بررسی و نقد دیدگاه خوتیر ینبل درباره تاریخ‌گذاری خاستگاه اسناد حدیث

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث/دانشکده الهیات و معارف اسلامی/دانشگاه قم/ایران

2 استاد دانشگاه قم

چکیده

مسأله خاستگاه اِسناد حدیث و تاریخ‌گذاری آن در طی یک سده گذشته از مباحث مهم میان دانشمندان مسلمان و حدیث‌پژوهان غربی بوده است. در این باره، هر دو دسته غالباً با استناد به گفته ای از محمد بن سیرین(110ق) که در آن آغاز اسناد دهی برای حدیث به سبب وقوع یک فتنه دانسته شده است، تاریخ‌گذاری های متفاوتی را ارائه نموده اند. محدّثان اهل‌سنت، فتنه مورد نظر را قتل خلیفه سوم در سال 35 ق دانسته و زمان آغاز به‌کارگیری اسناد را نیز در اوایل سده نخست هجری بر شمرده اند؛ اما برخی محققان غربی، تاریخ خاستگاه اسناد را مرتبط با رویدادهای اوایل سده دوم هجری برشمرده اند. در این میان، حدیث پژوه هلندی خوتیر ینبل، با در نظر‌گرفتن شورش عبداله بن زبیر در مقابل امویان در طی سال های 63-73 ق به عنوان اولین واقعۀ موسوم به فتنه، خاستگاه بکارگیری اسناد را دهه هفتاد از سده نخست هجری در نظر می‌گیرد. در این جستار، با نقد دیدگاه‌های ینبل به وسیله بررسی اخبار و گزارش‌های مستند و معتبر در منابع حدیثی و تاریخی کهن، شورش ابن‌زبیر در مقابل امویان به عنوان اولین فتنه، نادرست دانسته شد. به‌علاوه، روشن گردید که منظور ابن‌سیرین از فتنه با دوران قیام مختار ثقفی(66-67 ق) در کوفه انطباق بیشتری دارد؛ بنابراین می‌توان تاریخ‌گذاری خاستگاه رسمی و نظام یافته اسناد را مربوط به این دوران قلمداد نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

G.H.A. Juynboll`s Point of view Concerning Dating of The Origin of Isnad: An Analytical-critical Study

نویسندگان [English]

  • sadegh karimi moghaddam 1
  • Reza Moaddab 2
1 Iran/University of Qom/faculty of Theology&Islamic Studies/Department of Quran&Hadith
2 Department of Quran and Hadith/faculty of Theology/University of Qom/Iran
چکیده [English]

The issue of the origin of Hadith Isnad and its dating over past century has been an important topic among Muslim scholars and Western hadith scholars. In this regard, both categories are often based on citations of Muhammad ibn Sirin(110 AH.), in which the initiation of Isnad for the hadith was considered as a result of a riot, has given different dates. Hadith Scholars, considered the intrigue to be the murder of the third caliph in 35 AH., and the time when Isnad began to be used in the early part of the first century AH., but some Western scholars have cnsidered the origin of Isnad as related to the events of the early second century AH. In the meantime, G.H.A. Juynboll, a Hadith scholar from the Netherlands, considered the origin of the use of Isnad in the seventies since the first century, considering the rebellion of Abd-allah ibn Zubayr against the Umayyads during the years of 63-73 AH. as the first act known as Fitna. In this essay, through criticizing the views of Juynboll by reviewing traditions and authoritative reports in ancient hadith and historical sources, the rebellion of Ibn Zubayr against the Umayyads was considered as the first riot. In addition, it became clear that the purpose of Ibn Sirin from riot with the period of the al-Mukhtar Thaqafi`s (66-67 AH.) uprising was more consistent in Kufa; therefore, the historical and systematic origins of Isnad could be regarded as related to this period.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dating
  • Isnad
  • Ibn Sirirn
  • riot
  • G.H.A. Juynboll

مراجع

. نهج البلاغه(1372)، ترجمه: سید جعفر شهیدی، تهران، شرکت سهامی، چ4.
2. آذرنوش، آذرتاش(1380ش)، «اوائل»، دائره المعارف بزرگ اسلامی(ج10)، تهران، انتشارات دبا.
3. ابن‌ ابی‌حاتِم‌ رازی، عبدالرحمان بن محمد(۱۳۷۱ـ۱۳۷۳ق/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳ق)، کتاب‌ الجرح‌ و التعدیل‌، حیدرآباددکن.
4. ابن أبی شیبه، عبداله بن محمد(1409ق)، المصنّف، تحقیق: کمال الحوت، ریاض، مکتبه الرشد، چ1.
5. ابن حبان البُستی، محمد(1412ق/1992م)، کتاب المجروحین ، تحقیق: محمود  زائد، بیروت، دارالمعرفه.
6. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی(1404ق/1984م)، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، چ1.
7. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی(1379ق)، فتح الباری، بیروت، دارالمعرفه.
8. ابن حنبل، أحمد بن محمد(1421ق/2001م)، المسند، تحقیق: الأرنؤوط، بی جا، مؤسسه الرساله، چ1.
9. ابن حنبل، أحمد بن محمد(1422ق)، العلل، تحقیق: وصی اله عباس، ریاض، دارالخانی، چ2.
10. ابن رجب، عبدالرحمن بن أحمد(1407ق/1987م)، شرح علل الترمذی، تحقیق: همام سعید، الزرقاء، مکتبه المنار، چ1.
11. ابن سعد، محمد(1410ق/1990م)، الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ1.
12. ابن شبه نمیری، ابوزیدعمر(1410ق/1368ش)،  تاریخ المدینه المنوره، قم، دارالفکر.
13. ابن عماد حنبلی، شهاب الدین(۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م)، شذرات الذهب، تحقیق: الأرنؤوط، دمشق-بیروت، دارابن کثیر، چ1.
14. ابن قتیبه دینوری، عبداله بن مسلم(بی تا)، المعارف، قاهره، دارالمعارف، چ4.
15. ابن قتیبه دینوری، عبداله بن مسلم(1397ق)، غریب الحدیث، تحقیق: عبداله الجبوری، بغداد، العانی، چ1.
16. ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمر(1407ق/ 1986م)، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر.
17. ابوریه، محمود(بی تا)، اضواء علی السنه المحمدیه، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چ5.
18. ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد(۱۳۸۷ق‌/۱۹۶۷م)، حلیه الاولیاء، بیروت‌، بی جا، بی نا‌.
19. بخاری، محمد بن اسماعیل(1401ق/1981م)، صحیح البخاری، بی‌جا، دارالفکر.
20. بخاری، محمد بن اسماعیل(۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌)، التاریخ‌ الکبیر، حیدرآباددکن‌، بی نا.
21. بغدادی، عبدالقادر بن طاهر(1408ق)، الفَرق بین الفِرَق، بیروت، دارالجیل.
22. پاکتچی، احمد(1377ش)، «اسناد»، دائره المعارف بزرگ اسلامی(ج8)، تهران، انتشارات دبا.
23. پاکتچی، احمد(1392ش)، پژوهشی پیرامون جوامع حدیثی اهل سنت، ج1، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، چ1.
24. پاکتچی، احمد(1395ش)، روش شناسی تاریخ، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، چ2.
25. ترمذی، محمد بن عیسى(1998م)، سنن الترمذی، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، دارالغرب الإسلامی.
26. ثقفى، ابراهیم بن محمد(1395ق)، الغارات، تهران، بی جا، چ1.
27. جدیدی نژاد، محمدرضا(1382ش)، دانش رجال از دیدگاه اهل سنت، قم، دارالحدیث، چ1.
28. خطیب بغدادی، احمد بن علی(1390ق/1970م)، الکفایه فی علم الروایه، حیدرآباددکن.
29. خندان، سید علی‌اصغر(۱۳۸4ش)، مغالطات، قم، بوستان کتاب، چ2.
30. دارمی، عبداله بن عبدالرحمن(1407ق)، السنن، بیروت، دارالکتاب العربی.
31. ذهبی، محمد بن احمد(1413ق/1993م)، تاریخ الاسلام، تحقیق: تدمرى، بیروت، دارالکتاب العربى، چ2.
32. ربانی گلپایگانی، علی(1377ش)، فرق و مذاهب کلامی، بی‌جا، دفتر ‌نشر تدوین‌کتب درسی، چ1.
33. سزگین، فؤاد(1386ش)، تاریخ نگارش های عربی، ترجمه: مؤسسه نشر فهرستگان، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ2.
34. شهرستانی(۱۹۷۲م)، محمد ‌بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دارالمعرفه، چ3.
35. صنعانی، عبدالرزاق بن همام(1403ق/1983م)، المصنف، تحقیق: حبیب‌الأعظمی، بیروت، المکتب‌الإسلامی، چ2.
36. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر(1387ق/1967م)، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چ2.
37. طوسى، محمد بن حسن(1373ش)، رجال الطوسی، تحقیق: جواد قیومی، قم، مؤسسه النشر الإسلامی.
38. عِجلی، احمد بن عبداله(1405ق)، تاریخ الثقات، تحقیق: عبدالمعطی قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
39. فسوى، یعقوب بن سفیان(1401ق/1981م)، کتاب المعرفه و التاریخ، تحقیق: اکرم ضیاءالعمرى، بیروت، مؤسسه الرساله، چ2.
40. کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران، الإسلامیه، چ4.
41. مامقانی، عبداله(1431ق)، تنقیح المقال، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چ1.
42. مزّی، یوسف بن عبدالرحمن(1400ق/1980م)، تهذیب الکمال، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسه الرساله، چ1.
43. مسلم بن الحجاج نیشابوری(1412ق/1991م)، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار إحیاءالکتب العربیه.
44. منبجی(1907م)، اغابیوس بن قسطنطین، کتاب العنوان، بیروت، مطبعه الآباء الیسوعیین.
45. هالم، هاینتس(1389ش)، تشیّع، ترجمه: محمدتقی اکبری، قم، نشر ادیان، چ2.
46. یعقوبى، احمد بن أبى یعقوب(بى تا)، تاریخ الیعقوبى،  بیروت، دارصادر.
47. Buskens, Leon(2011), “Collection Dr.‌G.H.A. Juynboll: The Juynboll Familly Library On Islamic And Arabic Studies”,  Burgersdijk and Niermans, Auction Sale 334, November.
48. Cook, Michael A.(1992), “Eschatology and the Dating of Traditions”, Princeton Papers in Near Eastern Studies1, Princeton University, pp. 23-47.
49. Donner, fred M.(1998), Narratives of Islamic Origins, Princeton, Darwin Press.
50. Gardet, L.(1991), “Fitna”, The Encyclopaedia of Islam, second Edition, Lieden, Brill, Vol. 2, pp. 930-931.
51. Hawting, Gerald(1993), “al-Mukhtar b. Abi ‘Ubayd”, The Encyclopaedia of Islam, second Edition, Lieden, Brill, Vol. 7, pp. 521-524.
52. Juynboll, G.H.A.(1983), Muslim Tradition, Studies in Chronology, Provenance and Authorship of Early Ḥadīth, Cambridge, CUP.
53. Juynboll, G.H.A.(1973), “The Date of Great Fitnah”, Arabica, Tome. 20, Fascicule. 2, pp. 142-159.
54. Juynboll, G.H.A.(1993a), “Muʿammar(a.)”, The Encyclopaedia of Islam, second Edition, Lieden, Brill, Vol. 7, pp. 258-259.
55. Juynboll, G.H.A.(1993b), “Nāfiʿ, The Mawlā of Ibn ʿUmar, and His Position in Muslim Ḥadīth Literature”, Der Islam, 70.
56. Juynboll, G.H.A.(1984), “Muslim’s Introduction to His Saḥīḥ, Translated and Annotated with an Excursus on the Chronology of Fitna and Bidʿa”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, 5.
57. Juynboll, G.H.A.(2011), my days in the oriental reading room, Leiden: Ter Lugt Press.
58. Horovitz, Josef(2004), “The Antiquity and Origin of The Isnad”, Hadith, Ed: Harald Motzki, Routledge.
59. Lucas, Scott C.(2004), Constructive Critics, Hadīth Literature, and the Articulation of Sunni Islam, Leiden-Boston, Brill.
60. Motzki, Harald(2002), The Origins of Islamic Jurisprudence: Meccan Fiqh Before the Classical Schools, Leiden, Brill.
61. Motzki, Harald(2004), Hadith-Origins and Developments, Routledge.
62. Motzki, Harald(2005), “Dating Muslim Traditions: A Survey”, Arabica, Vol. 52: 2, pp. 204-253.
63. Madelung, Wilfred(1997), Succession to Muhammad, Cambridge, CUP.
64. Muir, William(1861), The Life of Mahomet, london, Smith, Elder.
65. Schacht, Joseph(1950), The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford, Clarendon Press.
66. Plous, Scott(1993), The Psychology of Judgment and Decision Making, New York, McGraw-Hill.
67. Robson , James, "The Isnad in Muslim Tradition", Transactions of the Glasgow University Oriental Society15, Glasgow, 1953, pp. 15-26.
68. Shaukat, Jamila(1985), “The Isnad in Hadith Literature”, Islamic Studies, Vol. 24, No. 4(Winter), pp. 445-454.
69. Schoeler, Gregor(2006), The Oral and the Written in Early Islam, trans: Uwe Vagel Pohl, Routledge.
70. Van De Velde, Hans & Arnoud Vrolijic(2015), “Collection Gualtherus Hendrik Albert Juynboll”, Silvia Compaan-Vermetten.
71. Witkam, Jan Just(2012), “The Oriental Manuscripts in the Juynboll Family Library in Leiden”, Journal of Islamic Manuscripts, No. 3.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 مهر 1397
  • تاریخ بازنگری: 30 اردیبهشت 1398
  • تاریخ پذیرش: 23 تیر 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار