تحلیل تصویری آیات تقابلی انفاق (مطالعه موردی آیات 261-274سوره بقره)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب، دانشگاه الزهراء، تهران،ایران

2 استاد گره زبان و ادبیات عرب، دانشگاه الزهراء،تهران، ایران

چکیده

بیان تصویری در انتقال مفاهیم قرآنی نقش بسیار مؤثری دارد. تصاویر هنری در آیات قرآن ابزاری برای انتقال معانی مورد نظر به ذهن مخاطب است. بررسی و دقت در تصویرگری­هنری قرآن و بیان کارکردهای این تصاویر راز اعجاز نظام­بیانی و فکری بافت قرآن را روشن­تر می­کند و از نتایج ثمربخش آن تحریک عقل و عواطف انسانی در درک و فهم بیشتر آیات ­الهی است. سیّد­قطب و دیگر ادیبان معاصر فراتر از دانشمندان قدیم رفته و اصطلاح "تصویر"­را جایگزین اصطلاحات پیچیده­ی بلاغی کرده و مهمترین عناصر آن را برشمرده­اند. در این راستا این پژوهش بر آن شد که با توجه به آرای سیّد­قطب، محمدداود و حسین‌جمعه به برخی از مهمترین عناصر تصویرپردازی، هماهنگی­هنری و خیال­پردازی­حسی در تحلیل تصویرهای تقابلی در آیات انفاق (261-274) سوره­ی البقرة بپردازد؛ زیرا این­گونه تقابل­ها در تصاویر قرآن و به­خصوص در بافت­های همجوار، به­وضوح بیشتر مفاهیم بلند قرآنی و القای سهل­تر معانی به ذهن مخاطب می­انجامد. این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی به این نتایج دست یافته­است که بعضی از اسلوب­های هنریِ خیال، همچون تجسیم و تشخیص در توصیف انفاق کافران و مؤمنان، مشابه هستند؛ اما برخی مانند کنایه، بیشتر برای هشدار و تهدید کافران به­کار رفته­است و تقابل­تضادی یکی از مهم­ترین و پر­بسامد­ترین روابط معنایی در این آیات است. افعال­حرکتی بیشتر از نوع انتقالی است و به­کارگیری آن همراه دیگر اسالیب نقش آن را در پویایی تصاویر پررنگ­تر کرده و در توصیف انفاق کافران بیشتر استفاده شده­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Visual analysis of the contrasting verses of expenditure(case study of verses 261-274 of Surah Al-Baqarah)

نویسندگان [English]

