خوانش بینامتنی و نقش آن در بازسازی بافت تاریخی آیات قرآن(مطالعه موردی داستان هابیل و قابیل)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

بازسازی بافت تاریخی آیات یعنی موقعیتی که در آن متن قرآن شکل گرفته است از وجوه گوناگون، به ویژه تبیین معنای دقیق آیات، مسأله‌ای خطیر،دشوار و سودمند است. بااینحال شواهد و مستندات موثقِ اندکی برای این مقصود در دسترس محققان قرار دارد. می‌دانیم که قرآن در موارد متعدد، ناظر به سنتها و تعالیم مذکور در متون مقدس یهودی-مسیحیِ پیش از خود سخن می‌گوید که در افواه مردم عصر نزول جاری بوده است. از این رهگذر خوانش بینامتنی در بازیابی متن قرآن به مثابه یک سند تاریخیِ موثق و به تَبَع،بازسازی بافت تاریخی آیات و شناخت مخاطبان عصر نزول بسیار کارآمد است.در پژوهش حاضر مبتنی بر این رهیافت به خوانش بینامتنی آیات 32-27 سوره مائده پرداخته‌ایم که به داستان هابیل و قابیل مرتبط است. بازخوانی قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی، مشتمل بر عهد قدیم، عهد جدید و تلمود نشان میدهد که داستان پیش‌گفته، در این متون، به شیوه‌ای مشابه و با زبانی تمثیلی روایت شده است. بااین همه، قرآن به بازخوانی صِرف داستان اکتفا نمیکند بلکه متناسب با مخاطبان خود در عصر نزول،این متون را تعدیل میکند و مفاهیمی نو می‌آفریند. خوانش بینامتنی نشان میدهد که آیات 32-27 سوره مائده به تنش میان یهودیان عربستان با پیامبر(ص) و مومنان مرتبط است و یهود قصد خیانت دوباره به پیامبر(ص) و کشتن وی را دارند. افزون بر خوانش بینامتنی، با بهره‌مندی از برخی گزارشها و روایات تاریخی میتوان به این نظر دست یافت که آیات مذکور با موقعیتی در حدود سال 7 هجرت،پس از صلح حدبیه و پیش از خیانت یهودِ خیبر،مرتبط است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Application of Intertextual Reading in Reconstructing the Historical Context of the Qur’anic verses (case study: The Story of Abel and Cain)

نویسنده [English]

  • Mahmood Makvand
Associate Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Faculty of Literature and Humanities, Kharazmi University
چکیده [English]

Reconstructing the historical context of the verses, the situation in which the Qur'anic text has been formed, from various aspects, in particular explaining the exact meaning of the verses, is a difficult, significant and fruitful matter. However, little authentic evidence is available for this purpose. We know that the Qur'an in many cases speaks considering the traditions and teachings mentioned in sacred Jewish-Christian texts, that have been current in the mouth of the people of the age of revelation. Therefore, Intertextual reading is very effective in restoring the text of the Qur'an as an authentic historical document and, as a result, in reconstructing the historical context of the verses and recognizing the audience of the age of revelation. In the present study, based on this approach, we have studied the intertextual reading of verses27-32of Surat al-Ma'idah related to the story of Abel and Cain. Re-reading the Qur'an and sacred Jewish-Christian texts, including the Old Testament, the New Testament, and the Talmud, shows that the story is narrated similarly and the language is symbolic. However, the Qur'an does not merely retell the story but modifies these texts and creates new meanings according to its audience in the age of revelation. The intertextual reading shows that verses 27-32 of Surat al-Ma'idah are related to the tension between the 7th century AD Jews in the Arabian Peninsula and the Prophet of Islam; they intend to betray the Prophet again and kill him. Finally, considering some historical narratives along with the intertextual reading indicates that the above verses refer to the treachery of the Jews of Khaybar around year 7 (AH).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Qur'an
  • intertextuality
  • historical context
  • Abel
  • Cain
  • the Bible
  • the Talmud

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آلوسى، محمود، (1415)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  3. ابن سعد، محمد، (1968م)، الطبقات الکبرى، بیروت: دار صادر.
  4. ابن­ سلّام هروی، أبو عبید القاسم، (1415ق)، فضائل القرآن، بیروت: دار ابن کثیر.
  5. ابن عاشور، محمد بن طاهر، (بی­تا)، التحریر و التنویر، بی­جا.
  6. ابن هشام، عبد الملک، (بی­تا)، السیرة النبویة لابن هشام، قاهره: شرکة الطباعة الفنیة المتحدة.
  7. البرزی، پرویز؛ منصوری، مسعود (1393ش)، «جستاری در کلان متن قرآن کریم بر اساس بازتعریف بینامتنیت»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، شماره اول، صص76-61.
  8. بازرگان، مهدی، (1385ش)، سیر تحول قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  9. ترمذی، محمد بن عیسى، (1401ق)، سنن الترمذی، استانبول: دارالفکر.

10. جابری، محمد عابد، (2009م)، فهم القرآن الحکیم، التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول، مغرب: دارالبیضاء.

