تفسیر اخلاقی قرآن کریم با تأکید بر مبانی آن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران

2 دکتری علوم قرآن و حدیث دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران

چکیده

تفسیر اخلاقی، یکی از گونه های متمایز تفسیر قرآن کریم است و از جمله مهم‌ترین مؤلفه-های این مکتب تفسیری، مبانی و زیرساخت‌های معرفتی آن محسوب می شود. اعتقاد به وحیانی بودن قرآن، حجیت ظواهر قرآن و جواز تفسیر آن که از مبانی عام تفسیری است، در تفسیر اخلاقی قرآن نیز وجود دارد اما آنچه رویکرد اخلاقی به تفسیر قرآن را از سایر رویکردهای تفسیری متمایز می‌کند، مبانی خاص آن است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: هدایت بخشی و انسان‌سازی قرآن، انحصار کمال انسانی در اخلاق‌مداری، ملازمۀ مفاهیم قرآنی با فضایل اخلاقی، اشتمال تکالیف شرعی بر بن‌مایه‌های اخلاقی و اخلاقی بودن زبان تخاطب در قرآن. بر اساس این مبانی و مستندات قرآنی، روایی و عقلی که زیرساخت این مبانی را تشکیل می‌دهد، می‌توان ادعا کرد که در سراسر قرآن، مفاهیم اخلاقی در قالب و زبان خاصی حضور دارد. از این رو عنایت به تفسیر قرآن با رویکرد اخلاقی امری بایسته و ضروری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The moral commentary of the Holy Qur'an emphasizes its foundations

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Shahroodi 1
  • Masoumeh Agahi 2
1 Associate Professor of Faculty of Theology, University of Tehran in Department of Quran and Hadith Sciences,
2 PHD. of Quranic and Hadith sciences, Faculty of Theology, University of Tehran
چکیده [English]

Ethical interpretation is one of the distinctive features of Quranic commentary, and one of the most important components of this kind of interpretation is its epistemological principles. The belief in the descent of the Qur'an through revelation, the validity of the appearances of the Qur'an and its interpretation of interpretations that follow from the general principles of interpretation are also present in the Qur'anic ethical commentary, but what distinguishes the ethical method from the interpretation of the Qur'an from other interpretive approaches is its specific principles. The most important of these principles are: guidance and education of the Qur'an, the monopoly of human perfection in morality, the application of Qur'anic concepts to ethical virtues, the creation of religious duties based on the ethical and ethical principles of the language in the Quran. Based on these Qur'anic foundations and documentation, the narrative and rational infrastructure that forms these principles can be claimed that throughout the Qur'an, moral concepts are present in a particular language and language. Therefore, it is essential to interpret the Quran with an ethical approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ordinary ethics
  • moral interpretation
  • moral language
  • interpretive foundations
  • basis of religious duties
  1. قرآن کریم.
  2. ابوعبیده معمر بن مثنی تیمی، (1427ق)، مجاز القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  3. اعرافی، علی رضا؛ همت بناری، علی؛ رضایی اصفهانی، محمدعلی، (1387ش)، «مفهوم شناسی و روش شناسی تفسیر تربیتی قرآن»، مجله قرآن و علم، شماره 3.
  4. ایزوتسو، توشیهیکو، (1388ش)، مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن مجید، مترجم: فریدون بدره ای، تهران: فرزان روز.
  5. ایزوتسو، توشیهیکو، (1361ش)، خدا و انسان در قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  6. بحرانی، سید هاشم، (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
  7. بهبودی، محمد باقر، (1369ش)، «حجاب شرعی»، فصلنامه حوزه، شمارۀ 42.
  8. تمیمی أمدی، عبدالواحد، (1407ق)، غررالحکم و دررالکلم، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
  9. ثقفی تهرانی، محمد، (1398ق)، روان جاوید، تهران: انتشارات برهان.
  10. حر عاملی، محمد بن حسن،(1414 ق)،  وسائلالشیعۀالیتحصیلمسائلالشریعۀ، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
  11. حسن زاده آملی، حسن، (1369ش)، انسان و قرآن، تهران: انتشارات الزهراء.
  12. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، محقق: صفوان عدنان داودی، دمشق: دار العلم.
  13. زمخشری، محمود، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
  14. سبحانی نیا، محمدتقی، (1392ش)، رفتار اخلاقی انسان با خود، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار­الحدیث.
  15. سبزواری نجفی، محمد، (1406ق)، الجدید فی تفسیر القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  16. شبر، سید عبدالله،(1385ق)، الجوهرالثمینفیتفسیرالکتابالمبین، قاهره: مطبوعات.
  17. طالقانی، سید محمود، (1362ش)، پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  18. طباطبایی، سید محمد حسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  19. طباطبایی، سید محمد حسین،  (1393ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  20. طباطبایی، سید محمدحسین،(1388ش)، آموزش دین یا تعالیم اسلام؛ مشتمل بر عقاید، اخلاق، احکام، گردآوری مهدی آیت اللهی، قم: جهان آرا. 
  21. طبرسی، فضل بن الحسن، (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  22. طبری، محمد بن جریر، (1412ق). جامع البیان فی تفسیر آی القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
  23. طیب، سید عبدالحسین، (1378ش).  اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.
  24. غیاثی کرمانی، محمدرضا، (1391ش)، «آیات اخلاقی: 650 آیه از قرآن کریم»، تهران: جامعۀ القرآن الکریم.
  25. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410ق)، کتابالعین، قم: هجرت.
  26. فضل الله، محمد حسین، (1419ق). من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعه و النشر.
  27. فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی، (1415ق).  تفسیر الصافی، تهران: انتشارات صدر.
  28. قرطبی، محمد بن احمد، (1364ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
  29. قمی، علی بن ابراهیم (1367ش)، ، تفسیرالقمی، محقق: سید طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب.
  30. کاشانی، محمد بن مرتضی، (1410ق). تفسیر المعین، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
  31. کلینی، محمد بن یعقوب، (1388ق). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  32. مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبارالائمةالاطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
  33. محمودی، سید احمد، ملکوتی خواه، اسماعیل، (1391ش).« بررسی بعد زیبا شناختی و نزاهت بیانی قرآن کریم در مسائل جنسی»، دوفصلنامه کتاب قیم، دانشگاه آیت الله حائری میبد، سال دوم، بهار، شمارۀ 5.
  34. مراغی، احمد مصطفی، (بی تا). تفسیر المراغی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  35. مصطفوی، حسن، (1360ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه  و نشر کتاب.
  36. معرفت، محمد هادی، (1416ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
  37. مکارم شیرازی، ناصر، (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  38. مؤدب، سید رضا، (1387ش)، «تمهید مبانی التفسیر التربوی»، قرآن و علم، شماره 3.
  39. مؤدب، سید رضا، (1392ش)، روش‌های تفسیر قرآن، تهران: سمت.
  40. ناطقی، غلامحسین، (1387ش)، «قلمرو تفسیر تربیتی»، قرآن و علم، شماره 3.