نقش پیامبر (ص) در اسباب نزول آیات قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

چکیده

اسباب نزول از دانش‏هاى علوم قرآنى است که درباره زمینه‏ها و مقتضیات نزول آیات و سوره‏هاى قرآن بر رسول خدا بحث مى‏کند. به طور طبیعی وظیفه نقل اسباب نزول بر عهده صحابیانی بوده که شاهد نزول و ابلاغ وحی توسط پیامبر بوده‌اند. اینکه رسول خدا ص در بیان اسباب نزول چه جایگاهی دارد سؤالی است که تاکنون به آن پرداخته نشده و مقاله حاضر به روش تحلیل و توصیف در صدد پاسخ به آن است. نتیجه بررسی نشان می‌دهد که در مورد همه آیات دارای سبب نزول، رسول خدا همواره یک طرف ثابت جریان سبب نزول بوده‌اند و به طور طبیعی معنا ندارد که رسول خدا ناقل سبب نزول باشد. نقل اسباب نزول آیات قرآن شأن و وظیفه اصحاب پیامبر، یعنی شاهدان نزول و ابلاغ وحی می‌باشد. با این حال فرض روایت سبب نزول آیاتی از قرآن توسط پیامبر هم امکان دارد و هم به صورت محدود گزارش شده است. همچنین از آنجا که نزول وحی امر غیبی است و اصحاب پیامبر اغلب بر ابلاغ وحی واقف می‌شدند نه نزول وحی، گاه تلاوت رسول خدا ص را با نزول اشتباه گرفته در باره آن تعبیر نزول به کار می‌بردند، این خطا سبب شده که بعضی از متأخران نظریه بی‌اساس تکرار نزول آیات را مطرح کنند. ادعای مقاله آن است که در همه مواردی که رسول خداص آیه یا آیاتی از قرآن را در باره ماجرایی یا افرادی قرائت کرده باشند، تطبیق و قرائت رسول خدا می‌تواند به منزله نزول دوباره آیه شریفه به شمار آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of the Prophet (PBUH) in Cause of Revelation of the Qur’anic Verses

نویسنده [English]

  • SayedMahmood Tayyebhoseini
. Associate Professor of Research Center of Islamic Seminary and University, Iran.
چکیده [English]

“The Cause of Revelation” (asbāb al-nuzūl) is an issue of Qur’anic sciences, discussing the events and causes of sending down the Qur’anic verses to the Prophet Muhammad (PBUH). Naturally, the Companions who witnessed the discordance of revelation and narrated it, had the task of narrating asbāb al-nuzūl, as well. “What is the position of the Prophet (PBUH) in expressing asbāb al-nuzūl?” is a question that has not been replied so far. The present article seeks to answer it, using the analytical, descriptive, and historical method. Findings show that the Prophet played an effective role in expressing asbāb al-nuzūl, so that those asbāb al-nuzūl whom the Companions did not observe were retold by the Prophet himself. It is also argued that whenever a verse was repeated by the Prophet, it did not mean that the verse was sending down to him twice, but it was only recited by him again. In addition, when he recited a verse about a person, event or happening, such circumstances may not be accepted as asbāb al-nuzūl and hence they could be applied in interpreting the holy Qur’an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "saboteur"
  • "prophet"
  • "dignity of descent"
  • "repetition of descent"
  • "recitation of the prophet"
  1. قرآن کریم.
  2. آلوسی، سید محمود، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  3. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.
  4. ابن حنبل، احمدبن محمد، (بی‌تا)، مسند، بیروت: دارصادر.
  5. ابن عاشور، محمد طاهر، (بی‌تا)، التحریر و التنویر، بی جا: بی‌نا.
  6. ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  7. ابن‌کثیر، اسماعیل، (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  8. ابن‌منظور، (1408ق)، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  9. استرابادی، علی، (1409ق)، تأویل الایات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  10. اسلامی، محمد جعفر، (1371ش)، شأن نزول آیات، تهران: نشر مؤلف.
  11. بحرانی، سید هاشم، (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
  12. بخاری، محمد بن اسماعیل، (1407ق)، الجامع الصحیح، بیروت: دار القلم.
  13. ترمذی، محمدبن عیسی، (بی‌تا)، سنن الترمذی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  14. حجتی، سید محمد باقر، (1386ش)، اسباب النزول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  15. حسن حیدر، (1385ش)، اسباب النزول القرآن، تاریخ و حقائق، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
  16. حویزی، عبدعلی بن جمعه، (1415ق)، نور الثقلین،‌ قم:‌ اسماعیلیان.
  17. دهلوی، احمدبن عبدالرحیم، (1382ش)، فوز الکبیر فی اصول التفسیر، زاهدان: انتشارات صدیقی.
  18. زرقانی، محمد عبدالعظیم، (1420ق)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
  19. زرکشی، بدرالدین، (1408ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالجیل.
  20. زمخشری، محمود بن عمر، (1407ق)، الکشاف، بیروت: دار الکتاب العربی.
  21. سیوطی، جلال‌الدین، (1404ق)، الدر المنثور فی التفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
  22. سیوطی، جلال‌الدین، (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.
  23. طباطبایی، سید محمد حسین، (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  24. طباطبایی، سیدمحمد حسین، (1353ش)، قرآن در اسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  25. طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: ناصر­ خسرو.
  26. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت: دار­المعرفه‏.
  27. طوسی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  28. عیاشی، محمد بن مسعود، (1380ق)، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه علمیه.
  29. فخرالدین رازی، محمد بن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.
  30. فقهی زاده، عبدالهادی، شکفته، رقیه، (1397ش)، «تحلیل انتقادی دلایل قائلان به نظریه تکرار نزول»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، تهران: دانشگاه الزهراء، شماره 38.
  31. فیض کاشانى، ملا محسن‏، (1415ق)، الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران: الصدر.
  32. قرطبی، احمد بن محمد، (1364ش)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  33. قمی، علی بن ابراهیم، (1367ش)، تفسیر قمی، قم: دار الکتاب.
  34. ­حسینی، طیب، (1383ش)، مدخل «اسباب نزول» در دایرة المعارف قرآن کریم، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  35. میبدی، رشید الدین، (1371ش)، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  36. واحدی نیشابوری، علی بن احمد، (1419ق)، اسباب نزول القرآن، بیروت: دارا الکتب العلمیه.