نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار دانشکدۀ الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 دکتری مدرسی معارف و مدرس دانشکدۀ الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
بسیاری از مفاهیم دینی دربرگیرندۀ مفاهیم غیرمادی هستند. استعارۀ مفهومی با برقراری انطباق میان حوزه‌های عینی و ملموس‌تر، فهم مفاهیم انتزاعی و مجرد را هموار می‌سازد. از سوی دیگر، این استعاره‌ها، طرح‌های دقیق و بدیعی برای اقناع و اثرگذاری بر مخاطبین ارائه می‌دهند. قرآن کریم، آکنده از استعاره‌هایی است که هر یک، کلیدی برای بازخوانی حیات معنوی و درک جهان بینی اسلام است. عنصر ایمان در زبان قرآن، مفهومی انتزاعی است که ابعاد مختلف آن به اشکال مختلف برای انسان مفهوم‌سازی شده تا عینی و قابل فهم شوند. این استعاره‌ها در بستر گسترده‌ای از انگاره‌های فرهنگی شکل گرفته‌اند و متأثر از مفاهیم روزمره و متداول دوران نزول قرآن هستند. برای نمونه استفاده از حوزۀ مبدأ «برده و آزاده»، نشان از رواج برده‌داری در عصر نزول قرآن دارد. مفاهیمی نظیر «نور و تاریکی»، «پاکی و آلودگی»، «تجارت»، «رنگ‌ها»، «عناصر طبیعت»، «مرگ و زندگی»، و «اعضای بدن» از جمله حوزه‌های مبدأی هستند که قرآن برای مفهوم‌سازی ایمان از آن‌ها بهره گرفته است. به نظر می‌رسد تجربۀ بی‌واسطه و آشنایی کامل انسان با حوزه‌های «اعضای بدن» و «سلامتی و بیماری» منجر شده تا این حوزه‌ها بسامد بالاتری در مفهوم‌سازی ایمان و کفر داشته باشند. این بررسی، درجۀ بالایی از نظام‌مندی در استعاره‌های زبانی ایمان را نشان می‌دهد. نه تنها می‌توان انگیزۀ بسیاری از عبارات قرآن را با مفهوم‌سازی استعاری توضیح داد، بلکه این استعاره‌ها به خوبی در ساختار کل‌نگر، یک مدل شناختی یا فرهنگی با دوگانگی ایمان و کفر را ارائه می‌دهند.
گاه قرآن برای افزایش بار احساسی گزاره‌ها، ویژگی خاصی از یک حوزۀ مبدأ را انتخاب می‌کند. برای مثال در حوزۀ مبدأ «نور و تاریکی»، کفر به سردرگمی در تاریکی‌ها توصیف می‌شود تا حس ترس، اضطراب و آشفتگی کافران در ذهن تداعی شود. در قیامت، چهرۀ مؤمنان را سفید و چهرۀ کافران را سیاه به انظار می‌کشد تا حس سرور و اندوه آن‌ها بهتر نمایان شود. ایمان به حیات و کفر به مرگ بازنمایی می‌شود تا احساس نشاط و سرزندگی مؤمن و افسردگی و گرفتگی کافران را به یاد آورد. در واقع، قرآن با عاطفی‌سازی فضا و جلب نظر مؤمنان به جداسازی جبهۀ ایمان از کفر پرداخته و به همین طریق، هیجان و پویایی مضاعفی در روح و ذهن مخاطب ایجاد می‌کند، به حدی که انگیزه و میل قوی به بروز رفتاری خاص در شخص نمودار شود.
وقتی از آشنایی‌زدایی سخن به میان می‌آید، به این معناست که از استعاره‌ای نو و یا مجموعه‌ای از استعاره‌های تازه برای مفهوم‌سازی مجدد یک رویداد یا مفهوم استفاده کنیم. برای مثال در آیات «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى تِجارَةٍ تُنْجیکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلیمٍ * تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُم» (الصف:10-11) به جای توصیه‌ای ساده به ایمان آوردن و هشدار دادن عذاب، صحنه را همچون تجارتی بازنمایی می‌کند که انسان با ایمان آوردن با خداوند معامله می‌کند و در عوض بهشت را کسب کرده و از عذاب رهایی می‌یابد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Based on the recent findings of cognitive sciences, the human mind uses everyday sensory experiences to represent abstract concepts based on objective concepts. According to cognitive linguistics, metaphor is a mental-linguistic process. There are many evidences of this way of conceptualization in the Holy Qur'an. Considering the frequency of the words faith and disbelief in the Qur'an and the numerous traditions that have been narrated from Ahl al-Bayt (as) about faith and disbelief, it shows that faith and disbelief have been the concern of Muslims since the very beginning of Islam, so that these concepts are one of the most important believing components. The duality of faith and disbelief is an important angle in the metaphorical conceptualizations of the Qur'an. These metaphors have been formed in a broad context of cultural ideas and have been influenced by the common experiences of the time when the Qur'an was revealed. This research aims to answer the question, "What are the starting areas in the conceptualization of faith and disbelief in the Qur'an?" In order to collect data, the metaphor detection process proposed by the Pragglejaz Group has been used. Concepts such as "light and darkness", "purity and pollution", "business", "colors", "elements of nature", "death and life", "slave and free" and "body parts" are among the source domains that the Qur'an uses to conceptualize faith and disbelief. This study shows a high degree of systematicity in the linguistic metaphors of faith and disbelief. Therefore, not only one can explain the motivation of many expressions of the Qur'an by metaphorical conceptualization, but also these metaphors provide a cognitive or cultural model with the duality of faith and disbelief. It seems that the direct experience and complete familiarity of human beings with the areas of "body parts" and "health and disease" have caused these areas to have more frequency in the conceptualization of faith and disbelief.
کلیدواژه‌ها [English]
)