهران: لطفی.
  3. رازی، حسین‌بن‌علی ابوالفتوح(1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. تصحیح محمد محمدی ناصح، محمدجعفر یاحقی، مشهد: آستان قدس رضوی.
  4. رضوان، هادی؛ زرین‌پور، داوود(1392). بررسی زیبایی‌شناسی مقابله و فاصله در سورۀ الرّحمن. تحقیقات علوم قرآن و حدیث. 10(1)، صص57-74.

DOI:  10.22051/tqh.2014.900                                                                       

  1. سلطان‌علی‌شاه، محمدبن‌حیدر(1372). ترجمۀ تفسیر شریف بیان السعادة فی مقامات العبادة. ترجمۀ محمدرضا خانی، حشمت‌الله ریاضی، تهران: سرّالاسرار.
  2. ضیف، ش.(۱۳۹۷). تاریخ و تطور علوم بلاغت. ترجمۀ م. ترکی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
  3. طالقانی، محمود(1362). پرتوی از قرآن. چاپ چهارم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  4. طباطبایی، محمدحسین(1374). تفسیر المیزان. ترجمۀ محمدباقر موسوی، چاپ پنجم، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  5. طبرسی، فضل‌بن‌حسن(1375). ترجمۀ تفسیر جوامع الجامع. ترجمۀ علی عبدالحمیدی و دیگران، مشهد: آستان قدس رضوی.
  6. عارفی، احمد؛ مرامی، جلال(1402). مهندسی زبانی سورۀ توحید از دیدگاه نظریۀ نظم عبدالقاهر جرجانی. مطالعات سبک‌شناختی قرآن کریم. 7(1)، صص228-257. DOI: 1022034/sshq.2023.388959.1287  
  7. قرشی بنابی، علی‌اکبر(1375). تفسیر احسن الحدیث. چاپ دوم. تهران: بنیاد بعثت.
  8. کاشانی، فتح‌الله‌بن‌شکرالله(1313). منهج الصادقین فی الزام المخالفین. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
  9. گلی، حسین(1395). بررسی زیبایی‌شناسی جزء 30 قرآن کریم بر اساس نظریۀ نظم عبدالقاهر جرجانی. پژوهش‌های ادبی-قرآنی. 4(4)، صص47-70.
  10. مقیاسی، حسین؛ فرجی، مطهره(1395). تناسب ساختار با محتوا با توجه به دو نظریۀ نظم و آشنایی‌زدایی به محوریت سورۀ مبارکۀ لیل. پژوهش های زبانشناختی قرآن، 5 (2)، صص81-104.                                         DOI: 22108/nrgs.2016.21127
  11. مکارم شیرازی، ناصر(1371). تفسیر نمونه. چاپ دهم. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  12. موسوی‌فخر، محمدحسن(1398). انسجام متنی در ترجمۀ بهرام‌پور از قرآن کریم (مطالعۀ موردی: ترجمۀ سورۀ زلزال). مطالعات علوم قرآنی، 10(39)، صص355-374.
  13. میبدی، احمدبن‌محمد(1371). کشف‌الاسرار و عدةالابرار( تفسیر خواجه عبدالله انصاری). به اهتمام علی‌اصغر حکمت. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.
  14. هاشمی رفسنجانی، اکبر و دیگران(1386). تفسیر راهنما: روشی نو در ارائۀ مفاهیم موضوعات قرآن. قم: بوستان کتاب.
  15. یارمحمدی، اسماعیل؛ سجادی، سیدابوالفضل؛ اناری بزچلوئی، ابراهیم؛ شهبازی، محمود(1398). نظریۀ نظم عبدالقاهر جرجانی و واکاوی آن در سورۀ مبارکۀ مریم (ع). پژوهشنامه قرآن و حدیث. ۱۳(۲۵) ، صص۳۴۷-۳۶۶.

DOI: 20.1001.1.20080417.1398.13.25.14.3

 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 09 خرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 17 مرداد 1403
  • تاریخ پذیرش: 29 آبان 1403
  • تاریخ انتشار: 01 دی 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار