بنیاد عدالت در آیۀ «معاشرت به معروف»

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، ایران.

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، ایران. (

چکیده

موضوع دادگری پروردگار در زمینه قانون گزاری، همواره کانون نگرش دین اندیشان بوده است . در این پژوهه عدالت در آیات‌ الاحکام قرآن پیرامون خانواده به ویژه پدیده زناشویی ، در دامنه «معاشرت به معروف» درآیۀ 19 سورۀ نساء مورد واکاوی قرار گرفته است. ابتدا بایستگی امر"معاشرت به معروف " از طریق، سیاق آیه ، احاطه معروف برگستره وسیعی از پیوند زناشویی ، روایات هم آوا، کلام مشهور پیامبر " انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق" ، فعل امر "عاشروا"، تعیین واکنش کیفری برای سوء معاشرت در قانون مدنی و جدایی ناپذیری اخلاق از لوازم زوجیت به اثبات رسیده و سپس دادگری این فرمان با نگرش در نمونه هایی که مفسران وفقیهان برای معروف، آورده اند،در دامنه رهیافت هایی نشان داده شده است ، همچون: دوسویگی این فرمان ، گزینش مرد به‌عنوان مخاطب آیه، اطلاق فعل «عاشروهن»، هماهنگی معروف با عرف، گستره معروف درزمینه های گوناگون زندگی، درنگرگرفتن ویژگی های فردی زن، رهیافت ویژه به خوی زن، رویکرد به همه حقوق زن، سازگاری با توانمندی‌های مرد و هم با حکمت خداوند درزناشویی، دستور به معاشرت به معروف با زن حتی در صورت کراهت مرد و داشتن پیامدهای برون رفت از قلمرو معروف.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Foundation for Justice in the behaving reasonably in the marital relationship

نویسندگان [English]

  • mohammad javad najafi 1
  • sedighe golpoor 2
1 Associate Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences ,University of Qom, Iran
2 PhD Candidate of Quran and Hadith Sciences, University of Qom, Iran.
چکیده [English]

The subject of justice of God always focused by religious thinkers. We can seek examples of legislative justice in “behaving reasonably in the marital relationship” mentioned in Surah An-Nisa 4: 19, related to the family phenomenon, especially the marital phenomenon. The necessity of it can be proved through proportion of words and meaning in verse, reasonableness on marital bond, symphonious narrations, famous word of the Prophet (إنّی بَعثت لاتمم مَکارم الاَخلاق) I am only appointed to complete moral virtues, imperative verb(عاشِروا) consort, determination of criminal reaction to misconduct in civil law and inseparability of ethics from spouses’ rights. Justice shows “behaving reasonably in the marital relationship” in the approaches such as reciprocity of this order, choosing the man as the addressee of the verse, apply the verb (عاشِروهُن) consort with them, coordination of reasonableness with the norm, expansion of reasonableness in different fields of life, lack of consideration of the individual features of the woman, special approaches towards the woman’s attributes, approaches towards all of the woman’s rights, compatibility with the man’s abilities, coordination with God’s wisdom in marital relationship, order to behave reasonably in the marital relationship even in case of man’s inadvertence which results in exiting from reasonableness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Woman
  • ritual justice
  • socializing
  • famous
  • good coexistence
  1. قرآن حکیم. ترجمه و شرح آیات منتخب ، مکارم شیرازی ، ناصر(1388ش) تهران: مرکز طبع و نشر جمهوری اسلامی ایران.
  2. نهج البلاغه. ترجمه دشتی ، محمد( 1379 ش)قم : دفتر نشر الهادی
  3. آلوسی، محمود‌بن‌عبدالله (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  4. ‌ابن‌عاشور، محمد طاهر (1420ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  5. ابن‌عجیبه، احمد ( 1419ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید.مصر ، قاهره : حسن عباس زکی
  6. ‌ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن‌مسلم (1411ق). تفسیر غریب القرآن. بیروت: دارو مکتبة الهلال.
  7. ‌ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر ( 1419ق). تفسیر القرآن العظیم. محقق محمدحسین شمس‌الدین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  8. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
  9. ابوحیان، محمد‌بن‌یوسف (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دارالفکر.
  10. احمد‌بن‌فارس، ابوالحسین (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  11. اشکوری، محمد‌بن‌علی (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی. تهران: دفتر نشر داد.
  12. امامی، سیدحسن (1347 ش). حقوق مدنی. تهران: اسلامیه.
  13. امین، نصرت بیگم (1361ش). تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن. بی جا.
  14. انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب النکاح. قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  15. بحرانی، یوسف (بی‌تا). حدائق الناضره. قم: جماعة المدرسین.
  16. بقاعی، ابراهیم‌بن‌عمر (1427 ق). نظم الدرر فی تناسب الایات و السور. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  17. پانی پتی، ثنا الله (1412ق). التفسیرالمظهری. کویته: مکتبة رشدیه.
  18. تفتازانی ، سعدالدین مسعود(1432ق) .شرح تصریف العزی.بیروت : دارالمنهاج للنشر و التوزیع.
  19. ثلایی، یوسف‌بن‌احمد (1423 ق). تفسیر الثمرات الیانعة و الاحکام الواضحه القاطعة. صعده: مکتبۀ التراث الاسلامی.
  20. جصاص، احمد‌بن‌علی (1405ق). احکام القرآن جصاص. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  21. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد (بی‌تا). الصحاح. بیروت: دارالعلم للملایین.
  22. حر عاملی، محمدبن‌الحسن ( 1403ق). وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعه. تهران: اسلامیه.
  23. حلی (‌ابن‌ادریس)، محمد‌بن‌منصور ( 1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.
  24. حلی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد‌بن‌عبدالله (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم:کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
  25. حلی (محقق حلی)، نجم‌الدین جعفر‌بن‌حسن ( 1409ق). شرائع الاسلام. تهران: نشر استقلال.
  26. دهخدا، علی‌اکبر ( 1377ش). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  27. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد ( 1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم و دارالشامیه.
  28. رشیدرضا، محمد (1414ق). تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار. بیروت: دارالمعرفه.
  29. زحیلی، وهبه (1412ق). التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج. دمشق: دارالفکر.
  30. زمخشری، محمودبن‌عمر (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل. بیروت: دارالکتاب العربی .
  31. سبزواری، سید عبدالاعلی (1413ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: مؤسسة المنار.
  32. سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر (2007م). الاکلیل فی استنباط التنزیل. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  33. سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر (بی‌تا). معترک الاقران فی اعجاز القرآن. بیروت: دارالفکر العربی.
  34. شبیری زنجانی، سید موسی (1419ق). کتاب نکاح. قم: مؤسسۀ پژوهشی رای‌پرداز.
  35. شوکانی، محمد (1414ق). فتح القدیر. دمشق: دار ابن‌کثیر.
  36. صدر، سید محمدباقر (1395ق). المعالم الجدیده. تهران: مکتبة النجاح.
  37. طباطبایی، محمدحسین (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  38. طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد ( 2008م). التفسیر الکبیر. اربد: دارالکتاب الثقافی.
  39. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
  40. طبری، محمدبن‌جریر ( 1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
  41. طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد ( 1375ش). مجمع البحرین. تهران: انتشارات مرتضوی.
  42. طوسی، شیخ ابوجعفر محمد‌بن‌حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  43. طوسی، شیخ ابوجعفر محمد‌بن‌حسن (1387ش).المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: المکتبة المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
  44. طوسی، شیخ ابوجعفر محمد‌بن‌حسن(1414ق). الامالی.دارالثقافه.
  45. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن‌علی (1410ق). الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه. قم: داوری.
  46.  علاء الدین ، علی بن حسام (1419).متقی هندی.کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال . بیروت : دارالکتب العلمیه.
  47. فاضل هندی، بهاء‌الدین محمد‌بن‌حسن ( 1405ق). کشف اللثام. قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی نجفی.
  48. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1410ق). کتاب العین. قم: هجرت.
  49. فخر رازی، محمد‌بن‌عمر (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب) . بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  50. فیروزآبادی، محمد‌بن‌یعقوب (بی‌تا). القاموس المحیط. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  51. فیض کاشانی، ملامحسن (1415ق). تفسیر الصافی. تهران: انتشارات الصدر.
  52. فیومی، احمد‌بن‌محمد، (1405ق). المصباح المنیر، قم: مؤسسة دارالهجره.
  53. قانون مدنی ایران.
  54. قرطبی، محمدبن‌احمد (1364ش). الجامع لاحکام القرآن. تهران: ناصرخسرو.
  55. قشیری، عبدالکریم‌بن‌هوازن (2000م). لطائف الاشارات. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  56. قطب، سید (1425ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دارالشروق.
  57. قطب‌الدین راوندی، سعید‌بن‌هبة‌الله (1405ق). فقه القرآن. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
  58. قمی، ابوالقاسم‌بن‌الحسن (1413ق). جامع الشتات فی اجوبة السؤالات. تهران: موسسۀ کیهان.
  59. کاتوزیان، ناصر (1388ش). دورۀ حقوق مدنی خانواده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  60. کاشانی، محمد‌بن‌مرتضی (1410ق). تفسیر المعین. قم :کتابخانۀ عمومی حضرت آیت‌الله مرعشی.
  61. کاشفی، حسین‌بن‌علی (بی‌تا). تفسیر حسینی (مواهب علیه). سراوان: کتابفروشی نور.
  62. ماتریدی، محمد‌بن‌محمد( 1426ق). تأویلات اهل السنه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  63. مجلسی، محمدباقر ( 1403ق). بحار الأنوار. بیروت: الوفاء.
  64. محمدی، حمید(1390ش).زبان قرآن صرف متوسطه.انتشارات دارالعلم.
  65. مراغی ،احمد مصطفی (بی‌تا). تفسیر المراغی. بیروت: دارالفکر.
  66. مرتضی زبیدی، محمد‌بن‌محمد (بی‌تا). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
  67. مصطفوی، حسن (1385). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
  68. مطهری، مرتضی (1386ش). مجموعه‌آثار استاد شهید مطهری. انتشارات صدرا.
  69. معرفت، محمدهادی (1410ق). التمهید فی علوم القرآن. قم: حوزۀ علمیۀ قم، مرکز مدیریت.
  70. مغنیه، محمدجواد (1424ق). تفسیر الکاشف. تهران: دارالکتب الاسلامی.
  71. مکارم شیرازی، ناصر ( 1371ش). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  72. موسوی خویی، سیدابوالقاسم ( 1415ق). موسوعة الامام الخویی. قم: مؤسسه احیاء آثار امام خویی.
  73. میبدی، احمد‌بن‌محمد (1371ش). کشف الاسرار و عدة الابرار. تهران: امیرکبیر.
  74. نجفی ،محمدحسن (1367ش). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. تهران :دارالکتب الاسلامیه.
  75. واحدی، علی بن احمد(1411ق).اسباب نزول القرآن.بیروت:دارالکتب العلمیه.

مقالات:

  1. احمدیه، مریم (1390ش). «معاشرت به معروف». فصلنامۀ شورای فرهنگی اجتماعی زنان. س۱۳، ش52، تابستان1390ش. صص 223-185
  2. اکبری راد، طیبه ( 1388)« معناشناسی معروف در قرآن و رابطه آن با حقوق زن در خانواده » .دو فصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق).س14،ش51،پاییز و زمستان 1388ش.صص85-79
  3. حافظی، معصومه (1388)« بررسی اصل معاشرت به معروف میان همسران از منظر قرآن کریم ».فصلنامه بانوان شیعه ، س 6، ش 20، تابستان 1388ش.صص118-97
  4. حافظی ، معصومه و قاضی زاده ، کاظم (1397ش) « نقد و بررسی دیدگاه های مربوط به تعدد زوجات در پرتو اصل معاشرت به معروف ». فصلنامه علمی پژوهشی زن و جامعه ، س9، ش 3، پاییز 1397.صص 173-143
  5. عظیم زاده اردبیلی، فائزه (1387ش).« مبانی حسن معاشرت به معروف در نظام حقوقی خانواده از منظر قرآن کریم». فصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق).س13،ش48،بهارو تابستان 1387ش. صص 27-5
  6. نجفی ، زین العابدین (1391)،« خروج زن از منزل و اذن شوهر از منظر فقه امامیه ».مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی . س 45، ش 2،پاییز و زمستان 1391ش.صص 123-103
  7. نوبهار ، رحیمی ؛ حسینی، سیده ام‌البنین ( 1394ش).« قاعده لزوم معاشرت به معروف در روابط زن و شوهر». فصلنامۀ خانواده‌پژوهی. س۱۱، ش41، بهار1394ش.صص72-53
  8. نوبهار ، رحیمی ؛ حسینی ، سیده ام البنین (1397)« حدود روابط جنسی زن و شوهر درچارچوب قاعده معاشرت به معروف» فصلنامه خانواده پژوهی ، سال چهاردهم ش 53 بهار 1397 ش.صص 94-75