بررسی مصادر روایی تفسیر المیزان و انعکاس با واسطه روایات از مصادر اولیه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد تهران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

بی‌گمان از جمله ارزشمندترین تفاسیری که تاکنون نگاشته شده، تفسیر المیزان اثر علامه طباطبایی می‌باشد. در این اثر به روایات توجه ویژه‌ای شده است و مفسر پس از تفسیر دسته‌ای از آیات، تحت عنوان «بحث روائی»، با ارجاع به منابع فریقین روایات را گزارش و تبیین کرده است. به‌رغم پژوهش‌های متعددی که درباره روایات المیزان صورت پذیرفته، در هیچ اثری مصادر روایات آن تحقیق نشده است، لذا در این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی مصادر روایات این تفسیر مورد واکاوی قرار گرفته و بر اساس دلایل و شواهد متعددی بر این حقیقت رهنمون گردیده که علامه طباطبایی در نقل روایات شیعه غالباً به الصافی، البرهان، نورالثقلین و بحارالانوار رجوع داشته و بدون اینکه این منابع واسطه را ذکر کند، از طریق آن‌ها مستقیماً به مآخذ اصلی روایات ارجاع داده است. در نقل روایات اهل سنت نیز چنین روشی داشته و از منابع واسطه‌ای چون: البرهان، بحارالأنوار، الاتقان و الدرّ المنثور استفاده کرده است. گفتنی است هدف این پژوهش درصدد خرده گرفتن بر شیوه علامه طباطبایی نیست، زیرا روش عالمان سلف بر این منوال بوده است، بلکه در پی نشان دادن این نکته است که پژوهشگران به هنگام بهره‌گیری از روایات تفسیری المیزان خود را از توجه و مراجعه به منابع اصلی روایات بی‌نیاز ندانند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study of the Traditional Sources of the Commentary of al-Mīzān and the Intermediator Reflection of the Narrations from the Early Sources

نویسندگان [English]

  • Rasul Mohammadjafari 1
  • Hosein Mohagheghi 2
1 Assistant Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Shahed University, Iran
2 Ph.D. student Department of Qur’an and Hadith Sciences, Allame Tabatabai University, Iran.
چکیده [English]

Without doubt one of the most valuable exegeses is the commentary of al-Mīzan. After interpreting a group of verses, the author paid a special attention to narratives, under the title of “traditional discussion” with reference to both Shī'ī and Sunnī sources. In spite of numerous studies of al-Mīzan's traditions, their sources have not been investigated until now. In this research, based on the descriptive-analytical method, the sources of the book’s narrations have been studied and analyzed. Regarding many evidences, it is concluded that for Shi’a sources Allamah Ṭabāṭabā’ī referred mostly to the books of Al-Ṣāfī, Al-Burḥān, Nūr al-Thaqalayn and Biḥār al-'Anwār. However, he directly quoted from the original source of a narrative without mentioning these intermediator sources.
He has applied such a method in quoting Sunni materials as well, referring to the intermediator sources such as Al-Burḥān, Biḥār al-'Anwār, Al-'Itqān and Durr al-Manthūr. It is worth mentioning that the purpose of this paper is not to criticize Allamah’s way, for his method was as the same as the previous scholars’, but rather it seeks to demonstrate that while using al-Mīzan’s exegetical narratives the researches may not find themselves needless of considering and referring to the original sources of narratives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Commentary of Al-Mīzan
  • Narratives
  • Sources of Narratives
  • Intermediator Sources
  • Taking through Mediation
  1. قرآن کریم.
  2. آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن،(1403ق)، الذریعة، بیروت: دار الأضواء.
  3. ابن المغازلی، ابو الحسن علی بن محمد جُلابی،(1426ق)، مناقب علی بن أبی طالب(ع)، بی جا: انتشارات سبط النبی(ص).
  4. ابن بابویه، محمد بن علی،(1362ش)، الخصال، محقق: على‌اکبر غفارى، قم‏: جامعه مدرسین‏‏.
  5. ابن بابویه، محمد بن علی،(1378ش)، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، محقق: مهدى لاجوردى، تهران‏: نشر جهان‏.
  6. ابن بابویه، محمد بن علی،(1385ش)، علل الشرائع، النجف: منشورات المکتبة الحیدریة.
  7. ابن بابویه، محمد بن علی،(1395ق)، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، محقق: على اکبر غفارى، تهران: اسلامیه.
  8. ابن بابویه، محمد بن علی،(1398ق)، التوحید، محقق: هاشم‏ حسینى، قم: جامعه مدرسین‏.
  9. ابن بابویه، محمد بن علی،(1413ق)، من لایحضره الفقیه، تحقیق: على‌اکبر غفارى، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى‏.
  10. الاوسى، على‏،(1381ش)، روش علامه طباطبایى در تفسیر المیزان‏، مترجم: سید حسین میر جلیلى، تهران: چاپ و نشر بین‌الملل‏.
  11. بحرانی، سید هاشم،(1374ش)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة البعثة.
  12. بخاری، محمد بن اسماعیل،(1401ق)، صحیح البخاری، بی جا: دار الفکر للطباعة النشر و التوزیع.
  13. ثعلبی، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم،(1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  14. حر عاملى، محمد بن حسن،(1409ق)، وسائل‌الشیعة، محقق: مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام‏، قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام.
  15. حسکانی، عبید الله بن عبدالله‏،(1411ق)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، محقق: محمدباقر محمودى، تهران: مجمع إحیاء الثقافة‌الإسلامیة.
  16. روشن ضمیر، محمد ابراهیم؛ عبادی، مهدی،(1389ش)، «جایگاه سنت در تفسیر المیزان»، آموزه‌های قرآنی، شماره12، زمستان، ص99-116.
  17. زمخشرى، محمود بن عمر،(1412ق)، ربیع‌الأبرار و نصوص‌الأخیار، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
  18. سلیمی زارع، مصطفی و قاضی‌زاده، کاظم،(1390ش)، «جایگاه و کاربرد سنت در تفسیر المیزان»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره15، ص141-168.
  19. سیوطى، جلال الدین،(1404ق)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى.
  20. طباطبایى، محمد حسین،(1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  21. طوسى، محمد بن الحسن،(1407ق)، تهذیب الأحکام، محقق: حسن الموسوى خرسان،‏ تهران: دار الکتب‌الإسلامیة‏.
  22. عروسی‌حویزی، عبد على بن جمعة،(1415ق)، تفسیر نور الثقلین، مصحح: هاشم رسول محلاتی، قم: اسماعیلیان.
  23. عیاشى، محمد بن مسعود،(1380ق)، تفسیر العیّاشی‏، محقق: هاشم‏ رسولى محلاتى، تهران: المطبعة العلمیة.
  24. فیض‌کاشانی، محسن،(1415ق)، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر.
  25. قمی، علی بن ابراهیم،(1404ق)، تفسیر القمی، مصحح: طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب.
  26. کلینی، محمد بن یعقوب،(1407ق)، الکافی‌، تصحیح: علی‌‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب‌الاسلامیة.
  27. مجلسی، محمد باقر،(1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
  28. مسلم، حجاج،(بی‌تا)، صحیح مسلم، بیروت: دار الفکر.
  29. معارف، مجید،(1384ش)، «جایگاه و کاربرد حدیث آن در تفسیر المیزان»، پژوهش دینی، شماره11، پاییز، ص47-66.
  30. موسوى سبزوارى، سید عبد الاعلى،(1409ق)، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه اهل بیت( ع).
  31. نعمانی، محمد بن ابراهیم‏،(1397ق)، الغیبة، محقق: على‌اکبر غفارى، تهران: نشر صدوق‏.
  32. نفیسی، شادی،(1384ش)، علامه طباطبایی و حدیث(روش شناسی نقد و فهم حدیث از دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان)، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.