تحلیل انتقادی ادله موافقان و مخالفان اغراض لفظی در فواصل قرآنی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری در رشته تفسیر تطبیقی در دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم، قم، ایران.

3 استادیار گروه ادیان ابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم، قم، ایران.

چکیده

تغییراتی در رؤوس آیات رخ داده که برخی مفسران و ادیبان علت آنها را رعایت مشاکله فواصل دانسته‌اند. چنین تحلیلی، این پرسش را ایجاد کرده که آیا ممکن است خدای متعال، در قرآن تغییری با غرضی صرفاً لفظی ایجاد کند؟ در نوشتار حاضر به این پرداخته شده که چه رویکردهایی در قبال این مسأله وجود داشته و سیر تاریخی این رویکردها چگونه است، خاستگاه، پیش‌فرض‌ها و ادله هر رویکرد چیست و چه انتقاداتی به روش استدلال و ادله هر رویکرد وارد است. روش تحقیق در بخش گزارش و تبیین دیدگاه‌ها، توصیفی و در بخش انتقادی، تحلیلی (تحلیل پیش‌فرض‌ها و روش‌های استدلال) است. موافقانِ اغراض صرفاً لفظی، اغراض زیباشناختی لفظی را حکیمانه می‌دانند و معتقدند هیچ مانعی برای ارادۀ این اغراض بدون ارادۀ غرض معنایی وجود ندارد. اما مخالفان معتقدند عدم ارادۀ معنا در فواصل آیات با قدرت و حکمت الهی سازگار نیست. برخی از این گروه حتی تغییراتی را که در متون عادی بدون غرض معنایی رخ می‌دهد، در قرآن معنادار می‌دانند و چنین باوری را نتیجه ضروری اعتقاد به اعجاز بیانی قرآن تلقی می‌کنند. دیدگاه مخالفان از دو جهت قابل نقد است. نخست اینکه از جهت روش نمی‌توان با پیش‌فرض‌ها و استدلال‌های کلامی و بدون بررسی پدیدارشناسانه درباره زبان قرآن سخن گفت. از منظر شیوه استدلال نیز می‌توان تبیینی زبان‌شناختی از پدیده «تغییر در فواصل با غرض لفظی» ارائه داد که با قدرت و حکمت خدا و اعجاز قرآن سازگار باشد. نتیجه پژوهش حاضر این است که دلیل قاطعی برای منع اراده اغراض صرفاً لفظی در قرآن وجود ندارد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Critical analysis of the arguments of the proponents and opponents of verbal Purposes in Quranic intervals

نویسندگان [English]

  • Saeed Aminaee 1
  • Jaafar Nekonam 2
  • Mehrab Sadeq Nia 3
1 PhD student in Comparative Interpretation at Qom University, Qom, Iran.
2 Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Qom University, Qom, Iran.
3 Assistant Professor of Ebrahimi Religions, Qom University of Religions and Religions, Qom, Iran.
چکیده [English]

Sometimes there are changes in the beginnings of the verses, which some commentators and linguists see as the reason for these changes in the intervals of the verses. Such an analysis raises the question of whether it is possible for God to make a change in the Quran that has only a verbal purpose? This article discusses this: “What are the approaches to this issue?”, “What is the historical trajectory of these approaches?”, “What are the origins, presuppositions, and arguments of each approach?”, and “What are the criticisms of the justification methods and arguments of each approach?" The research method is descriptive in the presentation and explanation of views and analytical in the critical part (analysis of presuppositions and methods of argumentation). The supporters of purely verbal purposes consider verbal aesthetic purposes to be meaningful and believe that there is no obstacle to the will of these purposes without the will of a meaningful purpose. Opponents believe that the absence of a purpose in the intervals of verses is incompatible with the power and wisdom of God. The latter sometimes consider even the changes that occur in ordinary texts without a meaningful purpose to be meaningful in the Qur'an. They regard such a belief as a necessary consequence of faith in the expressive miracle of the Qur'an. The opponents are criticised in two respects: First, it is methodologically impossible to speak about the language of the Qur'an with presuppositions and verbal arguments without phenomenological investigation. Second, it is possible from the argumentation to provide a linguistic explanation for the phenomenon of "interval change with verbal intention" that is compatible with the power and wisdom of God and the miracles of the Qur'an. In conclusion, there is no decisive reason to prohibit will for purely verbal purposes in the Quran.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intervals of Verses
  • Beginning of the Verses
  • Verbal Purpose
  • Semantic Purpose
  • The Language of the Qur’an
  1. قرآن کریم.
    1. آلوسى، محمودبن‌عبدالله‏(1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی‏. تحقیق عبدالباری عطیة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    2. ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد(1419ق). تفسیر القرآن العظیم(الطبعة الثالثة)‏. تحقیق أسعد محمد طیب. الریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.
    3. ابن‏الانبارى، عبدالرحمن‌بن‌محمد(1362ش). البیان فى غریب اعراب القرآن‏(چاپ اول)، قم: مؤسسه دار الهجرة.
    4. ابن‌عاشور(1420ق). تفسیر التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی‏.
    5. ابن‌قتیبة، عبدالله‌بن‌مسلم(1411ق). تفسیر غریب القرآن. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
    6. ابن‌هشام، عبدالملک(1429). أوضح المسالک إلی ألفیة ابن‌مالک(الطبعة الأولی). تحقیق: عبدالحمید محمد محیی‌الدین. بیروت: المکتبة العصریة.
    7. ابوحیان، محمد‌بن‌یوسف(1420ق). البحر المحیط فى التفسیر. تحقیق: صدقی محمد جمیل. دمشق: دار الفکر.
    8. أبوموسی، محمد محمد(1416ق). خصائص التراکیب دراسة تحلیلیة لمسائل علم المعانی(الطبعة الرابعة). القاهرة: مکتبة وهبة.
    9. استرآبادی، رضی‌الدین(1395ق). شرح شافیة ابن‌الحاجب‏. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    10. بنت الشاطی، عائشة محمدعلی عبدالرحمن(1990م). التفسیر البیانی للقرآن الکریم(الطبعة السابعة). القاهرة: دار المعارف.
    11. بنت‌الشاطی، عائشة محمدعلی‌ عبدالرحمن(2004م). الإعجاز البیانی للقرآن و مسائل ابن‌الأزرق(الطبعة الثالثة). القاهرة: دار المعارف.
    12. البیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر(1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل‏(الطبعة الأولی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    13. جرجانی، عبدالقاهر(1422). دلائل الإعجاز فی علم المعانی‏. تحقیق: عبدالحمید هنداوی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    14. حسان، تمام (1413ق). البیان فی روائع القرآن(الطبعة الأولی). القاهرة: عالم الکتب.
    15. خفاجی، ابن‌سنان(1402ق). سرّ الفصاحة(الطبعة الأولی). بیروت: دار الکتب العلمیة.
    16. خمینی، مصطفی (1418ق). تفسیر القرآن الکریم(چاپ اول). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى‏ رحمه الله.
    17. رشیدرضا، محمد(1414ق). تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار(الطبعة الأولی). بیروت: دار المعرفة.
    18. الرمانی، ابوالحسن(1976م). النکت فی إعجاز القرآن(الطبعة الثالثة). تحقیق: محمد خلف‌الله و محمد زغلول سلام. القاهرة: دار المعارف.
    19. الزرکشی، محمدبن‌عبدالله(1410ق). البرهان فی علوم القرآن(الطبعة الأولی). تحقیق: جمال حمدی ذهبی و دیگران. بیروت: دار المعرفة.
    20. السامرائی، فاضل (بی‌تا الف). أسرار البیان فی التعبیر القرآنی. المنتشر فی برنامج المکتبة الشاملة.
    21. السامرائی، فاضل (بی‌تا ب). أسرار البیان فی التعبیر القرآنی (محاضرة). المنتشر فی برنامج المکتبة الشاملة.
    22. السکاکی، یوسف‌بن‌محمد(1420ق). مفتاح العلوم(الطبعة الأولی). تحقیق: عبدالحمید هنداوی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    23. سیبویه، عمرو‌بن‌عثمان(1408ق). الکتاب(الطبعة الثالثة). تحقیق: عبدالسلام هارون. القاهرة: مکتبة الخانجی.
    24. السیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن(1408ق). معترک الأقران فی إعجاز القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    25. طباطبایی، سیدمحمدحسین(1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
    26. طبرسى، فضل‌بن‌حسن‏(1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن(چاپ سوم). تصحیح: فضل‌الله یزدی طباطبایی. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    27. الطوسی، محمدبن‌حسن(بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارإحیاء التراث العربی‏.
    28. الطیبی، شرف‌الدین ‌الحسین‌بن‌عبدالله(1434ق). فتوح الغیب فی الکشف عن قناع الریب(الطبعة الأولی). المشرف العام على الإخراج العلمی للکتاب محمد عبدالرحیم سلطان العلماء. دبی: جائزة دبی الدولیة للقرآن الکریم.
    29. العکبری، أبوالبقاء عبدالله(1419ق). التبیان فی إعراب القرآن. الریاض: بیت الأفکار الدولیة.
    30. العمراوی، محمد أحمد (1388ق). قضیة السجع ونظم القرآن الکریم. مجلة الأزهر. 40(2)، 124- 118.
    31. غیاثی کرمانی، سیدمحمدرضا (1386ش). پژوهش هاى قرآنى علامه شعرانى در تفاسیر مجمع البیان، روح الجنان و منهج الصادقین(چاپ دوم)‏. تحقیق محمدرضا غیاثی کرمانی. قم: بوستان کتاب.
    32. الفخرالرازی، محمدبن‌عمر(1420ق). التفسیر الکبیر(الطبعة الثالثة). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    33. الفراء، یحیى‌بن‌زیاد(1980م). معانی القرآن(الطبعة الثانیة). تحقیق محمدعلی نجار و احمد ‌یوسف نجاتی. القاهرة: الهیئة العامة المصریة للکتاب.
    34. الفراهیدی، خلیل‌بن‌احمد(1410ق). الجمل فی النحو. تهران: استقلال.
    35. القونوى، اسماعیل‌بن‌محمد(1422ق). حاشیة القونوى على تفسیر الإمام البیضاوى و معه حاشیة ابن‌التمجید. تصحیح: عبدالله محمود عمر. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    36. المبرد، محمدبن‌یزید(1421ق). الفاضل(الطبعة الثالثة). القاهرة: دار الکتب المصریة.
    37. محجوب، عطاءالله و ترکمانی، حسینعلی(1398). تحلیل انتقادی دیدگاه مفسران پیرامون تقدیم و تأخیر آیات متشابه لفظی؛مورد پژوهی آیات58 بقره و 161 اعراف. تحقیقات علوم قرآن و حدیث. 16(2)، 175-202. DOI:22051/TQH.2019.21108.2084
    38. مخلوف، عبدالرؤوف(1388ق). عود إلی قضیة السجع و القرآن و الباقلانی. مجلة الأزهر. 40(9)، 568- 572.
    39. مدرسى، محمدتقى‏(1419ق). من هدى القرآن‏(چاپ اول). تهران: دار محبی‌الحسین.
    40. المیدانى، عبدالرحمن حسن حبنکة‏(1423ق). معارج التفکر ودقائق التدبر(الجزء الثامن، الطبعة الأولی). دمشق: دارالقلم.
    41. النحاس، أبوجعفر احمد‌بن‌محمد(1425ق). عمدة الکتاب(الطبعة الأولی). تحقیق بسام عبدالوهاب الجابی. بیروت: دار ابن‌حزم.