چگونگی و چرایی رویکردهای ناهمگون ابن حبان بستی به امام رضا(ع)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 استادیار دانشگاه نیشابور

چکیده

ارزیابی­های ناهمگونی در بارۀ «ابن حبان بُستی»، حدیث­پژوه نامبردار قرن چهارم وجود دارد. وی در نگاشته­های خویش در ارتباط با عترت(ع)، نسبت به دیگران از مکتب خلافت، اخبار بیشتری آورده و از این رهگذر در برخی منابع، شیعه خوانده شده است. در عین حال در جرح‌ و تعدیل عترت(ع) دچار تناقض گشته و اعتبار روایات برخی امامان(ع) را دستخوش تردید قرار داده است؛ وی گاهی امام رضا(ع) را ستوده و از تجربۀ موفق خود در زیارت قبرش(ع) گفته و گاه، گرفتار خطا، پندار و راویِ اخباری شگفت شمرده است. او همچنین برخی روایات و راویان امام رضا(ع) خاصه «اباصلت» را، تضعیف کرده است. پژوهش حاضر که تلفیقی از روش توصیفی و تحلیلی و جامعه آماری آن، منابع رجالی - حدیثی فریقین است، در ارزیابی رفتار ناهمسان وی دست­کم چهار عامل: تعصبات شدید مذهبی، عدم توازن شخصیت، غرور علمی و اشتغالات گوناگون­ را دخیل می­داند. ارزیابی پژوهانه و منصفانه، حاوی این امرند که امام رضا(ع)، در بلندای وثاقت بوده، روایاتشان(ع) استوار و  راویان آن حضرت(ع) در عِداد راویان موثق به­شمار می­آیند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ibne Hebbane Bosti's different approach to Imam Reza, what and why?

نویسندگان [English]

  • Alireza Heydari 1
  • Mahdi Bayat Mokhtari 2
چکیده [English]

There are divergent judgments about Ibn Hebban Bosti, the famous fourth century hadith scholar. He has reported more narrations on Ahl-ol-Bayt in compare to other traditionists following the school of Kholafa, thus he has been called Shia in some sources. Nevertheless his assessments of the Ahl-ol-Bayt and their traditions are contradictory. He praises Imam Reza (PBUH) at times and writes of his successful experience in visiting his grave; at other times he sees flaw, illusion and amazing elements in the Imam’s narrations.  In addition, he has evaluated some of the traditions and transmitters of Imam Reza (PBUH) - particularly Abasalt as weak. This survey, employing descriptive and analytical method on Sunni and Shiite hadith and rijal (biography of transmitters) sources has found at least the four following factors as the causes of these contradictory approaches:  strong religious bias, unbalanced personality, scientific ego and various occupations. A fair examination of the issue shows that Imam Reza (PBUH) is of great authenticity and his narrations and narrators are trustworthy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Hebban Bosti
  • Ibn Hebban's contradictory judgments
  • Ibn Hebban and Imam Reza
  • Ibn Hebban and Ahl- ol-Bayt

مراجع

-       قرآن کریم.
-       ابن تیمیة، أحمد، (1406ﻫ‏.ق)، منهاج السنة النبویة، بی­جا،مؤسسة قرطبة: الطبعة الأولی.
-       ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، (1386ه.ق)، الموضوعات، المدینة المنورة: المکتبة السلفیة، الطبعة الأولی.
-       ابن حبان، محمد، (1414ﻫ‏.ق)، صحیح ابن حبان، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الثانیة.
-       ابن حبان، محمد ، (1393ﻫ‏.ق)، الثقات، حیدر آباد: موسسة الکتب الثقافیة، چاپ اول.
-       ابن حبان، محمد ، (بی‌تا)، المجروحین، مکة المکرمة: دارالباز للنشر والتوزیع.
-       ابن داوود،(بی­تا)، رجال ابن داوود، قم: منشورات الرضی.
-       ابن شهرآشوب، (بی­تا)، محمد بن علی، معالم العلماء، بی­جا: بی نا.
-       ابن صباغ، علی بن محمد مالکی، (1422ﻫ‏.ق)، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، قم: دارالحدیث للطباعة والنشر، الطبعة الاولی.
-       ابن صلاح شهرزوری، عثمان بن عبدالرحمن، (1416ه.ق)، مقدمة ابن الصلاح، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولی.
-       ابن عبدالبر، ابوعمرو، (بی­تا)، الإنتقاء فی فضائل الثلاثة الأئمة الفقهاء، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-       ابن عساکر، علی بن الحسن، (1415ﻫ.ق)، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
-       ابن ماجه، محمد بن یزید، (بی­تا)، سنن ابن ماجه، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
-       ابن مغازلی، علی بن محمد، (بی‌تا)، مناقب امیرالمؤمنین علی(ع)، صنعاء: دارالآثار.
-       إصبهانی، أبونعیم أحمد، (1934م)، ذکر اخبار اصبهان، لیدن: بی­نا.
-       إصبهانی، أبونعیم أحمد ، (بی­تا)، الضعفاء، مغرب: دارالثقافة - الدارالبیضاء.
-       امین، محسن، (بی­تا)، اعیان الشیعة، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
-       بجنوردی، کاظم، (1369ﻫ‏.ش)، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول.
-       بخاری، محمد بن اسماعیل، (1401ﻫ‏.ق)، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
-       بغدادی، ابن نجار، (1417ﻫ‏.ق)، ذیل تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
-       بیهقی، احمد بن حسین، (1410ه.ق)، شعب الإیمان، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولی.
-       ترمذی، محمد بن عیسی، (1403ه.ق)، سنن الترمذی، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة الثانیة.
-       حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، (1422ﻫ‏.ق)، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالکتب العلمیه، الطبعة الثانیة.
-       حسنی غماری، احمد بن محمد، (1428ﻫ‏.ق)، فتح الملک العلی بصحة حدیث باب مدینة العلم علی، قم: دلیل ما، چاپ اول.
-       حکیم، محمدتقی، (1418ه.ق)، الاصول العامة للفقه المقارن، قم: المجمع العالمی لاهل‌البیت(ع)، الطبعة الثانیة.
-       حموی، یاقوت، (1400ﻫ‏.ق)، معجم الادباء، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة الثانیة.
-       خطیب بغدادی، احمد بن علی، (1417ه.ق)، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولى.
-       دمیاطی، احمد بن ایبک، (1417ه.ق)، المستفاد من ذیل تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمی، الطبعة الاولی.
-       دمیری، محمد بن موسی، (1424ه.ق)، حیوة الحیوان الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
-       دیلمی، شیرویه بن شهردار، (1406 هـ)، الفردوس بمأثور الخطاب، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولى.
-       ذهبی، شمس‌الدین محمد، (1407ﻫ‏.ق)، تاریخ الإسلام، بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعة الأولی.
-       ذهبی، شمس‌الدین محمد ، (بی­تا)، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-       ذهبی، شمس‌الدین محمد ، (1413ﻫ‏.ق)، سیر اعلام النبلاء، بیروت: مؤسسة الرسالة.‏
-       ذهبی، شمس‌الدین محمد ، (بی­تا)، العبر فی خبر من غبر، کویت: دائرة المطبوعات والنشر.
-       ذهبی، شمس‌الدین محمد ، (بی‌تا)، میزان الإعتدال، بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر.
-       زرندی، محمد بن یوسف، (بی­تا)، معارج الوصول إلى معرفة فضل آل الرسول، بی­جا: بی­نا.
