بازشناسی مفهوم غفلت در قرآن با تأکید بر تأثیر حرف جر در معنای فعل

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای علوم قرآن و حدیث، مربی گروه معارف دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران،‌ بابلسر

چکیده

چکیده:
بازشناسی معنای مفردات و ترکیبات قرآنی، لازمه قهری توجه به خصوصیات و ظرافتهای لفظی آنهاست. کلمات برگرفته از ریشه «غفل» در قرآن، گاه بصورت مطلق، و گاه در ترکیب با حرف «عن» و یا «من» استعمال شده‌ است. اثرگذاری حرف جرّ در معنای فعل، امری پذیرفته شده‌ نزد لغت‌شناسان عرب می‌باشد؛ با این‌حال ملاحظه بیشتر تفاسیر و ترجمه‌ها حاکی از عدم توجه به ویژگی یادشده در خصوص واژه غفلت است. پژوهش پیش‌رو تلاش دارد ضمن دسته‌بندی، توصیف و تحلیل مجموعه آیاتی که ماده «غفل» در آنها بکار رفته، به این نتیجه توجه دهد که با در نظرگرفتن منابع لغت، قواعد تفسیر، و نیز شواهدی از آرای مفسران، برای هر یک از صورتهای واژه غفلت در قرآن، معنای متمایزی مقصود است. بر این اساس می‌توان گفت، ترکیب ماده «غفل» با حرف «عن» در تمامی آیات، قابل انطباق با معنای «بی‌‌اعتنایی» است؛ چنانکه ترکیب این واژه با «من» در معنای «بی‌خبری» کاربرد دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Recognizing the Concept of Neglect (Ghaflah) in the Quran, with Emphasis on the Effect of “Preposition” in the Meaning of the Verb

نویسندگان [English]

  • Seyyed Hossein Karimpour 1
  • Mohsen Nouraei 2
1 Faculty Member of Islamic Azad University
2 Associate Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, University of Mazandaran
چکیده [English]

