بررسی و تحلیل تاریخی اندیشه پیوستگی متن قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری دانشگاه تهران

2 گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

اندیشه پیوستگی متن قرآن کریم پیشینه‌ای دیرین در مطالعات قرآنی دارد و به سده‌های نخست اسلامی باز می-گردد. باور به پیوستگی متن قرآن در مباحثی نظیر نظم، اعجاز قرآن و تناسب آیات و سور بازتاب یافته و به تدوین آثاری دراین‌باره انجامیده است. بااین‌همه، آرا و نظریات در این باب نشانگر وجود رویکردهایی متناقض و متفاوت به مسئله پیوستگی متن قرآن کریم است. از این رو، در مقاله حاضر با روش تحلیلی- تاریخی به بررسی این اندیشه، رویکردهای متفاوت دراین‌باره و بررسی خاستگاه و روش آنها پرداخته‌ایم. در این راستا، پس از تبیین خاستگاه پیوستگی در مطالعات قرآنی، دو رویکرد کلی به مسئله پیوستگی متن قرآن را صورت-بندی و تحلیل کرده‌ایم: 1-رویکرد گسسته‌باور که ریشه در مطالعات تاریخی-انتقادی به متن قرآن‌کریم دارد و رویکرد غالب قرآن‌پژوهان اروپایی-امریکایی است. 2-رویکرد نظم‌باور که به دو شاخه نظم‌اندیشی کهن و نظم-پژوهی نوین تقسیم می‌شود. نظم‌اندیشی کهن، عموماً برمبنای توقیفی بودن ترتیب آیات و سور و با روش خطی-جزئی در صدد اثبات پیوستگی به مثابه یکی از وجوه اعجاز قرآن‌کریم است. نظم‌پژوهی نوین رویکردی جدید درمیان قرآن‌پژوهان معاصر مسلمان و قرآن‌پژوهان اروپایی-امریکایی است که با روش تحلیلی-ترکیبی به اثبات انسجام قرآن به ویژه در سوره‌های بلند مدنی می‌پردازد. این رویکرد در میان قرآن‌پژوهان مسلمان معاصر برخاسته از نهضت بازگشت به قرآن است که می‌کوشد به شبهات مطرح‌شده درباب ساختار قرآن پاسخ‌دهد. در میان قرآن‌پژوهان اروپایی-امریکایی نظم‌پژوهی نوین ریشه در تغییر جهت رویکرد به متن قرآن از نگاه درزمانی به همزمانی، مطالعات ادبی کتاب مقدس و ترکیب آن با زبانشناسی ساختگرا دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Historical analysis of the idea of the coherence of the text of the Holy Qur'an

نویسندگان [English]

  • Narges Tavakoli Mohammadi 1
  • Mahmood Makvand 2
1 Ph.D. in Quranic studies and Hadith at Universityof Tehran
2 Quranic and Hadith Sciences,Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Coherence of the text of the Holy Qur'an has a long history in the Qur'anic studies and originated in the first Islamic centuries, as the acceptance of the coherence of the holy text of Qur'an is reflected in the issues of relevance of the verses and suras (Tanasub/ Mumasabat al-Ayat va al-Sovar), some Qur'an interpretations and works named Nazm al-Qur'an and Ijaz al- Qur'an. Nevertheless, the Qur'anic scholars did not have the same attitudes and approaches to this issue, especially in contemporary time that there are new theories and works written on this question by Muslim and non-Muslim scholars in different parts of the world, indicating inconsistent approaches and different methods to prove it. Therefore, in this present paper we adopted an analytical-historical approach to the study of this thought, the types of approaches, the origins and methods of Quranic scholars on the coherence of the text of the Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Holy Quran
  • coherence
  • Nazm
  • approaches. Historical analysis