11. جمل، بسام (2005)، اسباب النزول، بیروت:  الموسسه العربیه للتحدیث الفکری.

12. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، (1398ق)، المستدرک علی الصحیحین فی الحدیث، بیروت.

13. دانی، عثمان بن سعید، (1414ق)،  البیان فی عدّ آی القرآن، کویت: مرکز المخطوطات والتراث.

14. رابینسون، نیل (1383ش)، «عیسی در قرآن، عیسای تاریخی و اسطوره تجسد»،هفتآسمان، ترجمه محمدکاظم شاکر، شماره 24، صص 168-147.

15. رامیار، محمود، (1369)، تاریخ قرآن، تهران: امیر کبیر.

16. رشیدرضا، محمد، (1990)، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

17. زرکشی، بدر الدین محمد بن عبدالله، (1376ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة.

18. ساسانی، فرهاد (1384ش)، «تأثیر روابط بینامتنی در خوانش متن»، زبان و زبان شناسی، شماره 2، صص55-39.

19. سیوطى، جلال الدین، (1404ق)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.

  1. 20.  سمرقندی، نصر بن محمد، (بی­تا)، بحرالعلوم، بی­جا.

21. شرف­الدین، جعفر، (1420ق)،  الموسوعة القرآنیة، بیروت: دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة.

22. طباطبایى، محمد حسین، (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم.

23. طبرسى، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.

24. طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.

25. طوسى، محمد بن حسن، (بی­تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیرعاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

26. عیاشى، محمد بن مسعود، (1380ق)، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه علمیه.

27. فتاحی­زاده، فتحیه، علایی ­رحمانی، فاطمه، غلامی، مرجان، (1394ش)، «واکاوی نگرش علامه طباطبایی به روایات وارده در تفسیر قرآن کریم با تأکید بر مفاهیم بطن و جری»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 2، صص182-155.

28. فخر رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

29. مجلسى، محمد باقر، (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

30. مقاتل بن سلیمان، (1423ق)،  تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث.

31. مقدمتان فی علوم القرآن، (1375ق)، تحقیق: آرتور جفری، قاهره: مکتبة الخانجی.

32. مکارم شیرازى، ناصر، (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

33. نویورت، آنگلیکا، (1393ش)، «دو چهره از قرآن: قرآن و مصحف»، تفسیر اهل ­بیت(ع)، ترجمه (مصحح) مهدی عزتی آراسته (و محمد علی طباطبایی)، شمارۀ 1، صص 112-83.

34. واحدى، على بن احمد، (1411ق)، اسباب النزول، بیروت: دارالکتب­العلمیة.

35. وصفی، محمدرضا، شفیعی، روح­الله، (1392ش)، «نگرشی روشمند به جایگاه عهدین در تفسیر قرآن با تکیه بر الگوی نشانه­شناختی بینامتنیت»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 2، صص256-225.

36. یورگنسن، ماریانه؛ لوئیز، فلیپس، (1393ش)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.

  1. Allen, Graham, (2000), Intertextuality, London: Routledge.
  2. Armstrong, Karen, (2014), Fields of Blood, Religion and the History of Violence, New York: anchor Books.
  3. Beaugrande, R. de. And W. U. Dressler, (1992), Introduction to Text Linguistics, London, New York: Longman.
  4. Bell, Richard, (1960), The Qur'ān, Translated with a Critical Rearrangement of the Surahs, Edinburgh University Press.
  5. Busse, H, (2002), “Cain and Abel”, Encyclopaedia of the Qurān, Leiden – Boston: Brill; vol. 1, pp 270-272.
  6. Crystal, David, (2008), A Dictionary of Linguistics andPhonetics, Malden: Blackwell Publishing.
  7. Cuypers, Michel, (2009), The Banquet: A Reading of the Fifth Sura of the Qur’an, Rhetorica Semitica, Miami: Convivium Press.
  8. Firestone, Reuven, (2019). “Muhammad, the Jews, and the Composition of the Qur’an: Sacred History and Counter-History”, Religions, 10, 63, pp.1-16.
  9. Geiger, Abraham, (1898), Judaism and Islam: A Prize Essay, (translated from German by F.M. Young), India: Madras.
  10. Jackson, Wayne, (September 21, 2019), A Study of Biblical Types, www.christiancourier.com.
  11. Nöldeke, Theodor, (2013), The History of the Qur'an, Leiden: Brill.
  12. Plett, Henrich F., (1991), ed. Intertextuality, Berlin: de Gruyter.
  13. Robinson, Neal, (1991), Christ in Islam and Christianity, Albany: State University of New York Press.
  14. Robinson, Neal, (2001). “Hands Outstretched: Towards a Re-reading of Sūrat al- Māʾida,”Journal of Qur’anic Studies, no. 3:1, pp. 1–19.
  15. Van Wolde, Ellen, (1991). “The story of Cain and Abel: A narrative study”, Journal for the Study of the Old Testament, 52, pp. 25-41.
  16. https://www.bible.com/bible/904.

https://www.biblica.com

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 فروردین 1399
  • تاریخ بازنگری: 26 تیر 1399
  • تاریخ پذیرش: 31 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار