آیه سجده بر یوسف(ع) در تفاسیر امامیه؛ رهیافت ها و نظریه معیار

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

نظریه ثابت و معیاری میان مفسران امامیه در رفع تعارض ظاهر آیه «وَ رَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَى ٱلْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّدًا» با آیات حرمت سجده بر غیر خدا و آیات لزوم تعظیم والدین، وجود ندارد لذا رهیافت­های متنوع ادبی، روایی، تاریخی، فقهی، کلامی و عرفانی در تفاسیر آنها دیده می‌شود. شماری مسجود را الله و سجده را سجده شکر و طاعت دانسته‌اند. دسته دیگر مسجود را یوسف(ع) و سجده بر او را غیر اختیاری یا تحیّت دانسته‌اند. برخی نیز یوسف(ع) را سجده‌گزار به پاس اجتماع دوباره خانواده خویش گفته‌اند. مسأله اصلی این پژوهه ارزیابی ادلّه این رهیافت‌ها و ارائه دیدگاه معیار در تفسیر آیه می‌باشد. نظریه معیار مبتنی بر مؤلفه‌های خاص خود مسجود را یوسف(ع) و سجده را احترام سیاسی در برابر مقام وزارت یوسف(ع) تفسیر کرده و تعارضات مفروض را رفع نموده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Verse of Prostration on Yusuf (AS) in Imāmī Exegeses; Approaches and the Standard Theory

نویسنده [English]

  • Ali Rad
Associate Professor at College of Farabi, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Among Shiite exegetes there is no consensus and standard theory on the verse Yusuf: 100 to solve the apparent contradiction between this verse with the verse Jinn: 18 which prohibits prostration on non-Allah, and the verse al-'Isrā’: 22 which requires man to respect his parents. So, diverse literal, traditional, historic, jurisprudential, theological, and mystical approaches are found in their exegeses: some believe that this prostration is a kind of thanksgiving and obedience and so the prostrated is Allah, the Almighty. Some others say that the prostrated is Yusuf and such prostration is not-optional but only is a kind of greetings. Others consider Yusuf as a prostrator in respect of regathering of his family after a long time. The main purpose of this research is to evaluate these approaches and provide a standard view in interpreting this verse. In conclusion, the standard theory argues that the prostrated is Yusuf himself and such prostration is a kind of political respect to his ministerial position in Egypt, and hence finally the apparent contradictions would be solved.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Difficult Verses
  • Imāmī Exegeses
  • Unity of Worship
  • Respect to Parents
  • Prostration on Yusuf
  1. قرآن کریم.
  2. ابن انباری، محمد بن قاسم (2004م)، الزاهر فی معانی کلمات الناس، لبنان: دار الکتب العلمیة.
  3. ابن بابویه، محمد بن علی (1403ق)، الخصال، تصحیح وتعلیق: علی أکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  4. ابن جنّی، أبو الفتح عثمان‏ (2008م)، الخصائص، محقق: عبد الحمید هنداوی‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  5. ابن عاشور، محمد بن طاهر(بی تا)، التحریر و التنویر، قم: نرم افزار جامع التفاسیر.
  6. ابن منظور، محمد بن مکرم (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر أدب الحوزة.
  7. ابولفتوح رازی، حسین (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، مشهد: بنیاد پژوهشهاى آستان قدس رضوی.
  8. بابایی، علی اکبر (1391ش)، بررسی مکاتب و روش‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  9. ثقفی تهرانی، محمد (1376ش)، تفسیر روان جاوید، تهران: برهان.

10. جفری، آرتور (1372ش)، واژه‌های دخیل در قرآن، ترجمه: فریدون بدره ای، تهران: توس.

11. حسینی شیرازی، سید محمد (1424ق)، تقریب القرآن إلى الأذهان، بیروت: دار العلوم.

12. راد، علی، (1393)، «گونه شناسی احادیث تفسیری از نظریه تا تطبیق»، دو فصلنامه تفسیر اهل بیت، قم: دار الحدیث.

13. راغب اصفهانی، حسین (1427ق)، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، بیروت: منشورات طلیعة النور.

14. روز بهان بقلی، (2008م)، عرائس البیان فى حقائق القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.

15. سیوطى، جلال الدین (1404ق)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه مرعشى نجفى.

16. شاه علی زاده، علی (1392ش)، تفسیر ابی جارود و مسنده، قم: دار الحدیث.

17. شریف مرتضی، (2010م)، نفائس التأویل، اشراف: احمد الموسوی، بیروت: شرکت الأعلمی للمطبوعات.

18. صادقی تهرانی، محمد(1365ش)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشار فرهنگ اسلامی.

19. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم (1366ش)،‏ تفسیر القرآن الکریم، تحقیق: محمد خواجوى‏، قم: بیدار. 

20. صفدی، خلیل (2005م)، صرف العین، تحقیق: محمد بن عبد المجید لاشین‏، قاهره: دار الافاق العربیة.

21. صموئیل، حبیب (1988م)، دائرة المعارف الکتابیة، قاهره: دار الثقافه.

22. طباطبایی، محمد حسین (1417ق - الف)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه.

23. طباطبایی، محمد حسین، (1417ق - ب)، تفسیر البیان فى الموافقة بین الحدیث و القرآن، محقق: اصغر ارادتى، بیروت: دار التعارف للمطبوعات‏.

24. طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.

25. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر(1412ق)، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دارالمعرفه.

26. طوسی، محمد بن حسن (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، لبنان: دار احیاء التراث العربی.

27. طیب، سید عبد الحسین (1378ش)، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.

28. عروسى حویزى، عبد على(1415ق)، نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان.

29. عیاشی، محمد بن مسعود(بی تا)، تفسیر العیاشی، تحقیق: هاشم الرسولی المحلاتی، طهران: المکتبة العلمیة الإسلامیة.

30. فضل الله، سید محمد حسین (1419 ق)، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر.

31. فیض کاشانى، ملا محسن (1415ق)، تفسیر الصافی، تهران: مکتبه الصدر.

32. فیض کاشانى، ملا محسن(1418ق)، الأصفى فی تفسیرالقرآن، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.

33. قرشى، سید على اکبر(1377ش)، تفسیر أحسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

34. قرطبی، محمد بن احمد (1364ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.

35. قفطى، جمال الدین (2008م)، أساس السیاسة، محقق: جلیل عطیة، بیروت: دار الطلیعة.

36. قلقشندى، احمد (بی تا)، صبح الأعشى فی صناعة الإنشاء، محقق: محمد حسین شمس الدین،‏ بیروت: دار الکتب العلمیة.

37. قمى، على بن ابراهیم (1367ش)، تفسیر القمى‏، قم: انتشارات دار الکتاب.

38. قیروانى، ابراهیم (1993م)، زهر الآداب و ثمر الألباب، محقق: یوسف علی طویل‏، بیروت: دارالکتب العلمیة.

39. کاشانى، ملا فتح الله (1336ش)، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: کتابفروشى علمى.

40. کشّی، محمد بن عمر(1409ق)، إختیار معرفة الرجال‏، مشهد: دانشگاه فردوسی.

41. مدرسى، سید محمد تقى(1419ق)، من هدى القرآن‏، تهران: دار محبى الحسین‏.

42. مشهدی، محمد بن محمدرضا(1368ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.

43. مصطفوی، حسن (1417ق)، التحقیق فی کلمات القرآن، طهران: وزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی.

44. مغنیه، محمد جواد(1424ق)، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

45. مکارم شیرازی، ناصر(1374ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.