اعتبار سنجی روایات تفسیری ناظر بر عقوبت حضرت یوسف(ع)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام(نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام

چکیده

«أحسن القصص» قرآن کریم، حضرت یوسف(ع) را به عنوان یک الگوی عملیِ حقیقت و کمال و یک شاخص برجسته­ی جهان آدمیّت و تمالک نفسانیّت به جهانیان معرّفی نموده است. متأسفانه یکی از واقعیت های تلخ تاریخی، وجود روایات ساختگی فراوان در تفاسیر نقلی ذیل برخی آیات این سوره می باشد. در این پژوهش، روایات موجود ذیل آیه­ی 42 سوره مذکور که منشأ اختلاف نظر در میان مفسران و مترجمان گشته اند، مورد ارزیابی سندی و محتوایی قرار گرفته است. رهیافت اصلی این پژوهش که به روش کتابخانه­ای صورت گرفته این است که، از مجموع هفت روایات اصلی موجود در منابع شیعی، از نظر سندی تنها یک روایت از میان آن­ها ـ آن هم با ملاحظاتی ـ می­توان گفت موثق است ولی بقیه ضعیف بوده و قابل استناد نیستند. از حیث محتوا نیز، همه­ی آنها علاوه بر مغایرتی که در متنشان وجود دارد، با نصّ مقدس قرآن کریم و با سیاق آیات سوره، مخالفت آشکار دارند همچنین با موازین عقلی و اعتقادی سازگار نیستند؛ چرا که مقام عصمت این پیامبر بزرگ را که به نیکویی مورد ستایش قرآن است، مخدوش می گردانند. نسبت نسیان شیطانی به انبیاء الهی، نسبتی ناروا و نامقبول بوده که به وضوح نشان از دستبرد جاعلان حدیث و خرافه پردازان در این قصه­ی نیکوی قرآنی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Interpretive Traditions on the Fate of the Prophet Yusuf (PBUH)

نویسندگان [English]

  • mahdi Akbarnezhad 1
  • Amin zolfaghari far 2
1 Associate professor of Hadith and Quranic sciences at Ilam University
2 PhD student of Hadith and Quranic sciences at Ilam University
چکیده [English]

The best story of the Holy Qur'an has introduced the Prophet Yusuf (PBUH) as a practical role example of truth and perfection and a perfect model of humanity and self- controlling for all the mankind. Regretfully, numerous faked traditions in traditional exegeses have been narrated on various verses of this story. In this article, the traditions narrated on the verse 42 of Sura Yusuf which has provoked debates between exegetes and translators of the Qur'an, have been evaluated concerning their isnad and text. Examining the isnads shows that only one hadith of the seven traditions in Shiite collections can be considered authentic with some considerations, while the rest are weak and unacceptable.
Concerning its text, all of them in addition to their inconsistent materials, are in apparent contrast with the text of the Holy Qurʼan, the context of the Sura and in contrast with intellect and dogmas. These traditions refute the exalted status of this prophet who has been highly praised in the Holy Qurʼan. Attribution of satanic forgetfulness to divine infallible prophets is an unacceptable accusation based on faked traditions regarding the best story of the Holy Qurʼan

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prophet Yusuf (PBUH)
  • Evaluating
  • isnad criticism
  • text analysis
  • interpretive traditions
-      قرآن کریم.
-      ابن ابى حاتم الرازی(1419ق)، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، عربستان سعودى: مکتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم.
-      ابن الغضائری، احمد بن حسین(1364ق)،‏ رجال ابن الغضائری، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
-      ابن داود حلى(1383ق)‏، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه تهران‏.
-      ابن عاشور، محمد الطاهر(1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ، الطبعة الاولی.
-      ابوریه، محمود(بی­تا)، أضواء علی السّنه المحمدیّه، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، الطبعه الخامسه.
-      استادی، رضا(1377ش)، آشنایی با تفاسیر قرآن و مفسران، قم: مؤسسه در راه حق.
-      استرآبادى، محمد بن على(1422ق)، منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، قم: موسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، چاپ: اوّل.
-      اسماعیلی – احمدنژاد – کلباسی، محمدرضا – امیر احمد – زهرا(1394ش)،«نقد دیدگاه مفسّران درباره­ مرجع ضمیر «انساه» ، فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره 21.
-      ایروانی، جواد(1387ش)، «داستان یوسف پیامبر؛ اسوه های عملی و پیراهه های خرافی»، مجله الهیات و حقوق، 1387ش.
-      آرام، محمد رضا(1385ش)، «بررسی داستان یوسف در تفاسیر قرآن با نگاهی به تورات»، فصلنامه صحیفه مبین، شماره 38.
-      بحرانى، سید هاشم(1416ق)، البرهان فى تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت، چاپ اول.
-      بحرالعلوم، محمدمهدى بن مرتضى(1363ش)، رجال السید بحر العلوم «الفوائد الرجالیة»، تهران: مکتبة الصادق (ع)، چاپ: اوّل.
-      بلاغى،سیدعبدالحجت(1386ق)،حجةالتفاسیروبلاغالإکسیر، – قم: انتشارات حکمت.
-      بهبودی، محمد باقر(1389ش)، معرفه الحدیث، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ دوّم.
-         بهبودی، محمد باقر( (1363ش)، گزیده کافی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
-      ثقفى تهرانى، محمد(1398ق)،  تفسیر روان جاوید، انتشارات برهان - تهران، چاپ سوم.
-      جوادی آملی، عبدالله(1395ش)، تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
-      حر عاملى، محمد بن حسن(1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
-      خویى(1369ش)، معجم رجال الحدیث‏،قم: مرکز نشر آثار شیعه.
-      داوری، مسلم(1416ق)، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، با تحقیق: محمد علی علی صالح المعلم، قم: نشر مؤلف، چاپ اوّل.
-      دخیل،على بن محمدعلى(1422ق)،الوجیزفیتفسیرالکتابالعزیز، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، چاپ دوم.
-      دیارى بید گلى،محمد تقى(1383ش)، پژوهشى در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، تهران: انتشارات سهروردى، چاپ: دوم.
-      ذهبی، محمد حسین(1381ق)، التفسیر و المفسرون، قاهره: دار الکتب الحدیثه.
-      راغب اصفهانى، حسین بن محمد(1412ق)،المفردات فی غریب القرآن، دمشق- بیروت: دارالعلم‏- الدارالشامیة،چاپ اول.
-      رشید رضا، محمّد، تفسیر المنار (تفسیر القرآن الحکیم)، (درس‏هاى شیخ محمّد عبده)، چاپ دوّم، بیروت، دار المعرفة، بى‏تا.
-      رهنما، زین العابدین(1346 ش)،ترجمه وتفسیررهنما، تهران: انتشارات کیهان.
-      سبحانی،جعفر(1425ق)، کلیّات فی علم الرجال، قم: مؤسسه النشر الإسلامی، الطبعه: السادسه.
-      سعد یوسف، محمود ابو عزیز(بى‏تا)، الإسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفاسیر قدیماً و حدیثاً، القاهرة: مکتبة التوفیقیه.
-      سیوطى، جلال الدین(1404 ق)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
-      شریف لاهیجى، محمد بن على(1373 ش)، تفسیر شریف لاهیجى، تهران: دفتر نشر داد، چاپ اول.
-      شوشترى، محمد تقى(1410ق)، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوّم.
-      شهید الثانی(1409ق)، الدرایه(فی علم مصطلح الحدیث)، قم: انتشارات فیروزآبادی، الطبعه الثانیه.
-      شهید الثانی (1418ق)، مسالک الأفهام ألی تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
-      صادقى تهرانى،محمد(1419 ق)،البلاغ فى تفسیرالقرآن بالقرآن،قم: انتشارات: مؤلف، چاپ اول.
-      صالحی نجف آبادی،نعمت الله(1378ش)،جمال انسانیّت یا تفسیر سوره­ی یوسف،تهران:انتشارات امید فردا.
-      طبرسى،فضل بن حسن(1372 ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
-      طوسى، محمد بن حسن(بی تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
-      طوسى، محمد بن حسن (1390 ق)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الإسلامیة ، چاپ: اول.
-      طوسى، محمد بن حسن (بی تا)، الفهرست، نجف: المکتبة المرتضویة‏.
-      طوسى، محمد بن حسن 1381ق)، رجال الشیخ الطوسی‏،نجف: انتشارات حیدریه.
-      عروسى حویزى، عبد على بن جمعه(1415 ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم.
-      علامه حلى(1411ق)،‏ رجال العلامة الحلی‏،قم: دار الذخائر.
-      علامه طباطبایى، سید محمد حسین(1417 ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم.
-      عیاشى، محمد بن مسعود(1380 ق )، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه علمیه.
-      فتاحی زاده، فتحیه(1387ش)،« اعتبارسنجی روایات تفسیری علی بن ابراهیم در تفسیر قمی»، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 80، صص143-160.
-      فیومى، أحمد بن محمد(1414ق)، المصباح المنیر، قم: موسسه دار الهجرة، چاپ: دوم.
-      قاسم پور- سلامی راوندی،محسن – محمّد(1390ش)،«بررسی تحلیلی تطبیقی روایات ناظر بر زندگی یوسف در مصر در منابع تفسیری فریقین»،فصلنامه کتاب قیّم،شماره سوّم.
-      قرائتى،محسن(1383 ش)،تفسیرنور، تهران: مرکزفرهنگى درسهایى ازقرآن،چاپ یازدهم.
-      قمى، على بن ابراهیم(1404 ق)، تفسیر قمى، قم: دار الکتاب ، چاپ چهارم.
-      قمى­مشهدى، محمد بن محمدرضا(1368 ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ اول.
-      کاشانى، ملا فتح الله(1423 ق)، زبدة التفاسیر، قم: بنیاد معارف اسلامى، چاپ اول.
-      کشى‏،محمد بن عمر(1348ش)، رجال الکشی‏، انتشارات دانشگاه مشهد.
-      المامقانی، عبدالله(بی تا)، تنقیح المقال، بی جا، بی نا.
-      مدرسى، سیدمحمدتقى(1419 ق)،من هدى القرآن،تهران: دارمحبى الحسین،چاپ اول.
-      مسعودی، عبدالهادی(1384ش)،روش فهم حدیث،تهران: انتشارات سازمان سمت و دانشکده علوم حدیث، چاپ اول.
-      مسعودی، عبدالهادی (1388ش)،وضع و نقد حدیث،تهران: انتشارات سازمان سمت و مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی، چاپ اول.
-      معارف – شفیعی، مجید – سعید(1394ش)، درآمدی بر مطالعات حدیثی در دوران معاصر، تهران: سازمان سمت و مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، چاپ اوّل.
-      معرفت، محمد هادی(1413ق)، صیانة القرآن من التحریف، قم: انتشارات اسلامی.
-      معرفت، محمد هادی (1418ق)، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعه الرضویه.
-      معماری، داود(1384ش)، مبانی و روش های نقد متن حدیث از دیدگاه اندیشوران شیعه، قم: انتشارات بوستان کتاب،چاپ اوّل.
-      مکارم شیرازى، ناصر(1374 ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول.
-      مکارم شیرازى، ناصر (1421 ق)،الأمثل فى تفسیرکتاب الله المنزل، قم: مدرسه امام على(ع) ،چاپ اول.
-      موسوى همدانى، سیدمحمدباقر(1374ش)،ترجمه تفسیرالمیزان، قم: دفترانتشارات اسلامى، چاپ پنجم.
-      میرزا خسروانى، على رضا(1390 ق)، تفسیر خسروى، تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ اول.
-      نجاشى‏، احمد بن على(1407ق)، رجال النجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین.