واکاوی مؤلفه‌های معنایی در مادة ثلاثی «ولی» با رویکرد ریشه‌شناسی در زبان‌های سامی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای رشته علوم قرآن و حدیث دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکترای رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانش آموخته دکترای رشته علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، ایران.

چکیده

مادة ثلاثی «ولی» یکی از پرکاربردترین ماده‌های لغوی به‌ کار رفته در قرآن کریم است. از این ماده ساخت‌های متنوع اسمی و فعلی پدید آمده و برخی از واژگان و مفاهیم ساخت‌یافته از آن چون «ولیّ»، در ادبیات قرآنی محل مناقشات فراوانی شده است. یکی از دلائل این مسئله آن است که گرچه لغت‌شناسان و مفسران مسلمان برای این ماده مؤلفه‌های معنایی گوناگونی برشمرده‌اند، اما از دستیابی به معنای محوری در این ریشه بازمانده و نتوانسته‌اند میان تمام معانی این ماده ارتباط برقرار نمایند. در این پژوهش با کاربست روش ریشه‌شناسی و معناشناسی تاریخی تلاش شده تا ضمن بررسی نظائر ماده ولی در زبان‌های سامی، منشأ کهن آفروآسیایی آن شناسایی و سیر تحول لفظی و معنایی این ماده از ابتدا تا کنون مشخص گردد. نتیجه پژوهش حاضر نشان می‌دهد، واژه مورد نظر در بُن ثنایی «لَی» ریشه دارد که در زبان‌های سامی به صورت «لوی» و در عربی نیز با صورت «ولی» ادامه حیات داده است. این ریشه در زبان عربی به معنای «با علاقه و محبت همراهی کردن» است که در آن تکیه اصلی معنایی بر همراهی و متابعت بوده و دوستی به‌عنوان مؤلفه معنایی ثانوی به آن افزوده شده است. توجه به مؤلفه‌های معنایی مذکور که در کاربردهای گوناگون ریشه ولی در سطوح گوناگون روابط خانوادگی، اجتماعی، سیاسی و روابط انسان و خداوند در قرآن کریم قابل پی‌جویی است، کلید حل بسیاری از مناقشات علمی پیرامون ماده مورد نظر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examining the semantic elements within the triconsonantal root "WLY" through an etymological method in Semitic languages

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hosein Akhavan Tabasi 1
  • Ali Saghafiyan 2
  • Hossein Shojaei 3
1 PhD candidate in the field of Qur'anic and Hadith Sciences, Faculty of Humanities, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran.
2 PhD student in the field of Qur'anic and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Doctorate student in the field of Qur'anic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Tehran (Farabi Campus), Iran.
چکیده [English]

The triliteral root "Wali" is one of the most frequently used lexical roots in the Holy Quran. Various nominal and verbal structures have been derived from this root, and some of the words and concepts formed from it, such as "Wali," have been the subject of much debate in Quranic literature. One reason for this is that although Muslim lexicographers and exegetes have enumerated various semantic components for this root, they have been unable to identify a core meaning and establish a connection among all the meanings of this root. This research, using etymological and historical semantic methods, attempts to examine the equivalents of the root "Wali" in Semitic languages, identify its ancient Afro-Asiatic origin, and trace the lexical and semantic evolution of this root from its inception to the present. The results of this study show that the word in question originates from the biconsonantal root "L-Y," which appears as "L-W-Y" in Semitic languages and continues as "Wali" in Arabic. This root in Arabic means "to accompany with affection and love," where the primary semantic emphasis is on companionship and following, with friendship added as a secondary semantic component. Attention to these semantic components, which can be traced in various uses of the root "Wali" in different levels of familial, social, political, and Human-God relationships in the Quran, is key to resolve many scholarly disputes surrounding this root.

کلیدواژه‌ها [English]

  • WLY"
  • Etymology"
  • Semitic languages"
  • "
  • Semantic components"
  1. قرآن کریم
    1. ابن‌حبان، محمد(۱۴۱۴ق). صحیح ابن‌حبان. بی‌جا: شعیب الأرنؤوط.
    2. ابن‌حنبل شیبانی، احمدبن‌محمد(۱۴۱۴ق). مسند احمد. بیروت: دارالفکر.
    3. ابن‌سعد، محمد(بی‌تا). الطبقات الکبری. بیروت: دار صادر.
    4. ابونعیم، احمدبن‌عبدالله(بی‌تا). حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء. قاهره: دار أم‌القری.
    5. برقی، احمدبن‌محمدبن‌خالد(۱۳۷۱ق). المحاسن. قم: دار الکتب الاسلامیة.
    6. ثعلبی، احمدبن‌محمد(۱۴۲۲ق). تفسیر الثعلبی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    7. جزایری، سید نعمت‌الله(۱۴۱۷ق). نور البراهین. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، مؤسسة النشر الإسلامی.
    8. جعفری، یعقوب (۱۳۹۸). طلب آمرزش حاملان عرش برای مومنان. درس‌هایی از مکتب اسلام. 59(2)(شماره696)، ص21-28.
    9. حاکم نیشابوری، محمدبن‌عبدالله(۱۴۳۵ق). المستدرک علی الصحیحین. بیروت: دار التأصیل.
    10. حر عاملى، محمدبن‌حسن‏(۱۴۰۹ق). تفصیل وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة. قم: موسسه آل البیت (ع) .
    11. حر عاملى، محمدبن‌حسن(۱۴۱۸ق). الفصول المهمة فی أصول الأئمة (تکملة الوسائل). قم: موسسه معارف اسلامى امام رضا علیه السلام‏.
    12. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین(1363). تفسیر اثنی عشری. تهران: انتشارات میقات.
    13. حطیبة، شیخ الطبیب احمد(بی‌تا). شرح ریاض السالکین. دروس صوتیة قام بتفریغها موقع الشبکة الإسلامیة.
    14. الزبیدی، مرتضی(۱۴۰۸). تخریج أحادیث إحیاء علوم الدین. الریاض: دار العاصمة للنشر.
    15. الشافعی، سراج‌الدین أبوحفص عمربن‌علی‌بن‌أحمد(۱۴۱۱ق). مختصر تلخیص الذهبی لمستدرک الحاکم. الریاض: دار العاصمة.
    16. صدوق، محمدبن‌علی(۱۴۱۷ق). الأمالی. قم: قسم الدراسات الإسلامیة، مؤسسة البعثة.
    17. صدوق، محمدبن‌علی(۱۳۹۸ق). التوحید. قم: جماعة المدرسین.
    18. صدوق، محمدبن‌علی(۱۳۶۸). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. قم: منشورات الشریف الرضی.
    19. صمدی، روح الله(۱۳۸۹).آمرزش الهی از دیدگاه قرآن. نشریه قرآنی کوثر. 10(۳۵)، ص48-66.
    20. الصنعانی، محمدبن‌إسماعیل الأمیر(۱۴۳۲ق). التنویر شرح الجامع الصغیر. الریاض: مکتبة دار السلام.
    21. طباطبایی، سید محمدکاظم(۱۳۹۴). رتبه‌بندی کتب حدیثی. رهنامه پژوهش. شماره ۲۱ و۲۲ (پیاپی 31)، ص78.
    22. طبرانی، ابوالقاسم سلیمان‌بن‌احمد(۱۴۱۵ق). المعجم الأوسط. قاهرة: دار الحرمین للطباعة و النشر و التوزیع.
    23. طحاوی، احمدبن‌محمد(۱۴۱۵م). شرح مشکل الآثار. بیروت: مؤسسة الرسالة.
    24. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن(۱۴۱۴ق). الأمالی. قم: مؤسسة البعثة.
    25. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن(۱۳۷۳). رجال الطوسی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.‌
    26. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن(۱۴۰۹ق). رجال الکشی- إختیار معرفة الرجال.‌ مشهد: مؤسسة نشر دانشگاه مشهد.
    27. صهیب، عبدالجبار(۲۰۱۴م). الجامع الصحیح للسنن والمسانید. بی‌جا: بی‌نا.
    28. العزیزی، علی‌بن‌أحمد(بی‌تا). السراج المنیر شرح الجامع الصغیر فی حدیث البشیر النذیر. فریق رابطة النساخ برعایة (مرکز النخب العلمیة).
    29. فیض کاشانی، ملامحسن(۱۴۲۳ق). الحقائق فی محاسن الأخلاق. قم: دار الکتاب الإسلامی.
    30. قرائتی، محسن(1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.
    31. قمی، علی‌بن‌ابراهیم(۱۴۰۶ق). الفقه الرضا. قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
    32. کلینی، محمدبن‌یعقوب(۱۳۶۳). الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    33. مجلسی، محمد باقر(۱۴۰۴ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    34. المزی، جمال‌الدین(۱۴۰۰ق). تهذیب الکمال فی اسماء الرجال. بیروت: مؤسسة الرسالة.
    35. مسعودی، عبدالهادی(۱۳۸۹). درسنامه فهم حدیث. قم: انتشارات زائر.
    36. مظاهری، حسین(۱۳۹۰). سه راهکار الهی برای آمرزش گناهان. نشریه پاسدار اسلام .30(۳۵۴)، ص5-7.
    37. المناوی، عبدالرؤوف(۱۳۵۶). فیض القدیر شرح الجامع الصغیر. مصر: المکتبة التجاریة الکبرى.
    38. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم(1392). طلب معیشت حلال سبب آمرزش گناهان. نشریه نامه اتاق بازرگانی. 85(78)، ص56-65.
    39. میرزائی، پوران(1401). رهیافت‌های فریقین در مواجهه با روایات متعارض‌تاب کلامی (مطالعه موردی: روایات دال بر کفایت توحیدباوری در رستگاری). مطالعات فهم حدیث. 8(2) (پیاپی16)، ص271-293. https://doi.org/10.30479/mfh.2022.2590
    40. نجاشی، أبوالعبّاس احمدبن‌علی(بی‌تا). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    41. نسائی، احمدبن‌علی(۱۴۱۱ق). السنن الکبری للنسائی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    42. الهیثمی، علی‌بن‌أبی‌بکربن‌سلیمان(۱۴۱۴ق). مجمع الزوائد و منبع الفوائد. القاهرة: مکتبة القدسی.