بررسی کارکرد روایات تفسیری در «متشابه القرآن» إبن‌ شهرآشوب مازندرانی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

دانشیاردانشکده الهیات دانشگاه مازندران

چکیده

مفسران و قرآن­پژوهان «روایات تفسیری» را یکی از منابعِ مهم تفسیر دانسته و در شرح و تبیین آیات، بدان رجوع نموده­اند. روایات تفسیری روایاتی هستند که به گونه­ای در تبیین مفاد آیات قرآنی و مدالیل و مقاصد آن­ها دخالت دارند. نوشتار پیش­رو که به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، در پی آن است تا با دقت در کتاب «متشابه القرآن» إبن­شهرآشوب مازندرانی، ضمن شناسایی گونه­های متنوع روایات تفسیری، مهم­ترین کارکردها و کاربردهای آن­ها را با استناد به برخی از نمونه­ها، تحلیل و بررسی نماید. بررسی­ها نشان می­دهد: به رغم آنکه دامنه‌ی بهره­گیری نویسنده از روایات تفسیری گسترده نبوده، اما وی سعی نموده است تا با روش­های مختلف، از این­گونه روایات جهت تبیین درست آیات و با هدف ارائة صحیحترین وجه تفسیری و بیان مقصود واقعی کلام وحی، استفاده نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the functions of interpretive traditions in Ibn Shahr Ashub’s "Motashabih al-Quran "

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sadegh Heydari
  • Seyyed AliAkbar Rabi’nataj
Phd student of Quranic and Hadith sciences at Mazandaran University‎
چکیده [English]

Scholars studying Quran have considered "interpretive traditions" as an important source of exegesis, and have referred to it at times of elaborating the verses. Interpretive traditions are those which in one way or other deal with elucidating the sense , meaning and denotation of  the Quranic verses. In this article Ibn Shahr Ashub’s "Mutashabih al-Quran" has been scrutinized for different types of "interpretive traditions", analyzing their most important functions along with their application based on precise examples. The conclusions reached in the study are as follows: although the author has not widely used interpretive traditions, he has made his effort to best use these traditions for a proper clarification of the verses with the intention of reaching the most accurate interpretation revealing the real purpose of the divine message.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Shahr Ashub
  • Motashabih al-Quran
  • interpretive traditions
  • functions
-         قرآن­کریم.
-         نهج البلاغه، (1383ش)، ترجمه محمد دشتی، قم: نشر شهاب الدین، چ1.
-         آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، (1403ق)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالأضواء، چ3.
-         إبن­بابویه قمی، ابوجعفر محمدبن علی (شیخ صدوق)، (1400ق)، الأمالی، بیروت: نشر أعلمی، چ5.
-         إبن­حجر عسقلانی، احمدبن علی، (1404ق/1984م)، تهذیب التهذیب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
-         إبن­شهرآشوب مازندرانی، محمدبن علی، (1369ق)، متشابه القرآن و مختلفه، قم: انتشارات بیدار، چ1.
-         إبن­منظور، محمدبن مکرم، (1414ق)،  لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چ3.
-         ابوعلی فتال نیشابوری، محمدبن احمد، (1375ش)، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: انتشارات رضی، چ1.
-         ابویعلی الموصلی، احمدبن علی، (بی­تا)، مسند أبی یعلی، تحقیق حسین سلیم اسد، دمشق: دارالمأمون للتراث.
-         اعرابی، غلامحسین، (1387ش)، «تفسیر روایی قرآن از نگاه فریقین»، مجله پژوهش دینی، ش16، تهران: انجمن علوم قرآن و حدیث ایران.
-         بحرانی، سید هاشم، (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: نشر بنیاد بعثت، چ1.
-         برقی، احمدبن محمدبن خالد، (1371ق)، المحاسن، قم: دارالکتب الاسلامیة، چ2.
-         ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمدبن ابراهیم، (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ1.
-         حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، (1411ق)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، چ1.
-      حجتی، سید محمدباقر؛ غفاری علی­اکبر؛ افتخاری، لاله، (1381ش)، «روش تفسیری صادقین(ع)»، مجله علوم انسانی الزهراء(س)، ش41، تهران: دانشگاه الزهراء(س)، ص17-38.
-         حلی، حسن بن یوسف، (علامه حلی)، (1982م)، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت: دارالکتاب اللبنانی، چ1.
-     حیدری، محمدصادق ؛ ربیع­نتاج، سید علی اکبر، (1392ش)، «متشابهات قرآن و تفسیر صحیح آن از دیدگاه إبن­شهرآشوب مازندرانی»،  فصلنامه مطالعات تفسیری، ش14، قم: دانشگاه معارف اسلامی.
-         همو، (1391ش)، «ترجمه و تحقیق جلد سوم کتاب متشابه القرآن و مختلفه»، راهنما: سید علی اکبر ربیع­ نتاج، بابلسر: دانشگاه مازندران.
-         خاکپور، حسین، (1390ش)، «تبیین واژگان آیات قرآن توسط عترت در روایات تفسیری اهل سنت»، فصلنامه سفینه، ش33، تهران.
-      خامه­گر، محمد، (1390ش)، «آسیب­شناسی روایات تفسیری، با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی»، مجله آموزه­های قرآنی، ش14، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
-      دیاری بیدگلی، محمدتقی، (1390ش)، «نقش و کارکرد روایات تفسیری معصومان، با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی»، دوفصلنامه حدیث پژوهی، ش5، کاشان: دانشگاه کاشان.
-      رضایی اصفهانی، محمدعلی، (1391ش)، «اعتبارسنجی روایات تفسیری، با تأکید بر دیدگاه آیت­الله معرفت»، دوفصلنامه حدیث پژوهی، ش8، کاشان: دانشگاه کاشان.
-         زمخشری، محمود، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، چ2.
-         سیوطی، جلال­الدین عبدالرحمن، (1404ق)، الدرالمنثور فی تفسیرالمأثور، قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
-         شاکر، محمدکاظم، (1382ش)، مبانی و روش­های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، چ1.
-         طباطبایی، سید محمدحسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ5.
-         همو، (1374ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ5.
-         طبرانی، أبوالقاسم سلیمان بن احمد، (بی­تا)، المعجم الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ2.
-         طبرسی، فضل بن حسن، (1390ق)، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ3.
-         عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، (1415ق)، تفسیر نورالثقلین، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، قم: انتشارات اسماعیلیان، چ4.
-         علم الهدی، علی بن حسین، (سید مرتضی)، (1377ش)، تنزیه الأنبیاء، قم: دارالشریف الرضی، چ1.
-         قرشی، سید علی اکبر، (1371ش)،  قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چ6 .
-         قرطبی، محمدبن احمد، (1364ق)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چ1.
-         کلینی، محمدبن یعقوب، (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چ4.
-         مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحارالأنوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ2.
-         مصطفوی، حسن، (1360ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-         معرفت، محمدهادی، (1418ق)، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیه، چ1.
-         همو، (1423ق)، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم: مؤسسه التمهید، چ1.
-         همو، (1379ش)، تفسیر و مفسران، ترجمه: خیاط و نصیری، قم: مؤسسه التمهید، چ1.
-         مفید، محمدبن محمد، (1413ق)، الإفصاح فی الإمامة، قم: نشر کنگره شیخ مفید، چ1.
-         مؤدب، سید رضا، (1390ش)، مبانی تفسیر قرآن، قم: انتشارات دانشگاه قم، چ2.
-         مهریزی، مهدی، (1389ش)، «روایات تفسیری شیعه، گونه­شناسی و حجیت»، فصلنامه علوم حدیث، سال پانزدهم، ش1.
-      نورایی، محسن، (1390ش)، «بررسی قاعده تفسیری جری و تطبیق، با تأکید بر بکارگیری آن در سیره اهل بیت(ع)»، مجله آموزه­های قرآنی، ش14، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی. 
-         هیثمی، نورالدین، (1408ق، ص1988م)، مجمع الزواید و منبع الروائد، بیروت: دارالکتب العلمیة.