بنی اسرائیل و سنت الهی کیفر: تحلیل گفتمان انتقادی یک داستان قرآنی

مرتضوی, فاطمه السادات; غروی, سیده سعیده

doi:10.22051/tqh.2020.26770.2513

بنی اسرائیل و سنت الهی کیفر: تحلیل گفتمان انتقادی یک داستان قرآنی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم

² استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات دانشگاه قم

10.22051/tqh.2020.26770.2513

چکیده

بنی اسرائیل و سنت الهی کیفر: تحلیل گفتمان انتقادی
یک داستان قرآنی

سنت الهی کیفر یکی از مهم ترین، سنت‌های الهی است که بر تعاقب عمل و جزا تأکید می کند و اصلی ترین محرک انسان برای پایبندی به قوانین شریعت است. این سنت بارها در قرآن کریم بازگو شده است؛ اما تنها نص مشترک در زمینه جاری شدن این سنت در میان بنی اسرائیل ، ماجرای سرپیچی آنان از فرمان جهاد برای ورود به سرزمین مقدس بوده، که در قرآن کریم (سوره مائده/20-26) و تورات ( سفر اعداد/ فصل13-14) شرح آن آمده است. تحلیل این سنت با روش تحلیل انتقادی گفتمان نشان دهنده کاربست یک عنصر از گفتمان یهودی و مفصل بندی جدید آن به عنوان دال کانونی در شکل دهی هویت دینی-اسلامی است. بازخوانی سنت الهی کیفر با تکیه بر آیات سوره مائده از طریق تحلیل متن ، کردار گفتمانی و کردار اجتماعی نشان می‌دهد که چگونه یک متن مقدس می تواند در بازتعریف مفاهیم دینی ، ساماندهی هویت سیاسی و اجتماعی مسلمانان ، غیریت سازی و هویت بخشی به گروه های خاص اسلامی نقش ایفا کند.
واژگان کلیدی
سنت الهی کیفر، بنی اسرائیل ، تحلیل گفتمان انتقادی ، تحلیل متن ، تحلیل کردارگفتمانی ، تحلیل کردار اجتماعی

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن

عنوان مقاله [English]

Children of Israel and the Divine Tradition of Retribution: Critical Discourse Analysis of Quranic Themes

نویسندگان [English]

fateme sadat mortazavi ¹
Sayade Saeedeh Gharavi ²

¹ PHD student of department of Quranic sciences and hadith. Qom university ,

² Assistant Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences Qom University,

چکیده [English]

Retribution (keyfar) is one of the most important divine traditions that emphasizes the pursuit of action and punishment. It is the main human motive for adhering to religious laws. This tradition has been repeatedly mentioned in the Holy Qur’an. A good illustration of this is the story of disobedience Children of Israel in the command of the fight for entering the Holy Land that is mentioned in the Qur’an (Mā'ida: 20-26) as well as in the Torah (Numbers: Chapter 13-14). Analysis of this tradition via critical discourse method represents the application of an element of Jewish discourse and its new articulation as central signifier in the formation of religious-Islamic identity. Re-reading the divine tradition of retribution, relying on the verses of Surah Mā'ida, through textual analysis, discourse practice analysis and social practice analysis, shows how a sacred text plays a role in redefining religious concepts, organizing Muslim political and social identity, personification and identifying specific Islamic groups.

کلیدواژه‌ها [English]

The Divine Tradition of Retribution
Children of Israel
Critical Discourse Analysis
Text Analysis
Discourse Practice Analysis
Social Practice Analysis

مراجع

قرآن کریم.
عهد عتیق؛ کتاب های شریعت یا تورات بر اساس کتاب مقدس اورشلیم، (1393ش)، ترجمه: پیروز سیار، تهران: هرمس.
آلوسی، سید محمود، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن الأثیر، عز الدین، (1417ق)، الکامل فی التاریخ، تحقیق: عمر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن سعد، محمد، (2001م)، کتاب الطبقات الکبری، القاهره: مکتبة الخانجی.
ابن سیده، علی بن اسماعیل، (بی‌تا)، المحکم و المحیط الاعظم، تحقیق: هنداوی، عبدالحمید، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن فارس، احمد، (بی‌تا)، معجم مقائیس اللغة، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، (بی‌ تا)، غریب القرآن، بیروت: دارو مکتبة الهلال.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (1395ق)، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفى عبد الواحد، بیروت: دار المعرفة.

10. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.

11. ابن منظور، محمد بن مکرم، (بی‌تا)، لسان العرب، بیروت: دارصادر، بیروت.

12. ابن هشام، عبد الملک، (1411ق)، السیرة النبویة لابن هشام، تحقیق طه عبد الرءوف سعد، بیروت: دار الجیل.

13. ازهری،محمد بن احمد، (بی تا)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

14. بحرانی، هاشم بن سلیمان، (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.

15. بنت شاطی، عایشه عبد الرحمن، (1404ق)، مسائل نافع ابن الازرق، القاهره: دارالمعارف.

16. بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1418ق)، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.

17. ثعلبی، احمد بن ابراهیم، (1429ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

18. حاجی زاده، مهین؛ فرهادی، رعنا، (1397ش)، «بررسی قصه یوسف (ع) بر اساس نظریه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف»، پژوهش های ادبی قرآنی، سال ششم، شماره 24، صص25-42.

19. الحموی، شهاب الدین، (1995م)، معجم البلدان، بیروت: دارصادر.

20. حمیری، نشوان بن سعید، (بی تا)، شمس العلوم و دواء الکلام العرب من الکلوم، دمشق: دارالفکر.

21. خوش خاضع، محمد جمال الدین، (1395ش)، رساله دکتری: «تحلیل گفتمان آیات، روشی برای ارزیابی متن روایات سبب نزول (مطالعه موردی سوره انسان)»، استاد راهنما: سید کاظم طباطبائی، مشهد: دانشگاه فردوسی.

22. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (بی تا)، مفردات الفاظ القرآن،بیروت: دارالقلم.

23. رشید رضا، محمد، (1990م)، تفسیر المنار، مصر: الهیئة المصریه العامة للکتب.

24. سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد، (بی تا)، بحر العلوم (تفسیر السمرقندی)، بیروت: دارالفکر.

25. سیوطی، جلال الدین، (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی.

26. صاحب بن عباد، (بی‌تا)، المحیط فی اللغة، محقق: محمد حسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتب.

27. طباطبائی، محمد حسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

28. طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

29. طوسی، محمد بن حسن، (بی تا)، التبیان فی التفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیائ التراث العربی.

30. عروسی حویزی، عبد علی جمعه، (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: انتسارات اسماعیلیان.

31. عسگری، حسن بن عبدالله، (بی تا)، الفروق اللغویة، بیروت: دارالآفاق الجدیدة.

32. عیاشی، محمد بن مسعود، (1380ق)،کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه علمیه.

33. فخر رازی، محمد بن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

34. فرکلاف، نورمن، (1379ش)، تحلیل انتقادی گفتمان، مترجمان: فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.

35. فلاح، ابراهیم؛ شفیع پور، سجاد، (1397ش)، «گفتمان کاوی انتقادی سوره شمس بر اساس الگوی فرکلاف»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره13،صص29-42.

36. فیض کاشانی، ملا محسن، (1415ق)، تفسیر الصافی، تهران: انتشارات الصدر.

37. فیومی، احمد بن محمد، (بی تا)، المصباح المنیر، قم: مؤسسه الهجرة.

38. قرطبی، محمد بن احمد، (1364ش)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.

39. قمی، علی بن ابراهیم، (1363ش)، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.

40. مرتضوی، سید محمد، (1390ش)، آیات ولایت در قرآن، قم: مجمع جهانی شیعه شناسی.

41. مزید، عارفه، (1393ش)، پایان نامه کارشناسی ارشد: «تحلیل گفتمان انتقادی سوره آل عمران بر طبق نظریه نورمن فرکلاف»، استاد راهنما: هومن ناظمیان، تهران: دانشگاه خوارزمی.

42. مقاتل بن سلیمان، (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار احیاء التراث.

43. واحدی، أبوالحسن علی بن أحمد، (1415ق)، الوسیط فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دار الکتب العلمیة.

44. واقدی، محمد بن عمر، (1409ق)، المغازی، بیروت: دارلاعلمی.

45. یورگنسن، ماریان؛ لوئیز، فیلیپس، (1395ش)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.

Fairclough, Norman, (1992), Discourse And Social Change, Combridge: Polity Press.
Fairclough, Norman, (2010), "Critical Discourse Analysis The Critical Study of Language", Second edition, London: Routledge.
Hjelm, Titus, (2013), “Religion, Discourse and Power: A Contribution towards a Critical Sociology of Religion”, critical soichology: Volume: 40 issue: 6, pp: 855-872.
Hjelm, Titus, (2014), ”discourse analysis, In the routhledge handbook of research method" in the study of religion, Michel statusberg, steven engley, London: Routledge.
Laclau, Ernesto & Mouffe, Chantal, (2001), Hegemony And Socialist Strategy: Towards A Radical Democratic Politics, London: Verso.
Power, Kate, (2014), ”investigating religious identity: the promise and problem of discourse analytic methods for religious studies inquiries,” field work in religion.
Rizwan, Snobra, (2011), "Religion, Ideology and Discourse: A Critical Discourse Analysis of Majlis-e-Hussain,"Mathal: Vol. 1: Iss. 1.
Siebert, Rudolf J, (2010), Manifesto of the critical theory of society and Religion: the wholly other, liberation, happiness, and the rescue of the hopeless, Copyright by Koninklijke .Leiden: Brill NV.
Stuckrad, kocku von, (2003), “discursive study of religion: from states of the mind to communication and action”, in method and theory in the study of religion, Vol 15, pp: 255-271, Leiden: Brill NV.