Recognition of the Qur’anic lexical and compound meanings is a necessary requisite of noticing their verbal elegant characteristics. The words derived from the root of “gh-f-l” in the Qur’an are occurred sometimes in its absolute verb (maṣdar of gh-f-l) and sometimes in combination with the prepositions of “'an” or “min”. The effect of the preposition in the meaning of a verb is accepted among Arab linguists; nevertheless, considering most of the exegeses and translations indicates that there was no attention to such feature of the word “neglect” (ghafala).
Classifying and analyzing the verses which contain the root of ghafala in the Qur’an, the present research, based on a descriptive-analytical method and through considering the lexicons, interpretive rules, and some evidences of the commentators’ opinions, suggests a distinct meaning for each derivation of the word. Accordingly, the first sources of the word prove a general meaning for the root of gh-f-l, i.e. the “lack of effect and sign”, which is also compatible with the meanings of “lack of sense” and “leaving something”, both are suggested by the philologists. Moreover, the study of the verses of “neglect” shows that the combination of the root gh-f-l with the preposition “'an” in all verses is applicable with the meaning of “disregard” and its combination with the preposition “min” is usable with the meaning of “ignorance”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semantics of Neglect
  • Verses of Neglect
  • the Effect of Preposition in the Verb
  • Optional Neglect
  • Disregard
  1. آلوسى، سید محمود(1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت‏: دارالکتب العلمیه.
  2. ابن‌منظور، محمد بن مکرم(1414ق)، لسان العرب،‌ بیروت: دار الفکر.
  3. ابن‌فارس، احمد(1404ق)، ‌معجم مقائیس اللغة،‌ قم‌: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  4. ابن‌جوزى، عبدالرحمن بن على(1422ق)،‏ زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت:‏ دار الکتاب العربی ‏.
  5. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر(بی‌تا)، التحریر و التنویر، بیروت‏: موسسه التاریخ ‏.
  6. ابوسعود، محمد بن‌محمد(بی‌تا)، ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم‏، بیروت:‏ دار احیاء التراث العربی.
  7. اخوان مقدم، زهره؛ پاک‌نیت، خضر(1395ش)، چیستی «مصاحبه یا همآیی لفظی» و مطالعه آن در قرآن، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال پنجم، پیاپی 10، صص115 ـ 138.
  8. جوادی آملی، عبدالله(1388ش)، تفسیر تسنیم، قم: مرکز چاپ اسراء.
  9. جوادی آملی، عبدالله(1389ش)، تفسیر تسنیم، قم: مرکز چاپ اسراء.
  10. جوادی آملی، عبدالله(1392ش)، تفسیر تسنیم، قم: مرکز چاپ اسراء.
  11. جوادی آملی، عبدالله(1397ش)، «دروس تفسیر»، سایت اسراء، http://www.portal.esra.ir.
  12. جوهرى، اسماعیل بن‌حماد(‌1410ق)، الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربیة،‌ بیروت: دارالعلم.
  13. خطیب، عبدالکریم(بی‌تا)، التفسیر القرآنى للقرآن‏‏، بیروت‏: دار الفکر العربی‏.
  14. راغب اصفهانى، حسین بن‌محمد(1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن،‌ لبنان: ‌دار العلم‌.
  15. رجبی، محمود(1383ش)، روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  16. زبیدى، سید محمد مرتضى(1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس،‌ بیروت: دار الفکر.
  17. زمخشرى، محمود(1407 ق)، ‏الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل،‏ بیروت:‏ دار الکتاب العربی‏.
  18. سبزوارى، محمد بن‌حبیب‌الله(‏1419ق)، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن،‏ بیروت: دار التعارف للمطبوعات‏‏.
  19. سمرقندى، نصر بن محمد بن احمد(بی‌تا)، بحر العلوم، ‏بیروت:‏ دار الفکر‏.
  20. شاکری،‌ سیمین‌دخت(1381ش)، نقش سیاق در تفسیر جامع البیان عن تأویل آی القرآن، علوم انسانی دانشگاه الزهراء، سال دوازدهم، شماره 41، صص221ـ 203.
  21. صادقى تهرانى، محمد(1365ش)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن،‏ قم‏: فرهنگ اسلامى‏.
  22. صفایى حائرى، على(‏1386ش)، تطهیر با جارى قرآن،‏ قم: لیلة القدر.
  23. طباطبایى، سیدمحمدحسین(1417ق)، المیزان فی‌ تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین‏.
  24. طبرسى، فضل بن‌حسن(1372ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن،‏ تهران‏: ناصر خسرو‏.
  25. طبرى، محمد بن‌جریر(1412ق)‏، جامع البیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت: دارالمعرفه‏‏.
  26. ‏طریحى، فخر الدین(1416ق)، مجمع البحرین،‌ تهران: کتابفروشى مرتضوى‌.
  27. طوسى، محمد بن‌حسن(بی‌تا)، التبیان فى تفسیر القرآن،‏ بیروت:‏ دار احیاء التراث العربى‏.
  28. طیار، مساعد بن‌سلیمان(1413ق)، فصول فی اصول التفسیر، ریاض: دار النشر الدولی.
  29. عضیمه، صالح(1381ش)، معناشناسی واژگان قرآن، مشهد: انتشارات استان قدس رضوی.
  30. فخر رازى، محمد بن‌عمر(1420ق)، مفاتیح الغیب، ‏بیروت: ‏دار احیاء التراث العربی‏.
  31. فرامرزقراملکی، احد (1381ش)، پرده پندار(تحلیلی از غفلت در پرتو خطبه 174 نهج‌البلاغه)، تهران: آفتاب توسعه.
  32. فراهیدى، خلیل بن‌احمد(‌1410ق)، کتاب العین،‌ قم: نشر هجرت.
  33. فیض کاشانى، ملا محسن(1415ق)،‏‏ تفسیر الصافى،‏ تهران:‏ انتشارات الصدر
  34. فیومى، احمد بن‌محمد(بی‌تا)‌، المصباح المنیر،‌ قم: منشورات دارالرضی‌.
  35. قاسمى، محمد(1418ق)،‏ محاسن التاویل،‏ بیروت: دار الکتب العلمیه‏.
  36. قرشى، سید على اکبر(1377ش)، تفسیر احسن الحدیث، ‏تهران:‏ بنیاد بعثت‏.
  37. مصطفوى، حسن(1430ق)، ‏التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  38. مقاتل بن سلیمان(‏1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان،‏ بیروت‏: دار إحیاء التراث‏.
  39. میبدى، احمد بن محمد(1371ش)، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران:‏ انتشارات امیر کبیر.
  40. مدرسى، سید محمد تقى(1419ق)، من هدى القرآن،‏ تهران‏: دار محبى الحسین(ع)‏.
  41. نورائی، محسن؛ کریم‌پور، سیدحسین؛ یدالله‌پور، محمدهادی(1396ش)، نقد مقاله «پیمان ألست و نقد دیدگاه‌های مفسران درباره آیه میثاق»، پژوهش‌های قرآنی، سال بیست و دوم، پیاپی 85، صص107ـ 84.