آزادی یا اجبار عقیده در موازنه میان «لا اکراه فی الدین» با آیات قتال

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

آیات متعددی در قرآن بر این مطلب تصریح دارند که تحمیل عقیده بر دیگران نامطلوب بوده پذیرش دین امری اختیاری است. در مقابل، آیات فراوانی وجود دارد که به قتال با کافران تا فراگیر شدن دین الهی فرمان می‌دهد. از آیات چنین برداشت شده است که قرآن، کفار و به­ویژه مشرکان را بین اسلام و قتل مخیر کرده است. این مطلب، افزون بر آن‌که در تعارض ظاهری با آیات دسته نخست است، خاستگاه شبهاتی قرآنی و دست‌مایه اتهام بر مسلمانان مبنی بر توسل به خشونت و تحمیل عقیده شده است. برداشت‌هایی از سایر احکام فقهی همچون حکم مرتد و برخی روایات نیز بر این گونه شبهات دامن زده است. این تحقیق، به نوع توصیفی-تحلیلی و روش کتابخانه‌ای، پس از مروری بر دیدگاه‌ها پیرامون نفی اکراه در دین، به دسته‌بندی آیات قتال پرداخته و با کمک ظهور و سیاق آیات و شواهد تاریخی تلاش کرده است به پرسش‌های مطرح پاسخ دهد. تحلیل صحیح این آیات گویای آن است که اجبار در دین و تحمیل عقیده بر دیگران، نه ممکن است و نه مطلوب، و در این حکم، تفاوتی بین اصناف کفار وجود ندارد. با این حال، بر اساس قرآن،بر پا داشتن آیین توحیدی و نگهداری از آن جزء مهمترین حقوق مشروع انسانی می‌باشد. بدین جهتهم جهاد دفاعی و هم جهاد ابتدایی، در حقیقت دفاع از حق انسانیت در حیات خویش بودهمبارزه اسلام با «مظاهر شرک و بت‌پرستی» کاملا منطقی می‌نماید، بی‌آن‌که به اجبار در عقیده بیانجامد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Freedom of opinion or force In The balance between Denial of coercion in religion with the verses of killing

نویسنده [English]

  • Javad Iravani
Associate professor in Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

Several verses in the Qurʼan assert that enforcement of belief on others is not appreciated and that acceptance of religion is a matter of choice. In contrast to these verses, there are many verses that order the believers to fight the infidels in order to spread the divine religion.  These verses have been interpreted as though the infidels and polytheists have to choose between embracing Islam or been killed. This induction is not only in apparent contradiction with the former verses, it has also led to various critiques of Islam accusing it of restricting the freedom of belief. Perceptions of other Islamic provisions such as the punishment of apostates and other traditions has also fueled these doubts. Reviewing the approaches to the negation of compulsion in religion, this article, based on descriptive-analytical method, has classified the verses on fighting the infidels and sets out to answer the questions posed by considering the apparent meaning of the verses as well as the context and historical evidences. Accurate analysis and documentation of these verses indicates that compulsion in religion is neither possible nor desirable, and in this verdict, there is no difference between different groups of non-Muslims. Nevertheless, according to Islam both the foundation and maintenance of a monotheistic religion is considered as a legal human right. Therefore, both primitive and defending Jihad is actually a defense of human rights. In conclusion, this study leads to this fact that Islam's fight against all the signs of polytheism and paganism is completely rational, without leading to compulsion in religion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • coercion in religion
  • Fighting
  • Violence
  • Apostasy
  • Jihad
قرآن کریم.
-        ابن اثیر، علی بن محمد: 1386ق. الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، دار بیروت.
-        ابن حنبل، احمد بن محمد: بی تا، مسند احمد، بیروت،دارصادر.
-        ابن سعد، بی‌تا، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر.
-        ابن فارس، احمد بن فارس: 1404ق. معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
-        ابن قدامه، عبد الله: بی تا. المغنی، بیروت،دارالکتاب العربی.
-        ابن کثیر: 1408ق. البدایه و النهایه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
-        ابن منظور، محمد بن مکرم: 1410ق. لسان العرب، چاپ اول، بیروت،درالفکر.
-        ابن هشام، 1383ق. السیره النبویه، مصر، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده.
-        امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، بی‌تا.
-        بخاری، محمد بن اسماعیل: 1403ق. صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر.
-        تمیمی، ابی حنیفه نعمان بن محمد: 1383ق. دعائم الاسلام، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، دارالمعارف.
-        جصاص، احمد بن علی: 1405ق. احکام القرآن، تحقیق محمدصادق قمحاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
-        جوهری، اسماعیل بن حماد: 1407ق. الصحاح، تحقیق احمدبن عبد الغفور عطار، چاپ چهارم، بیروت، دارالملایین للعلم.
-        حرّ عاملی، محمد بن حسن: بی تا. وسائل الشیعه، تحقیق عبد الرحیم ربانی شیرازی، بیروت،دار احیاء التراث العربی.
-        خوئی، ابوالقاسم، 1395ق. البیان فی تفسیر القرآن، چاپ چهارم، بیروت، دار الزهراء.
-        دورانت، ویلیام جیمز: 1368ش. تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، چاپ دوم، تهران، انقلاب اسلامی.
-        راغب اصفهانی، حسین بن محمد: 1416ق. مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، چاپ اول، دمشق، دارالقلم، و بیروت، الدارالشامیه.
-        زمخشری، محمود بن عمر، بی تا. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، منشورات البلاغه.
-        سبحانی، جعفر، 1385ش. فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، چاپ نوزدهم، تهران، نشر مشعر.
-        شیخ مفید، 1413ق. الارشاد، قم، موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
-        صدر، محمدباقر: 1382ش. اقتصادنا، قم، مؤسسة بوستان کتاب.
-        صدوق، محمد بن علی بن بابویه: بی‌تا. التوحید، قم، جامعه مدرسین.
-        صدوق، محمد بن علی بن بابویه: 1404ق. الف. عیون اخبار الرضا، تحقیق حسین اعلمی، چاپ اول، بیروت، مؤسسی الاعلمی للمطبوعات.
-        طباطبایی، محمدحسین: 1417ق. المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت.مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
-        طبرسی، فضل بن حسن: 1406ق. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت، دارالمعرفه.
-        طبری، محمد بن جریر: بی‌تا. تاریخ طبری، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
-        طوسی، محمد بن حسن: بی تا. التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت،دار احیاء التراث العربی.
-        طوسی، محمد بن حسن: 1417ق. الخلاف، چاپ اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
-        فخر رازی، محمد بن عمر: 1420ق. مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، چاپ سوم، بیروت، داراحیاء  التراث العربی.
-        قرطبی، محمد بن احمد: 1405ق. الجامع لاحکام القرآن، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی.
-        قطب راوندی سعید الدین هبی الله: 1405ق. فقه القرآن، چاپ دوم، قم، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی.
-        قطب، سید: 1412ق. فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق.
-        کلینی، محمد بن یعقوب: 1367ش. الکافی، تصحیح  علی اکبر غفاری، چاپ سوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
-        مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی:1403ق. بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، چاپ سوم، بیروت، مؤسسه الوفاء.
-        مروارید، علی اصغر، 1410ق. الینابیع الفقهیه، بیروت، دار التراث / الدار الاسلامیه.
-        مصباح یزدی، محمد تقی، 1381ش. آزادی، ناگفته‌ها و نکته‌ها، چاپ اول، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-        مصباح یزدی، محمد تقی، 1382ش. جنگ و جهاد در قرآن، تدوین و نگارش: محمد حسین اسکندری، محمد مهدی نادری قمی، قم، مرکز انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره).
-        مطهری، مرتضی: 1371ش.  انسان و سرنوشت، چاپ یازدهم، تهران، صدرا.
-        مطهری، مرتضی، 1392ش. خدمات متقابل اسلام و ایران، چاپ چهل و هشتم، تهران، صدرا.
-        مطهری، مرتضی، 1381ش. مجموعه آثار، چاپ یازدهم، تهران، صدرا.
-        مغنیه، محمدجواد، 1400ق. هذه هی الوهابیه، بی‌جا.
-        مکارم شیرازی، ناصر و دیگران: 1373ش. تفسیر نمونه، چاپ شانزدهم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
-        نیشابوری، مسلم: بی‌تا. صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر.
-        واحدی، علی بن احمد: بی‌تا. اسباب نزول القرآن، تحقیق کمال بسیونی زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیه.