انجبار ضعف سند و گونه های آن از منظر شیخ انصاری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع). (نویسنده مسؤول)

2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد

چکیده

شیخ انصاری یکی از بزرگترین فقیهان اصولی و محقق إمامیه در قرون متأخر به شمار مى‏آید. در این میان تحقیقات وی پیرامون انجبار ضعف سند حدیث در جاى‏‏‏جای میراث علمی وی از ابعاد گوناگونی چون علم ‏‏‏‏‏رجال، اصول ‏‏فقه، نقد سند و تاریخ حدیث قابل بررسی است. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی و رویکرد شیوه مواجهه شیخ انصاری با ضعف سند به دنبال تبیین و بررسی انجبار ضعف سند و گونه‏ها‏ی آن از منظر شیخ انصاری مى‏باشد. بررسی‏ها‏‏ نشان ‏مى‏دهد که انجبار با شهرت عملی، انجبار با شهرت فتوایی، انجبار به اجماع ‏‏‏‏منقول و محصّل، انجبار با قواعد فقهی، انجبار ضعف راوی به روایت‏ اصحاب ‏‏اجماع از وی مهمترین گونه‏ها‏ی انجبار ضعف ‏‏‏‏سند در آثار اوست. نقل روایت با سندی صحیح و صحت ‏‏‏روایت از منظر علماء امامیه به عنوان دو شیوه دیگر در دفاع از اعتبار حدیث و نیز واکاوی پیشینه انجبار و جایگاه آن در مکتب ‏‏اصولیان از دیگر مباحث این نوشتار به شمار مى‏رود

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Shaykh Anṣārī and Compensating the Weakness of Isnad in its Different Categories

نویسندگان [English]

  • mohammad mahdi baqeri 1
  • mohsen deymekar garab 2
1 M.A. graduated in Hadith and Quranic sciences at Imam Sadegh University
2 Assistant professor in Hadith and Quranic sciences at Tarbiyat Modares University in Mashhad.
چکیده [English]

Shaykh Murteḍa Anṣārī is one of the great Twelver jurists and scholars in the recent centuries. He has done valuable researches in compensating the weak isnad which is detectable in his scholarly heritage from different aspects: science of narrators, the principle of jurisprudence, isnad criticism and hadith history. Employing a descriptive – analytical method, this article has studied Shayh Anṣārī's approach to the weakness of isnad, elaborating his view on the methods of compensating it by classifying them. Shaykh Anṣārī's reveals that according to him the following matters can be considered as the most important compensations to the weakness of the isnad: its acceptance by jurists due to their injunctions based on it (injunction fame), narrated and genius consensus, jurisprudential rules, and compensating the weakness of narrator by been narrated on the authority of one of the " Aṣḥāb Ijmāʽ". Narrating hadith with a sound isnad and its geniusness have been two other ways of defending the authority of hadith for the Imami scholars, an issue which has been discussed in this article along with studying the background of the compensation issue and its status in the Usūlī school of thought.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shaykh Anṣārī and Compensating
  • Compensating the weak isnad
  • Categories
  • Injunction fame
-          قرآن‏کریم.
-          آخوند خراسانى، محمد کاظم(1409)، کفایة الأصول، قم‏: موسسة آل البیت علیهم السلام‏‏.
-          آشتیانى، محمدحسن بن جعفر(1429ق)، بحر الفوائد فى شرح الفرائد، بیروت: موسسة التاریخ العربی.
-          ابن‏‏ادریس حلّى، محمد بن منصور(1410‌)‌، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى،‌ قم: دفتر انتشارات‏‏‏اسلامى.
-          ابن‏‏بابویه قمی، محمد بن علی(1362)، الأمالی، قم: انتشارات کتابخانه اسلامیه.
-          ابن‏‏بابویه قمی، محمد بن علی ، (1361)، معانی الأخبار، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
-          ابن‏‏بابویه قمی، محمد بن علی ، (1403)، الخصال، قم: جامعه مدرسین.
-          ابن‏‏بابویه قمی، محمد بن علی ، (1395)، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ دوم، تهران‏: اسلامیه‏.
-          ابن‏‏بابویه قمی، محمد بن علی ، (1413)، من لایحضره الفقیه، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
-          ابن‏‏‏‏‏‏شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‏‏‏‏‏‏علی، (1379)، مناقب آل‏‏أبى‏طالب(ع)، قم: مؤسسه ‏ا‏نتشارات‏‏‏علامه.
-          ابن‏‏غضائرى، احمد بن أبى‏عبدالله(1364)، رجال، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
-          ابن‏‏فهدحلّى، احمد(‌1407‌)،‌ المهذب‏‏البارع فی شرح المختصر النافع،‌ تحقیق مجتبى عراقى،‌ قم: دفتر انتشارات‏‏‏اسلامى.
-          احمد بن‏‏‏‏‏‏حنبل(بى‏تا)، مسند احمد، بیروت: دار صادر.
-          انصارى‌، مرتضى(‌1404)، الاجتهاد و التقلید‌، ‌قم: کتابفروشى مفید.
-          انصارى‌، مرتضى ، (1416)، فرائد الاُصول‏، قم: موسسه النشر الاسلامی، چاپ پنجم‏
-          انصارى‌، مرتضى ، (1413)، أحکام الخلل فی الصلاة‌،‌ قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏‏شیخ ‏‏‏‏انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، (‌1425‌)، کتاب‏‏الحج،‌ قم: مجمع الفکر الإسلامی.
-          انصارى‌، مرتضى ، ( ‌1415)، کتاب‏‏الخمس، قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ ‏‏‏‏انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، ( ‌1415)، کتاب‏‏الزکاة‌،‌ قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ ‏‏‏‏انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، ( ‌1415)، کتاب‏‏الصلاة‌، قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ ‏‏‏‏انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، (1413)، کتاب‏‏الصوم‌، قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ‏‏‏‏ انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، (‌1413)، کتاب‏‏الطهارة، قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ ‏‏‏‏انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، (1413)، کتاب‏‏المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ ‏‏‏‏انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، (1413)، کتاب‏‏النکاح‌، قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ ‏‏‏‏انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، (‌1414)، رسائل‏‏فقهیة‌، قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ ‏‏‏‏انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، (1411)، رسالة فی التحریم من جهة المصاهرة‌، قم: دارالذخائر‌.
-          انصارى‌، مرتضى ، (1411)، رسالة فی الرضاع،‌ قم: دارالذخائر‌.
-          انصارى‌، مرتضى ، (‌1415)، رسالة فی الوصایا‌، قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ ‏‏‏‏انصارى.
-          انصارى‌، مرتضى ، ( ‌1415)، القضاء و الشهادات‌، قم: کنگره جهانى بزرگداشت ‏شیخ‏‏‏‏ انصارى.
-          بحرالعلوم، سید مهدى(‌1427)، مصابیح الأحکام‌، به کوشش سید مهدى طباطبائى و فخر الدین صانعى، قم: منشورات میثم التمار‌
-          بحرالعلوم، سید مهدى(1405‌)، الفوائد الرجالیة، به کوشش محمد صادق وحسین بحرالعلوم،‌ تهران، مکتبة الصادق.
-          بحرانى، یوسف بن احمد(‌1405)، الحدائق‏‏‏‏الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة‌، به کوشش محمدتقى ایروانى- سید عبد الرزاق مقرم،‌ قم: دفتر انتشارات‏‏‏اسلامى.
-          بخاری، محمّد بن إسماعیل(بى‏تا)، صحیح البخاری، بیروت: دار إحیاء التراث العربیّ.
-          برقى، احمد بن محمد(1371)، المحاسن، قم: دار الکتب‏‏الإسلامیة.
-          بروجردى، آقا حسین طباطبایى(1416‌)‌، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر‌، مقرر حسینعلى منتظرى، قم: دفتر حضرت آیة الله بروجردی.
-          بروجردى، آقا حسین طباطبایى، (1415)، نهایة الأصول، تقریرات حسینعلى ‏منتظرى، تهران، نشر تفکر.
-          حرعاملی، محمد بن حسن(1409)، وسائل‏‏الشیعة، قم: مؤسسه آل‏‏البیت(ع)
-          حلّى، حسن بن یوسف(‌1420)،‌ تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب‏‏الإمامیة، تحقیق ابراهیم بهادرى، قم: مؤسسه امام‏‏‏‏‏صادق(ع).
-          حلّى، حسن بن یوسف ، (1411)، خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال‏‏الرجال‏، قم: دار الذخائر. ‏
-          حلّى، حسن بن یوسف ، (1413)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: دفتر انتشارات‏‏‏اسلامى.
-          حلّى، حسن بن یوسف ، ( ‌1412‌)، منتهى المطلب فی تحقیق‏‏‏‏المذهب‌، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة.
-          حمیرى، عبدالله بن جعفر(بى‏تا)، قرب‏‏الإسناد، تهران، انتشارات کتابخانه نینوى.
-          خویى، سید ابوالقاسم‏، أجود التقریرات‏، تقریرات درس میرزای نائینى، قم‏: مطبعه العرفان‏، 1352ش.
-          خویى، سید ابوالقاسم‏ (‌1418)، فقه‏ا‏‏لشیعة- کتاب‏‏الطهارة‌، ‌تقریر سید محمدمهدى موسوى‏خلخالى، قم: مؤسسه آفاق.
-          خویى، سید ابوالقاسم‏(1413)، معجم رجال‏‏الحدیث و تفصیل طبقات‏‏‏الرجال، بى‏جا، بى‏نا. ‌
-          خویى، سید ابوالقاسم‏( ‌1418)، موسوعة الإمام‏‏‏‏‏الخوئی‌، ‌قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام‏‏‏‏‏الخوئی.
-          دیمه کار، محسن و محمدمهدی باقری، (تابستان 1395)، «واکاوی شیوه‏ها‏ی شیخ انصاری در نقد سند حدیث»، مجله مطالعات اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد/ مجله فقه و اصول، سال چهل و هشتم، شماره 105، صص 65-87.
-          سبحانی،‏ جعفر(1418)، موسوعة طبقات‏‏‏الفقهاء، قم: مؤسسه امام‏‏‏‏‏صادق(ع).
-          شهید اول، محمد بن جمال‏‏الدین مکى‏عاملى(1419)، ذکرى‏الشیعة فی أحکام‏‏‏‏‏الشریعة، مؤسسه آل‏‏البیت لإحیاء التراث.
-          شهید ثانى، زین‏الدین بن على‌ عاملى(بى‏تا)، حاشیة المختصر النافع‌، قم: انتشارات دفتر تبلیغات‏‏‏اسلامى حوزه علمیه قم‌.
-          شهید ثانى، زین‏الدین بن على‌ عاملى(‌1410)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق سیدمحمد کلانتر‌، قم: کتابفروشى‏داورى.
-          شهید ثانى، زین‏الدین بن على‌ عاملى (1402)، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان،‌ ‌قم: انتشارات دفتر تبلیغات‏‏‏اسلامى.
-          طباطبایی، سید محمد کاظم(1390)، تاریخ حدیث شیعه(2)، قم: دارالحدیث.
-          طباطبایى‌حائرى، سید على بن محمد(1418)، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، به کوشش محمد بهره‌مند، محسن قدیرى، کریم انصارى، على مروارید، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
-          طبرسى، فضل بن‏‏‏‏‏‏حسن(بى‏تا)، إعلام‏‏‏‏‏الورى، تهران: دارالکتب‏‏الإسلامیة.
-          طوسى، محمدبن حسن(1381)، اختیارمعرفه الرجال، انتشارات‏‏‏حیدریه، نجف.
-          طوسى، محمدبن حسن (1390)، الإستبصار فی ما اختلف من الأخبار، دار الکتب‏‏الإسلامیه، تهران.
-          طوسى، محمدبن حسن (1382)، تلخیص الشافی،‏ تحقیق حسین بحرالعلوم‏، قم‏: انتشارات‏‏‏المحبین.
-          طوسى، محمدبن حسن (1365)، تهذیب‏‏الأحکام، تهران، دار الکتب‏‏الإسلامیه.
-          طوسى، محمدبن حسن (1415)، رجال‏‏الشیخ الطوسی، قم: انتشارات‏‏‏اسلامى جامعه مدرسین.
-          طوسى، محمدبن حسن (1417)، العدة فی اصول‏‏الفقه، به کوشش محمدرضا انصار‏ى‏قمی، قم: مطبعة ستاره.
-          طوسى، محمدبن حسن (1411)، الغیبة، قم: مؤسسه معارف‏‏‏‏اسلامى.
-          طوسى، محمدبن حسن (بى‏تا)، ‏الفهرست، نجف‏‏‏‏اشرف، المکتبة المرتضویة.
-          عاملى، حسن بن زین‏الدین(1418)،‌ معالم الدین و ملاذ المجتهدین، تحقیق سید منذر حکیم‌، قم: مؤسسة الفقه.
-          عاملى، محمد بن على(1411)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام‌، ‌بیروت: مؤسسه آل‏‏البیت(ع)‌.
-          فاضل‏‏مقداد، مقداد بن عبد اللّه سیورى‌(1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع‌، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى‏نجفى، تحقیق سید عبد اللطیف حسینى کوه‌کمرى‌.
-          فاضل‏‏مقداد، مقداد بن عبد اللّه سیورى‌(بى‏تا)، کنز العرفان فی فقه القرآن‌، قم: المکتبة المرتضویة لإحیاءالآثار الجعفریة.
-          قمی، علی بن ابراهیم(1404)، تفسیرمنسوب به علی بن ابراهیم، قم: مؤسسه دارالکتاب.
-          کراجکى، ابوالفتح محمد بن علی(1410ق)، کنز الفوائد، قم: انتشارات دار الذخائر.
-          کشى، محمد بن عمر(1348)، ‏رجال‏‏الکشی‏، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد.
-          کلینی، محمد بن یعقوب(1365)، الکافی، تهران، دار الکتب‏‏الإسلامیة.
-          مجلسى، محمد باقر(1404)، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
-          مجلسى، محمد باقر (1404)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل‏‏الرسول(ص)،‏ تحقیق سید هاشم رسولى،‏ تهران، دارالکتب‏‏الإسلامیة.
-          مجلسى، محمد باقر (1406)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب‏‏الأخبار،‏ تحقیق سید مهدى رجائى،‏ قم: کتابخانه آیة الله مرعشى‏نجفى.
-          مجلسى، محمد باقر (1420)، الوجیزه فی الرجال، تحقیق محمد کاظم رحمان‏ستایش، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-          مجلسى، محمد تقى(1406)، روضة المتقین‏، ‏تحقیق سید حسین موسوى‏کرمانى و على‏پناه اشتهاردى و سید فضل‏‏الله طباطبائى‏، قم: ‏مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
-          محقق‏‏‏‏حلّى، نجم‏‏‏‏‏الدین جعفر بن حسن(1418)، المختصر النافع فی فقه الإمامیة‌، قم: مؤسسة المطبوعات‏‏‏الدینیة.
-          محقق‏‏‏‏حلّى، نجم‏‏‏‏‏الدین جعفر بن حسن(1407)‌، المعتبر فی شرح المختصر‌، تحقیق محمدعلى حیدرى و همکاران، قم: مؤسسه سید الشهداء(ع).
-          محقق‏‏‏‏داماد،‌ سید مصطفى(‌1406)، قواعد فقه،‌ چاپ دوازدهم، ‌تهران، مرکز نشر علوم اسلامى.
-          محقق‏‏‏‏کرکى، على بن حسین‌(‌1414)، جامع‏‏‏‏المقاصد فی شرح القواعد، ‌قم: مؤسسه آل‏‏البیت(ع).
-          محمدى، على(1387)‏، شرح اصول الفقه‏، شرح اصول فقه‏، قم: دار الفکر، چاپ: دهم‏
-          مسلم بن حجّاج نیشابوریّ(بى‏تا)، صحیح مسلم، تحقیق محمّدفؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربیّ.
-          مظفر، محمد رضا، (1430ق)،  اصول الفقه، قم‏: موسسه النشر الاسلامی.
-          مفید، محمد بن محمد بن نعمان(1413)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم: کنگره ‏شیخ‏‏‏‏مفید.
-          مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413)، الإفصاح فی الإمامة، قم‏: کنگره ‏شیخ‏‏‏‏مفید.
-          مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413)، تصحیح الاعتقاد، قم‏: کنگره ‏شیخ‏‏‏‏مفید.
-          مفید، محمد بن محمد بن نعمان(1413)، الفصول‏‏المختارة، قم‏: کنگره ‏شیخ‏‏‏‏مفید.
-          موسو‏ى‏خمینى، سید روح الله(1415)،‏ انوار الهدایة فی التعلیقة على الکفایة، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-          نجاشى، احمد بن على(1407)، رجال‏، قم: ‏جامعه مدرسین.
-          نجفى، محمدحسن(بى‏تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‏، ‏تحقیق عباس قوچانى‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-          وحید بهبهانى، محمد باقر(‌1417)، ‌حاشیة مجمع الفائدة و البرهان‌، ‌قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی،
-          وحید بهبهانى، محمد باقر ، (بى‏تا)، الحاشیة على مدارک الأحکام‏، قم: مؤسسة آل‏‏البیت(ع) لإحیاء التراث.
-          وحید بهبهانى، محمد باقر ، (بى‏تا)، الفوائدالرجالیة، بى‏نا، بى‏جا، بى‏تا.
-          وحید بهبهانى، محمد باقر ، (1424)،‏ مصابیح الظلام‏، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.