  • Ensieh Sadat Mmirsaberi 1
  • Ensieh Khazali 2
1 Doctoral student of Arabic language and literature, Al-Zahra University, Tehran, Iran
2 Professor of Arabic Language and Literature, Al-Zahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Visual expression plays a very effective role in conveying Quranic concepts. Artistic images in Quranic verses are a tool to convey the desired meanings to the mind of the audience. The investigation and precision in the artistic depiction of the Qur'an and the expression of the functions of these images make the secret of the miracle of the expressive and intellectual system of the Qur'an clearer. In this regard, this research was based on the opinions of Seyyed Qutb, Mohammad Daoud and Juma about some of the most important elements of imagery, artistic harmony and sensory imagination in the analysis of contrasting images in the verses of Surah Anfaq (261-274). It has been used more.This research has reached these results with the descriptive-analytical method that some artistic styles of imagination, such as visualization and recognition in describing the charity of unbelievers and believers, are similar; But some of them, like irony, are used to warn and threaten unbelievers, and opposition is one of the most important and frequent semantic relationships in these verses. Motion verbs are more transitive and using them together with other styles makes their role more prominent in the dynamics of the images and is used more in the description of unbelievers' charity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'
  • an
  • artistic imagery
  • opposition
  • sacrifice
  1. ابن­ عاشور، محمد­بن ­طاهر(1984م). التحریر ­و ­التنویر. تونس: الدار ­التونسیة للنشر.
  2. أ­بن ­فارس، احمد(1970م). معجم مقاییس ­اللغة، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون. القاهرة: چاپ­ مصطفى البابی الحلبی ­و أولاده.
  3. ابن­ منظور، محمدبن مکرم(1997م). لسان ­العرب. بیروت: دارصادر.
  4. ابوهلال عسکری، ­حسن­بن­عبدالله(1984م). الصناعتین و ­الکنایة ­و ­الشعر. تحقیق: مفید ­قمیحة. بیروت: دار الکتب ­العلمیة.
  5. أزهری، محمدبن ­أحمد(ق1421). تهذیب ­اللغة. بیروت:دار التراث ­العربیة.
  6. أمین­ زرزمونی، ابراهیم(2000م). الصور ­الفنیة ­فی ­شعر ­علی ­الجارم. القاهرة: دار ­قباء ­للطباعة.
  7. اندلسى، ابو­حیان­­ محمد­­بن­ یوسف‏(1420ق). البحر ­المحیط ­­فى ­التفسیر. تحقیق: صدقی­ محمد­جمیل‏. بیروت‏: دار ­الفکر.
  8. آلوسی، محمودبن ­عبدالله(1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیمو السبع المثانی. بیروت-لبنان: دار الکتب العلمیة.
  9. بدوی، احمداحمد(2005م). خصائص ­التعبیر القرآنی. القاهرة: نهضةمصر.
  10. بغدادی، علاءالدین علی­بن­محمد(1415ق). لباب ­التاویل ­فی ­معانی التنزیل. بیروت: دار الکتب­ العلمیة.
  11. بنت­ الشاطئ(بی­تا). الإعجاز البیانی للقرآن و مسائل ابن الأزرقدراسة قرآنیة لغویة و بیانیة. بی‌جا: دار المعارف.
  12. ثعالبی، ابومنصور(1897م). الإعجاز و الإیجاز. مصر: المکتبة العمومیة.
  13. ثعلبی، احمدبن­ محمد(1422ق). الکشف و ­البیان ­من تفسیر القرآن. بیروت: دار الأحیاء التراث ­العربی.
  14. جاحظ(بی­تا). الحیوان. تحقیق: عبدالسلام هارون. بیروت: ­دار ­إحیاء ­التراث العربی.
  15. جرجانی، عبدالقاهر(1398م). دلائل ­الإعجاز ­فی ­علم ­المعانی. تحقیق: محمد­عبده ­و ­محمد­محمد ­­و ­الترکزی ­الشنقیطی. بیروت: دار المعرفة.
  16. جرجانی،عبدالقاهر(1977م). أسرار البلاغة فی علم البیان، تحقیق: محمد­ عبدالعزیز ­النجار. القاهرة: چاپ ­محمد ­علی ­صبح ­و أولاده.
  17. جمعه، حسین(2005م). بررسی ­زیبایی‌­شناختی ­و­ سبک­شناسی ­تقابل در ­قرآن. ترجمه: سیّد حسین ­سیّدی(1391). ­تهران:­ سخن.
  18. جوهری(1990م). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. تحقیق: أحمد­ عبدالغفور ­عطار. بیروت: ­دار ­العلم ­للملایین.
  19. خالدی، صلاح­ عبد­الفتاح(1989م). التصویر ­الفنی ­عند ­سید ­قطب. سعودی: دار المنارة.
  20. خطیب، عبدالکریم(2003م). التفسیر ­القرآنى ­للقرآن‏. بیروت: دار الفکر.
  21. راغب ­اصفهانى، حسین ­بن­ محمد(1412ق). مفردات ­ألفاظ ­القرآن. تحقیق: صفوان­ عدنان­ داودى‏. دمشق- بیروت‏: الدار ­الشامیة.
  22. راغب، عبدالسلام ­أحمد(2005م). ­وظیفة ­الصوة ­الفنیة ­فی ­القرآن الکریم. حلب: فصلت ­للدراسات ­و ­الترجمة ­و النشر.
  23. زکی­ مبارک، محمد(1993م). الموازنة ­بین ­الشعراء. بیروت: دار الجیل.
  24. زمخشرى، محمود(1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویلفی وجوه التأویل‏. بیروت: دار ­الکتاب العربی.
  25. سامرائی، فاضل ­صالح(1434ق). معانی ­النحو. بیروت: مؤسسة التاریخ ­العربی.
  26. سامرائی، فاضل­ صالح(2007م). لمسات ­البیانیة فی ­النصوص­ من ­التنزیل. عمان- اردن: دار عمار.
  27. سیّد­­قطب، قطب­ بن ­ابراهیم ­شاذلی‏(1412ق). فى ­ظلال ­القرآن‏. بیروت. القاهرة: دار الشروق.
  28. سیّد­قطب، قطب­ بن­ ابراهیم ­شاذلی(1980م). التصویر ­الفنی ­فی ­القرآن الکریم­. بیروت- لبنان: دار ­الشروق.
  29. شایب، احمد(1964م). اصول ­النقد ­الأدبی. القاهرة: مکتبة ­النهضة ­المصریة.
  30. طباطبایى، سید­محمد­حسین‏(1417ق). المیزان ­فى ­تفسیر القرآن‏. قم: دفتر ­انتشارات ­اسلامى ­جامعه‏ى ­مدرسین­ حوزه­ علمیه ­­قم.
  31. طبرسى، فضل ­بن ­حسن‏(536ق). مجمع ­البیان ­فى ­تفسیر القرآن.‏ تحقیق: محمد­جواد ­بلاغى(1372). تهران:انتشارات ناصر­خسرو.
  32. طبرى، ابو­جعفر ­محمد­بن­ جریر(1412ق). جامع ­البیان ­فى ­تفسیر القرآن. ‏بیروت: دار­المعرفة.
  33. طریحى، فخر­الدین(1985م). م‍ج‍م‍ع‌ ال‍ب‍ح‍ری‍ن‌ و م‍طل‍ع‌ ال‍ن‍ی‍ری‍ن. تحقیق: سید­احمد حسینى‏(1375ش). تهران: کتابفروشى ­مرتضوى‏.
  34. عروسى­ حویزى، عبد­على­ بن­ جمعه(بی‌تا). تفسیر ­نور ­الثقلین. تحقیق: سید هاشم­ رسولى ­ محلاتى‏ (1415ق)‏. قم: انتشارات ­اسماعیلیان‏.
  35. فخرالدین­ رازى، ابوعبدالله ­محمد­بن­ عمر(142ق). مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر). بیروت‏: دار احیاء ­التراث ­العربی.
  36. فیض­ کاشانى، ملا­محسن(1415ق). تفسیر ­الصافى. تحقیق: حسین­اعلمى‏. تهران‏: انتشارات ­الصدر.
  37. قرشى، سید­على­ اکبر(1371ش). قاموس ­قرآن‏. تهران: دار ­الکتب ­الإسلامیة.
  38. محمد­داود، محمد(2002م). الدلالة و الحرکة. القاهرة: دار الغریب.
  39. مصطفوى، حسن‏(1360ش) التحقیق فی ­کلمات ­القرآن ­الکریم‏. تهران‏: بنگاه ­ترجمه ­و ­نشر ­کتاب.
  40. مطعنی، عبدالعظیم ­ابراهیم ­محمد(1413ق). خصائص ­التعبیر القرآنی و سماته ­البلاغیة. القاهرة: مکتبة ­الوهبة.
  41. مغنیة، محمدجواد(1424ق). تفسیر الکاشف. تهران: دار الکتب ­الاسلامیة.
  42. ملاحویش، عبدالقادر(1965م). بیان ­المعانی. دمشق: مطبعة ­الشرق ­الدمشق.
  43. یاسوف، احمد(1419ق). جمالیات ­المفردة ­القرآنیة. دمشق: دار المکتبة­.