قلمرو قدر عینی و علمی الهی با تکیه بر آیه 21 سوره حجر در اندیشه علامه طباطبایی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم.

چکیده

قضا و قدر جزء مباحث کلیدی در دو حوزه خداشناسی و انسان‌شناسی است و در آن زوایای مختلفی مطرح است که از جمله آنها بازشناسی قلمرو قضا و قدر است. علامه طباطبایی در سلسله مباحث تفسیری و فلسفی اهتمام ویژه‌ای به بررسی این مسأله دارد که از جمله آنها مباحث دقیق و گسترده ایشان ذیل آیه «وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزلُهُ إِلا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ» (21/حجر) است؛‌ جایگاه ویژه این مسأله در حل مسائلی نظیر قلمرو علم الهی و اختیار انسان، گویای ضرورت واکاوی آن است که نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی آنرا کانون بررسی قرار داده است. از رهگذر این جستار، مشخص می‌شود که به باور علامه طباطبایی، قلمرو قدر عینی و علمی، عالم ماده است و این مدعا در سایه «تقدم وجودی خزائن بر قدر»، «تدریج ناپذیری خزائن الهی» و «تفسیر قدر به اندازه در روایات» قابل اثبات است. اما به نظر می‌رسد این دیدگاه از یکسو، با فرهنگ روایی ناسازگار است و از سوی دیگر، با «حصر تنزیل در قدر» و جمع‌ بودن واژه «خزائن» در آیه شریفه نیز همخوانی ندارد. دیدگاه برگزیده این نوشتار، گستردگی قدر الهی نسبت به تمام وجودات امکانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The domain of scientific and divine magnitude, relying on verse 21 of Hajar's Suffrage in Allame Tabatabai's Thought

نویسنده [English]

  • Rahman Oshriyeh
. Assistant Professor, University of Sciences and Teachings of the Holy Qur’an, Iran
چکیده [English]

Judgment is one of the key issues in both theology and anthropology, and there are various angles, including the recognition of the realm of judgment. Allameh Tabatabai has a special interest in the field of interpretive and philosophical discussions, including his detailed and extensive discussions in the following verse: The special place of this problem in solving problems such as the realm of divine science and human authority suggests the necessity of analyzing the present article in a descriptive-analytic way. Throughout this essay, it is clear that Allameh Tabatabai, the realm of objective and scientific magnitude, is the material world, in the light of "the existence of the treasurer over the greatness", "the inevitability of the divine treasury", and "the interpretation of the greatness in size". Narrations »can be proved. But this view seems incompatible with the narrative culture on the one hand, and on the other hand, it does not fit with the "greatness of discounting" and the collectivity of the word "treasurer" in the Sharif verse. The preferred view of this essay is to extend the divine magnitude to all possible beings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Righteousness
  • magnitude
  • scientific magnitude
  • objective value
  • treasures
  1. قرآن کریم
    1. ابن فارس، احمد (بی تا)، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‏، چاپ: اول.
    2. ابن منظور (1414ق)، جمال الدین، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، چاپ: سوم.
    3. ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1371ش)، المباحثات، قم، انتشارات بیدار، چاپ: اول.
    4. ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1404ق)، التعلیقات، مکتبة الاعلام الاسلامى‏، بیروت‏، تحقیق عبدالرحمن بدوى(بی جا)
    5. برقى، احمد بن محمدبن خالد (1371ش)، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ: دوم.
    6. پاک و همکاران (1395ش)، «بررسی تطبیقی مسأله قضا و قدر و رابطه آن با جبر و اختیار در تفسیر کبیر و المیزان»، فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره 25، ص153-174.
    7. تفتازانی، سعدالدین (1409ق)، شرح المقاصد، نشر الشریف الرضی، (بی جا) چاپ: اول.
    8. جوهرى، اسماعیل بن حماد (بی تا)، الصحاح، بیروت، دار العلم للملایین‏، چاپ: اول.
    9. حسینی شاهرودی و همکاران (1394)، «بررسی تحلیلی نظر علامه طباطبایی درباره ی قضا و قدر با رویکرد تفسیری، روایی، فلسفی»، فصلنامه آموزه­های فلسفه اسلامی، شماره 16، ص3-26.
    10. حمیرى، نشوان بن سعید (بی تا)، شمس العلوم، دمشق، دارالفکر، چاپ: اول.
    11. رازى، فخرالدین (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ: سوم.
    12. راغب اصفهانی (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن الکریم، دمشق، دارالقلم، چاپ: اول.
    13. سبزوارى، ملاهادی (1383ش)، اسرار الحکم، قم، مطبوعات دینى، چاپ: اول.
    14. شیخ طوسی، محمدبن حسن (1406ق‏)، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت، دار الاضواء، چاپ: دوّم.
    15. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1414ق)‏، تصحیح اعتقادات الامامیة، لبنان، دار المفید، چاپ: دوم.
    16. صدرالمتألهین، محمد (1383ش)، شرح اصول الکافی، تهران، مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ وارشاد عالی، چاپ: دوّم.
    17. صدرالمتألهین، محمد (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ: سوم.
    18. صدوق، محمد بن علی (1398ق)، التوحید، قم‏، موسسة النشر الاسلامی‏، چاپ: اول.
    19. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1385ش)، نهایة الحکمة، قم، با تصحیح وتعلیقات: غلامرضا فیّاضی، مؤسسه آموزشی امام خمینی، چاپ: سوم.
    20. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1981م)، تعلیقه بر الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ: سوم.
    21. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1411ق)، المیزان فى تفسیر القرآن ، بیروت، مؤسسة الاعلمی، چاپ: اوّل.
    22. طبرسى، فضل بن حسن (ش1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ: سوم.
    23. طریحى، فخرالدین (1416ق)، ‏مجمع البحرین‏، تهران، کتابفروشى مرتضوى، چاپ: ‏سوم.
    24. طوسی، نصیرالدین (1375ش)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، قم، نشر البلاغة، چاپ: اوّل.
    25. عبدالجبار (1422ق)، شرح الاصول الخمسة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ: اول.
    26. عروسى حویزى، عبدعلى بن جمعة (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ: چهارم.
    27. علامه حلى، حسن بن مطهر (1382ش)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ: دوم.
    28. فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم، نشر هجرت، چاپ: دوم.
    29. کاشانى، عبدالرزاق (1426ق)، لطائف الأعلام فى إشارات أهل الإلهام، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ: اول.
    30. کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران، الطبعة الإسلامیة، چاپ: چهارم.
    31. مازندرانى، محمدصالح بن احمد (1382ش)، شرح الکافی الأصول و الروضة، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ: اول.
    32. مجلسى، محمدباقر (1404ق)، بِحارُالاَنوار الجامِعَةُ لِدُرَرِ أخبارِ الأئمةِ الأطهار ، بیروت، موسسة الوفاء.
    33. مجلسى، محمدباقر (1404ق (ب))، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ: دوم.
    34. میرداماد، محمدباقر (1367ش)، القبسات‏، تهران، انتشارات دانشگاه تهران‏، چاپ: دوم‏.