تحلیل انتقادی دیدگاه مفسران پیرامون تقدیم و تأخیر آیات متشابه لفظی مورد پژوهی: آیات 58 سوره بقره و 161 سوره اعراف

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و علوم انساتی، همدان، ایران

2 گروه آموزشی علوم قران و حدیث، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

«مشابه» یا «متشابه لفظی» بر آن دسته از آیه‌ها و جمله‌های قرآنی اطلاق می‌شود که به‌طور کامل یا با اندکی تغییر بیش از یک‌بار تکرار شده‌اند. علّت تکرار شمار زیادی از این آیه‌ها و جمله‌ها بر پایه تغییر در تقدیم و تأخیر آن‌ها استوار است. نمونه‌ای از این آیه‌ها دو آیه ذیل است که تشابه موجود در قالب تقدیم و تأخیر «وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّةٌ» (البقره:58) و «وَ قُولُوا حِطَّةٌ وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً» (الاعراف:161) نمایان شده. علی‌رغم تلاش مفسران در توجیه چرایی تقدیم و تأخیر موجود در دو آیه مذکور، آرای آن‌ها مورد خدشه است و باید توجیه درست را در توجّه به سیاق، مکان نزول، مقام آیه و توجه به مفهوم سجده که در آن دو به‌کاررفته دانست.  مجموعه‌ی مطالب مذکور این نتیجه را به دست داده است که سوره‌ی بقره، برخلاف سوره اعراف که به توبیخ و سرزنش عصیانگران و متکبران، به‌ویژه بنی‌اسرائیل پرداخته، در مقام ذکر نعمت‌ها بر بنی‌اسرائیل و امت پیامبر است و تقدیم سجده که عملی در راستای شکرگزاری است و نیز تمامی قرائن دیگر در این جهت به کار گرفته ‌شده‌اند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Critical Analysis of the Exegetes’ Opinions on the Presentation (Taqdīm) and Delay (Ta’khīr) of the Verbal Similar (Mutashābuh) Verses (Case Study: The Verses of Al-Baqarah: 58 & Al-'A'rāf: 161)

نویسندگان [English]

  • Ata Allah Mahjoub 1
  • Hosainali Torkamany 2
1 Theology faculty، Bu ali sina university. Hamedan. Iran
2 Associate Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, University of Avicenna, Hamedan, Iran.
چکیده [English]

Mutashābuh (similar) or “verbal similar” refers to those Qur’anic verses and phrases which have been repeated more than once in the Qur’an, with change in whole or in part. The reason for the repetition of many of these verses and phrases is based on a change in their presentation (taqdīm) and delay (ta’khīr). An example here may be two verses of al-Baqarah: 58 and al-'A'rāf: 161, which the similarity between two verses occurs in the form of a presentation and a delay.
In spite of the efforts of the exegetes to justify the presentation and delay in these verses, their opinions are criticized, for the best idea here must pay attention to the context, the descent place of the verses, and the concept of the term “prostration” (sajdah) used in both verses. As a result, it is argued that the chapter al-Baqara, in contrast to the chapter al-'A'rāf which continuously blames and rebukes the rebels and arrogant people especially Children of Israel, is to mention the God’s blessings for them and the community of the Prophet, so that the presentation of prostration that is a kind of thanksgiving, as well as all other indications, are applied in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verbal Mutashābuh
  • Presentation (Taqdīm) & Delay (Ta’khīr)
  • Al-Baqarah: 58
  • Al-'A'rāf: 161‎
  1. قرآن کریم.
  2. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، تدوین توسط اسعد محمد طیب، ریاض: مکتبه نزار مصطفی الباز.
  3. ابن جنی، عثمان (بی‌تا) الخصائص، عبدالحمید هنداوی، لبنان: بیروت: دارالکتب العلمیه.
  4. ابن عاشور، محمد طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
  5. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (1411ق)، تفسیر غریب القرآن، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
  6. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1429ق)، تفسیر القرآن العظیم، تدوین توسط محمد حسین شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  7. ابیاری، ابراهیم، (1405ق)، الموسوعة القرآنیه، قاهره: مؤسسه السجل العرب.
  8. اسکافى‏، محمد بن عبدالله (1422ق)، درة التنزیل و غرة التأویل، بیروت: دارالمعرفه.
  9. بابایی، علی اکبر (1379ش)، روش شناسی تفسیر قرآن، قم: الهادی.
  10. بلاغی، عبد الحجه (1386ق)، حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر، قم: حکمت.
  11. جوادی آملی، عبدالله (1396ش)، سلسله دروس تفسیری، قم: نشر اسراء.
  12. حوّی، سعید (1424ق)، الاساس فی التفسیر، قاهره: دارالسلام.
  13. خطیب، عبدالکریم (1424ق)، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت: دارالفکر العربی.
  14. دره، محمد علی طه (1430ق)، تفسیر القرآن الکریم و اعرابیه و بیانه، بیروت: دار ابن کثیر.
  15. رجبی، محمود (1383ش)، روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  16. رشید رضا، محمد (1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم (المنار)، بیروت: دارالمعرفه.
  17. زحیلی، وهبه (1411ق)، التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، دمشق: دارالفکر.
  18. زرکشی، محمد بن عبدالله (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
  19. السامرایی، فاضل صالح (1427ق)، التعبیر القرآنی، عمان: دارعمار للنشر و التوزیع.
  20. السامرایی، فاضل صالح (1428ق)، معانی الابنیه فی العربیه، عمان: دارعمار للنشر و التوزیع.
  21. سعیدی روشن، محمد باقر (1379ش)، علوم قرآن، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  22. سعیدی روشن، محمد باقر (1389ش)، زبان قرآن و مسائل آن، قم: سبحان.
  23. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (بی‌تا)، معترک الاقران فی اعجاز القرآن، بیروت: دارالفکر الربی.
  24. شحاته، عبدالله محمود (1976م)، اهداف کل سوره و مقاصدها، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  25. صادقی تهرانی، محمد (1406ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامی.
  26. صدیق حسن خان، محمد (1420ق)، فتح البیان فی مقاصد القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  27. صنعانی، عبد الرزاق بن همام (1411ق)، تفسیر القرآن العزیز المسمی تفسیر عبد الرزاق، بیروت: دار المعرفه.
  28. طباطبایی، محمد حسین (1374ش)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  29. طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  30. طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
  31. طنطاوی، محمد سید (1997م)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره: نهضه مصر.
  32. عبدالباقی، محمد فؤاد (1364ق)، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره: مطبعه دارالکتب المصریه.
  33. غرناطی، احمد بن ابراهیم (بی‌تا)، ملاک التأویل القاطع بذوی الالحاد و التعطیل، تدوین توسط عبد الغنی محمد علی الفاسی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  34. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  35. فضل الله، محمد حسین (1419ق)، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک.
  36. کاشانی، فتح الله بن شکر الله (بی‌تا)، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: اسلامیه.
  37. الکرمانی، محمود بن حمزه (1418ق)، البرهان فی متشابه القرآن، المنصوره: دارالوفاء.
  38. مرادی، محمد هادی (1395ش)، «دلالت تقدیم و تأخیر در سیاق نفی و اثبات»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، سال 5، شماره 1.
  39. المطعنی، عبدالعظیم ابراهیم محمد (1413ق)، خصائص التعبیر القرآنی و سماته البلاغیه، قاهره: مکتبه وهبه.
  40. معرفت، محمد هادی (1386ش)، علوم قرآنی، قم: موسسه فرهنگی التمهید.
  41. نجار، علی (1381)، اصول و مبانی ترجمه قرآن، رشت: کتاب مبین.
  42. نقیب زاده، محمد (1387ش)، «سلسله مراتب خویشاوندی در قرآن کریم»، قرآن شناخت، شماره 1، سال 1.