-       سبکی، عبدالوهاب بن علی، (بی­تا)، الطبقات الشافعیة الکبری، فیصل عیسى البابی الحلبی، دار إحیاء الکتب العربیة، بی­جا: بی نا.
-       شریف رضی، محمد، (بی­تا)، المجازات النبویة، قم: منشورات مکتبة بصیرتی.
-       صفدی، صلاح‌الدین، (1420ﻫ‏.ق) ، الوافی بالوفیات، بیروت: دار إحیاء التراث.
-       صدوق، محمد بن علی، (1404ﻫ‏.ق)، عیون اخبار الرضا(ع)، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، الطبعة الأولی.
-       طوسی، محمد بن حسن، (1414ه.ق)، الامالی، قم: دارالثقافة للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة الاولی.
-       طوسی، محمد بن حسن ، (1415ﻫ‏.ق)، الرجال، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، الطبعة الأولى.
-       طوسی، محمد بن حسن ، (1404ﻫ‏.ق)، اختیارمعرفة الرجال، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
-       عسقلانی، ابن حجر، (1404ﻫ.ق)، تهذیب التهذیب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
-       عسقلانی، ابن حجر ، (بی‌تا)، فتح الباری، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر، الطبعة الثانیة.
-       عسقلانی، ابن حجر (1404ﻫ‏.ق)، القول المسدد فی الذب عن مسند أحمد، بی­جا: عالم الکتب، الطبعة الثانیة.
-       عسقلانی، ابن حجر ، (1408ﻫ‏.ق)، مقدمة فتح الباری، بیروت: دار احیاء التراث العربی.‏
-       عسقلانی، ابن حجر ، (بی‌تا)، نخبة الفکر فی مصطلح اهل الأثر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-       عطاردی، عزیز الله، (1406ﻫ‏.ق)، مسند الامام الرضا(ع)، مشهد: المؤتمر العالمی للإمام الرضا(ع).
-       عظیم‌آبادی، محمد شمس الحق، (1415ﻫ‏.ق)، عون المعبود شرح سنن ابی داوود، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
-       قرمانی، احمد بن یوسف، (1412ه.ق)، اخبار الدول و آثار الاولی فی التاریخ، بیروت: عالم الکتب، الطبعة الاولی.
-       قفطی، علی بن یوسف، (1424ﻫ‏.ق)، إنباه الرواة على أنباه النحاة، بیروت: المکتبة العصریة، الطبعة الاولی.
-       قمی، سعید محمد، (1381ه.ق)، الأربعینیات لکشف انوار القدسیات، تهران: میراث مکتوب، چاپ اول.
-       قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، (1416ﻫ‏.ق)، ینابیع المودة لذوی القربی، طهران: دارالأسوة للطباعة والنشر، الطبعة الأولی.
-       مجلسی، محمدباقر، (1403ﻫ.ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، الطبعة الثانیة.
-       مجلسی، محمدتقی، (1414ﻫ‏.ق)، لوامع صاحبقرانی، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ دوم.
-       مزی، یوسف، (1406ﻫ‏.ق)، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الرابعة.
-       مناوی، محمد عبدالرئوف، (1415ه.ق)، فیض القدیر شرح جامع الصغیر، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
-       میلانی، علی حسینی، (1425ﻫ‏.ق)،  استخراج المرام من استقصاء الإفحام، بی­جا: ناشر مؤلف، الطبعة الأولى.
-       میلانی، علی حسینی ، (1426ﻫ.ق)، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، قم: الحقائق، الطبعة الثانیة.
-       میلانی، علی حسینی ، (1428ﻫ‏.ق)،  شرح منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة، قم: نشر وفا، الطبعة الاولی.
-       مقدسی، أبوالفضل محمد بن طاهر، (1406ﻫ‏.ق)، معرفة التذکرة فی الأحادیث الموضوعة، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
-       نجاشی، احمد بن علی، (1424ﻫ‏.ق)، رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة السابعة.
-       نقوی، حامد، (1405ﻫ‏.ق)، خلاصة عبقات الأنوار، طهران: مؤسسة البعثة.
-       نوری، حسین، (بی­تا) ، خاتمة المستدرک، قم:مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
-       نووی، یحیی بن شرف‌الدین، (بی­تا)، روضة الطالبین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-       نیشابوری، مسلم بن حجاج، (بی­تا)، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر.
تحقیقات علوم قرآن و حدیث
دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 29
اردیبهشت 1395
صفحه 63-89

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 خرداد 1393
  • تاریخ بازنگری: 04 خرداد 1394
  • تاریخ پذیرش: 18 آبان 1394

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار