مفهوم‌شناسی واژۀ «حدیث» و «احادیث» در قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه قم، ایران.‏

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران/ طلبۀ درس خارج حوزه علمیه قم

3 دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.‏

چکیده

واژۀ «حدیث» از واژگان پرکاربرد قرآن کریم به شمار می‌آید و واژۀ «احادیث» نیز در چندین آیه و البته تنها در قالب دو تعبیر «جَعَلْناهُمْ أَحادیث» و «تَأْویل الْأَحادیث» به کار رفته است. این پژوهش با روش توصیف و تحلیل ادبی، دو واژه «حدیث» و «احادیث» را در فرهنگ عرب و قرآن مجید مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که واژۀ «حدیث» نه به معنای مطلق سخن، بلکه به معنای سخنی است که در بر دارندۀ رخداد یا حادثه‌ای باشد و این معنا در تمام استعمالات قرآنی این واژه مشاهده می‌شود. واژۀ «أحادیث» نیز در اصل به عنوان جمع قیاسی واژۀ «أحدوثۀ» وضع شده است که به معنای حادثه و رخدادی است که بین مردم بر سر زبان‌ها افتاده باشد. در قرآن کریم نیز تعبیر «جَعَلْناهُمْ أَحادیثَ» در سیاق نکوهش برخی امت‌ها، به عذاب و تبدیل شدن آنها به حکایت‌ها و داستانهایی که بر سر زبان مردم جریان دارند اشاره دارد و تعبیر «تَأْویل الْأَحادیثِ» بر خلاف تفسیر مشهور که آن را به تعبیر خواب و رؤیا معنا کرده‌اند، به معنای شناخت سرانجام و عاقبت حوادث و وقایع روزگار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study of the Concepts of “Ḥadīth” and “Aḥādīth” in ‎the Holy Quran ‎

نویسندگان [English]

  • Omid Ghorbankhani 1
  • Hamed Sharifinasab 2
  • Mahmud Tayyebhoseyni 3
1 PhD student in Comparative Interpretation of Qom University
2 PhD student of Quran and Hadith Sciences University of Tehran
3 Associate Professor of Institute and University; Qom; IRAN
چکیده [English]

The term “Ḥadīth”(حدیث)  is of the commonly used vocabulary of the Holy Qur’an, and the term “Aḥādīth” (احادیث) also occurs in several verses and, of course, only in the form of two expressions of “Jaʻalnāhum Aḥādīth” (جعلناهم احادیث) and “Taʼwīl al-Aḥādīth” .(تاویل الاحادیث)  Based on the literal analytical descriptive method, the present paper examined the two words “Ḥadīth” and “Aḥādīth” in Arabian culture and the Holy Qur’an and concluded that the word “Ḥadīth” does not mean absolute speech, but also it involves a speech containing an event or incident, found in all Qur’anic usages. The term “Aḥādīth” is also put originally as the analogical plural of the term “Uḥdūthah” (احدوثه, which means an event or incident that has been famous among people. In the Holy Qur’an, the expression “Jaʻalnāhum Aḥādīth” (جعلناهم احادیث), in negative context, refers to the torment of some nations and their transformation into well-known stories and tales, and the expression “Taʼwīl al-Aḥādīth” (تاویل الاحادیث)on contrary to the popular interpretation translating it into dreams, is intended for the end and outcome of events.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ḥadīth
  • Aḥādīth
  • Uḥdūthah
  • The Quran
  • Lexicon
  • Vocabulary
  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانی، بیروت: الکتب العلمیة.
    3. ابن‌حاجب، عثمان‌بن‌عمر (بی‌تا)، الإیضاح فی شرح المفصل، دمشق: دار سعدالدین.
    4. ابن‌حیون، نعمان‌بن‌محمد (1409ق)، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار (ع)، قم: جامعۀ مدرسین.
    5. ابن‌درید، محمد بن حسن (1987م)، جمهرة اللغة، بیروت: دارالعلم للملایین.
    6. ابن‌سیده، علی‌بن‌اسماعیل (1421ق)، المحکم و المحیط الأعظم، بیروت: الکتب العلمیة.
    7. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر (بی‌تا)، التحریر و التنویر، بی‌جا.
    8. ابن‌عطیه‌اندلسی، عبدالحق‌بن‌غالب (1422ق)، المحررالوجیز، بیروت: الکتب‌‌العلمیة.
    9. ابن‌فارس، احمد بن فارس (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏.
    10. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمرو (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: الکتب العلمیة.
    11. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: الفکر، چاپ‌سوم.
    12. ابن‌ناظم، محمد بن محمد بن مالک (1362ش)، شرح ألفیة ابن‌مالک لابن‌الناظم، تهران: ناصرخسرو، چاپ‌دوم.
    13. ابوالبقاء، ایوب بن موسی (1419ق)، الکلیات (معجم فی المصطلحات والفروق اللغویة)، تحقیق عدنان درویش-محمد المصری، بیروت: موسسة الرسالة.
    14. ابوحیان اندلسی، محمد بن‌یوسف (1420ق)، البحرالمحیط، بیروت: الفکر.
    15. ابوعبید هروی، قاسم بن سلام (بی‌تا)، الغریب المصنف، تونس: بیت الحکمة.
    16. ازهری، محمد بن محمد (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت: احیاء التراث العربی.
    17. بغوی، حسین‌بن‌مسعود (1420ق)، معالم‌التنزیل، بیروت: احیاء التراث العربی.
    18. بیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر (1418ق)، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، بیروت: احیاء التراث العربی.
    19. ثعالبی، عبدالرحمن‌بن‌محمد (1418ق)، جواهر الحسان، بیروت: احیاء التراث العربی.
    20. ثعلبى‌نیشابورى، احمد بن ابراهیم (1422ق)، الکشف‌والبیان، بیروت: احیاء التراث العربی.
    21. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد (بی‌تا)، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین‏.
    22. حسینی‌طهرانی، سیدهاشم (1364ش)، علوم‌العربیة، تهران: مفید، چاپ دوم.
    23. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
    24. زبیدی، محمدمرتضی (1414ق)، تاج العروس، بیروت: دارالفکر.
    25. زمخشری، محمود بن‌عمر (1979م)، أساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
    26. زمخشری، محمود بن‌عمر (1407ق)، الکشاف، بیروت: الکتاب العربی، چاپ‌سوم.
    27. سیوطی، جلال‌الدین (بی‌تا)، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، ریاض: دار طیبة.
    28. شبر، عبدالله (1410ق)، تفسیر القرآن الکریم، قم: موسسة دارالهجرة، چاپ‌دوم.
    29. صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل‌بن‌عباد (1414ق)، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتب.
    30. صدوق، محمد بن علی (1362ش)، الخصال، قم: جامعۀ مدرسین.
    31. صدوق، محمد بن علی (1378ش)، عیون اخبار الرضا (ع)، تهران: نشر جهان.
    32. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ‌دوم.
    33. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1372ش)، مجمع البیان، تهران: ناصر خسرو، چاپ‌سوم.
    34. طبری، محمدبن‌جریر (1412ق)، جامع‌البیان، بیروت: المعرفة.
    35. طوسی، محمدبن‌حسن (بی‌تا)، التبیان، بیروت: احیاء التراث العربی.
    36. فخررازی، محمدبن‌عمر (1420ق)، مفاتیح‌الغیب، بیروت: احیاء التراث العربی، چاپ‌سوم.
    37. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1409ق)، کتاب العین، قم: هجرت، چاپ‌دوم.
    38. فیض‌الاسلام، سیدعلی‌نقی (1378ش)، ترجمه و تفسیر قرآن عظیم، تهران: فقیه.
    39. فیض‌کاشانی، ملامحسن (1415ق)، تفسیرالصافی، تهران: صدر، چاپ‌دوم.
    40. فیومی، احمد بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر، قم: موسسة دار الهجرة، چاپ‌دوم.
    41. قرطبی، محمدبن‌احمد (1364ش)، الجامع‌لأحکام‌القرآن، تهران: ناصر خسرو.
    42. قمى، على‌بن‌ابراهیم (1363ش)، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب، چاپ‌سوم.
    43. کلینی، محمد بن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ‌چهارم.
    44. مقاتل، مقاتل‌بن‌سلیمان (1423ق)، تفسیرمقاتل‌بن‌سلیمان، بیروت: احیاء التراث.
    45. مکارم‌شیرازی، ناصر (1373ش)، ترجمۀ قرآن، قم: دارالقرآن الکریم، چاپ‌دوم.
    46. میبدی، رشیدالدین (1371ش)، کشف‌الأسرار، تهران: امیرکبیر، چاپ‌پنجم.
    47. هلالى، سلیم‌بن‌قیس (1405ق)، کتاب سلیم‌بن‌قیس الهلالی، قم: الهادی.