مراجع

  1. قرآن کریم، (1415ق)، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن کریم.
  2. آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، تحقیق: علی عبدالباری عطیة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  3. ایازی، سیدمحمدعلی (1380ش)، چهره پیوسته قرآن، تهران: هستی نما.
  4. بازرگان، عبدالعلی (1375ش)، نظم قرآن، تهران: انتشارات قلم.
  5. باقلانی، أبو بکر (1997م)، إعجاز القرآن، تحقیق: احمد صفر، مصر: دارالمعارف.
  6. بستانی، محمود (1420ق)، التفسیر البنایی للقرآن الکریم، مشهد: آستان قدس رضوی.
  7. بقاعی، إبراهیم (1995م)، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، لبنان: دار الکتب العلمیة.
  8. بلاشر، رژی (1378ش)، در آستانه قرآن، ترجمه: محمود رامیار، تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
  9. بلاطه، عیسی (1392ش)، «ساختارهای ادبی قرآن»، دایرۀ المعارف قرآن، تهران: حکمت.
  10. بنت الشاطى، عائشة (1404ق)، الإعجاز البیانی للقرآن، قاهره: دارالمعارف.
  11. توکلی محمدی، نرجس (1396ش)، تحلیل انتقادی مبانی و روش نیل رابینسون درباب پیوستگی متن (تناسب) قرآن کریم، رساله دکتری، اساتید راهنما: احمد پاکتچی و اعظم پویازاده، تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
  12. توکلی محمدی، نرجس؛ پویازاده، اعظم (1396ش)، «واکاوی کارکرد تحلیل گفتمان در اثبات پیوستگی متن قرآن کریم با تأکید بر رهیافت نیل رابینسون»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، شماره4، صص 25-54.
  13. جاحظ، عمرو بن بحر (1384ق)، رسائل الجاحظ، تحقیق وشرح: عبدالسلام محمد هارون، قاهره: مکتبة الخانجی.
  14. جرجانی، عبدالله بن یوسف (1995م)، دلائل الإعجاز، تحقیق: محمد تنجی، بیروت: دارالکتاب العربی.
  15. جرجانی، عبدالله بن یوسف (بی­تا)، أسرار البلاغة، تحقیق: محمود محمد شاکر، قاهره-جده: مطبعة المدنی.
  16. حوی، سعید (1409ق)، الاساس فی التفسیر، بیروت: دارالسلام.
  17. خامه­گر، محمد (1386ش)، ساختار هندسی سوره­های قرآن، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  18. خطابی، ابوسلیمان (1955م)، بیان اعجاز القرآن، ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن للرمانی و الخطّابی و عبدالقاهر الجرجانی، قاهره: دارالمعارف.
  19. درازّ، محمد (1404ق)، المدخل الی القرآن الکریم، عرض تاریخی و تحلیل مقارن، ترجمه: محمد عبدالعظیم علی، تحقیق: محمد بدوی، کویت: دارالقلم.
  20. درازّ، محمد (1426ق)، النبأ العظیم نظرات جدیدة فی القرآن الکریم، تحقیق: أحمد مصطفى فضلیة، بی­جا: دارالقلم.
  21. دروزة، محمدعزت (1383ق)، التفسیر الحدیث، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
  22. ذوقی، امیر (1392ش)، «نگره­ای جدید درباره انسجام متنی سوره­های قرآن کریم»، مطالعات قرآن و حدیث، شماره12، صص151-177.
  23. رافعی، مصطفى (1425ق)، إعجاز القرآن والبلاغة النبویة، بی­جا: دارالکتاب العربی.
  24. رمانی، علی بن عیسی (1955م)، النکت فی اعجاز القرآن، ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن للرمانی و الخطّابی و عبدالقاهر، قاهره: دارالمعارف.
  25. زرقانی، محمد عبدالعظیم (بی­تا)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بی­جا: مطبعة عیسى البابی الحلبی وشرکاه.
  26. زرکشی، محمد بن عبدالله (1376ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: محمد أبوالفضل إبراهیم، بی­جا: دارإحیاء الکتب العربیة.
  27. سید قطب، إبراهیم (1412ق)، فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
  28. سیوطى، جلال الدین (1421ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربى.
  29. سیوطی، جلال الدین (1986م)، ترتیب سور القرآن، تحقیق: سید الجمیلی، بیروت: الهلال.
  30. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه.
  31. طبرسى، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  32. طبری، محمد بن جریر (1420ق)، جامع البیان فی تأویل القرآن، تحقیق: أحمد محمدشاکر، بی­جا: الرسالة.
  33. فخر رازی، محمدبن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  34. قرائی سلطان­آبادی، احمد (1394ش)، «فهم قرآن در پرتو نظم شبکه­ای یا فراخطی آن»، پژوهشهای زبان­شناختی قرآن، شماره7، صص41-60.
  35. مرادولید، محمد (1403ق)، نظریة النظم و قیمتها العلمیة فی الدراسات اللغویه عند عبدالقاهر الجرجانی، دمشق: دارالفکر.
  36. مکوند، محمود (1395ش)، تحلیل نظریه "نظم معکوس" در ساختار متن قرآن با تأکید بر اندیشه میشل کویپرس، رساله دکتری، استاد راهنما: محمد کاظم شاکر، قم: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم.
  37. 37.     مکوند، محمود؛ شاکر، محمدکاظم (1394ش)، «بازخوانی انسجام متن قرآن در پرتو نظریه نظم متقارن (با تأکید بر دیدگاه میشل کویپرس)»، مجله پژوهش‌های قرآنی، شماره76، صص4-34.
    1. Anthony.H. Johns, (1993), The qur_ānic presentation of the Joseph story. Naturalistic or formulaic language, Approaches to the Quran, London.
    2. Arberry, Arthur John, (1996), The Koran interpreted, NewYork: Simon and Schuster.
    3. Bell, Richard, (1991), A Commentary on the Qur’an, Manchester: University of Manchester.
    4. Bell, Richard, (1997), introduction to the Quran, ed.: W.Montgomery Watt, Edinburgh University Press.
    5. Claude, Gilliot; Pierre Larcher, (2003), “Language and Style of the Quran”, Encyclopaedia of the Qurʾān. Leiden – Boston: Brill, vol.3, pp.109-135.
    6. Cuypers, Michel, (2009), The Banquet: A Reading of the Fifth Sura of the Qur’an, Rhetorica Semitica, Miami: Convivium Press.
    7. Cuypers, Michel, (2015), The Composition of the Qur'an, London: Bloomdbury.
    8. Cuypers, Michel, (2010). “The Semitic rhetoric in the Koran and a Pharaonic papyrus, US-China Foreign Language, no.1.
    9. Cuypers, Michel, (2011), ‘Semitic Rhetoric as a Key to the Question of the naẓm of the Qur’anic Text’, Journal of Qur’anic Studies, no.13.
    10. Goldziher, I, (1981). Introduction to Islamic theology and law, Princeton.
    11. Mir, Mustansir, (1993). “The sura as a unity: A twentieth century development in Qur’an exegesis”, Approaches to the Qur’an, London: Routledge, pp. 211-24.
    12. Mir, Mustansir, (1986), Coherence in the Qur'an: a study of Islahi's concept of Nazm in tadabbur-i Qur'an, Indiana: American Trust Publications.
    13. Mir, Mustansir, (1983). “Islāhī’s concept of sura-pairs”, Muslim World, vol. LXXIII, pp. 22-32.
    14. Robinson, Neal, (2003), Discovering the Qur_ān, A contemporary approach to a veiled text, Georgetown University Press.
    15. Robinson, Neal, (1999), Islam a concise introduction, London-Richmond: Curzon Press.
    16.  Robinson, Neal, (2008). “The Dynamics of Surah Āl ‘Imrān”, Jonggyoui Saram, Seoul: Baobooks, pp. 425-486.
    17. Robinson, Neal, (2000), ‘The Structure and Interpretation of Sūrat al-Mu minūn”, Journal of Qur’anic Studies, no.  2.
    18. Robinson, Neal, (2001). “Hands Outstretched: Towards a Re-reading of Sūrat al- Māʾida”, Journal of Qur’anic Studies, no. 3:1, pp. 1–19.
    19. Robinson, Neal, (2004), Sūrat Āl cImrān and Those with the Greatest Claim to Abraham”, Journal of Qur’anic Studies. no. 6.
    20. Neuwirth, Angelika, (2002), ‘Form and Structure of the Qur_ān”. Encyclopaedia of the Qurān, Leiden–Boston: Brill, vol.2, pp. 245-266.
    21. Neuwirth, Angelika, (2006), ‘Suras’, Encyclopaedia of the Qurān, Leiden–Boston: Brill, vol.2, pp. 166-177.
    22. Neuwirth, Angelika, (1981), Studien zur Komposition der mekkanischen Suren. Berlin⁄New York: Walter de Gruyter.
    23. Neuwirth, Angelika, (1996).”Vom Rezitationstext über die Liturgie zum Kanon: Zur Entstehung und Wiederauflosung der Surenkomposition im Verlauf der Entwicklung eines Islamischen Kultus”. The Quran as Text. Leiden: Brill, pp. 69-105.
    24. Rippin, Andrew, (1982). “Review of Neuwirth's Studien”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, no.1. pp. 149-50.
    25. Schmidtke, Sabine, (2004). “Pairs and Paring”, Encyclopaedia of the Qurān, Leiden – Boston: Brill, vol.4, pp 1-9.
    26. El-Awa, Salwa M. (2006), Textual Relations in the Qur'an, Relevance, Coherence and Structure, Routledge.
    27. Wadad Kadi & Mir, Mustansir, (2003), “Literature and the Qur_ān”, Encyclopaedia of the Qurān, Leiden – Boston: Brill, vol.3, pp. 205-227.
    28. Wansbrough, John, (1977), Quranic Studies, Sources and methods of scriptural interpretation, Oxford.
    29. Zahniser, Matthias, (2000), ‘Major Transitions and Thematic Borders in Two Long Sūras: al-Baqara and al-Nisa’, Literary Structures of Religious Meaning in the Quran, Richmond: Curzon.
    30. Zahniser, Matthias, (1991). “The word of God and the apostleship of Isa. A narrative analysis of Al Imran (3:33-62)”, Jurnal of Semantic studies, no. 37, pp. 77-112.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 آذر 1397
  • تاریخ بازنگری: 13 مهر 1398
  • تاریخ پذیرش: 14 مهر 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار