بررسی طرح‌واره‌ای استعاره‌های

داودی, عارفه; جلالی کندری, سهیلا

doi:10.22051/tqh.2020.28771.2659

بررسی طرح‌واره‌ای استعاره‌های "تقوا" در خطبه‌‌های نهج‌البلاغه بر مبنای مدل ایوانز و گرین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا(س)، تهران

² دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

10.22051/tqh.2020.28771.2659

چکیده

چکیده
معنا‌شناسی شناختی یکی از نظریه‌های مطرح در شاخه‌های معناشناسی است. از جمله فرایندهای مفهومی که معنا‌شناسان شناختی به آن پرداخته‌اند، طرح‌واره‌های تصوری است. طرح‌واره‌ها سطح اولیۀ ساخت شناختی زیربنای استعاره‌اند که امکان ارتباط میان تجربیات فیزیکی ما را با حوزه‌های شناختی پیچیده‌تری فراهم می‌کنند. ایوانز و گرین (از جملۀ زبان‌شناسان شناختی)، طرح‌واره‌های تصوری را زیر مجموعه‌ای از «تجسم و ساختار مفهومی» معرفی می‌کنند. در همۀ ادیان مفهوم «تقوا» یکی از مفاهیم انتزاعی است. درک «تقوا» از تجربۀ مستقیم ما خارج است. حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه، جهت معرفی تقوا و پیامدهای آن، از طرح‌‌واره‌های تصوری استفاده کرده و با تنزّل معنویّات به قلمرو محسوسات، این مفهوم معنوی را در سطح فهم همگان به ویژه اعراب صدر اسلام قرار می‌دهد. غایت جستار حاضر بررسی بازنمودِ طرح‌واره‌های تصوری «تقوا» در خطبه‌‌های نهج البلاغه بر مبنای مدل «طرح‌واره‌های ایوانز و گرین» در چهارچوب معنا‌شناسی‌ شناختی با روش توصیفی–تحلیلی است. شواهد نشان می‌دهد، طرح‌واره‌‌های نیرو، حرکتی، ظرف‌بودگی، اتّحاد، فضا، تعادل، همسانی و موجودیّت )شیء) در بافت متنی احادیث وجود دارد. طرح‌وارۀ قدرتی و سپس طرح‌وارۀ همسانی و موجودیّت بیشترین بسامد را داشته‌اند که این می‌تواند توجیه شناختی داشته باشد. به نظر می‌رسد، طرح‌وارۀ قدرتی در این زمینه، طرحی از تجربه، فرهنگ و نظام زندگی مردم باشد و بتوان دو طرح‌وارۀ همسانی و موجودیّت را با تمایل ذهنی افراد به ایجاد همانندسازی میان آنچه پیرامون آنهاست، توجیه کرد. همچنین مفاهیم مختلفی در شکل‌گیری طرح‌واره‌های تقوا نقش داشته‌اند. از آن جمله عبارتند از: بدن، جانور، گیاه، خوراکی، اشیاء، مکان، عناصر طبیعی و عناصر چهارگانه.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.20082681.1399.17.1.4.1

موضوعات

معناشناسی شناختی

عنوان مقاله [English]

A Schematic Study of the “Piety” (Taqwā) Metaphors in Nahj al-Balagha’s Sermons (Based on the Evans’s and Green’s model)

نویسندگان [English]

Arefeh Davoodi ¹
Soheila Jalali kondori ²

¹ Phd Student Of Sciences Of Quran and Hadith; University of Al- Zahra; Tehran

² Associate Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Al-Zahra University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Cognitive semantics is one of the main theories in semantics. One of the conceptual processes concerned by Scholars of cognitive semantics is imaginary schematic. The schemes are the primary levels of cognitive construction of the base of metaphor that allow us to link our physical experiences with more complex cognitive domains. Evans and Green (cognitive linguists) introduce conceptual schemas as a set of “visualization and conceptual structure”. In all religions, the concept of piety (taqwā) is one of the abstract concepts. Understanding “piety” is beyond our direct experience. Imam Ali (AS) in Nahj al-Balaghah used imaginary schemas to introduce piety and its consequences and, through degrading the spirituality to the realms of the senses, placed this spiritual concept to the level of understanding of all, especially Arabs of the Early Islam. The aim of this research is to study the representation of schematics of “piety” in Nahj al-Balaghe’s sermons based on the “Evans and Green”’s Schemes model in the framework of cognitive semantics, through a descriptive-analytical method. It seems that there are schematics of force, movement, density, unity, space, balance, consistency and existence (of object) in the textual context of hadiths. The power plan seems to be a blueprint of people’s experience, culture, and system of life and it is possible to justify two plans of homogeneity and existence with the subjective tendency to simulate what is around them. Various concepts have also contributed to the formation of piety schemes, including the body, the animal, the plant, the edible, the objects, the place, the natural elements, the four elements….

کلیدواژه‌ها [English]

Nahj al-Balagha
piety
cognitive semantics
metaphorical schematic

مراجع

نهج البلاغه.
ابن درید، محمّد حسن، (1988م)، جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
امین، سیّده نصرت بیگم، (1371ش)، مخزن اللئالی در فضیلت مولی الموالی حضرت علی بن ابیطالب(ع)، اصفهان: انتشارات انجمن حمایت از خانواده های بی سرپرست اصفهان.
ایمانی، محمود، (1395ش)، بررسی حروف اضافه در متن قرآن مجید از منظر معناشناسی شناختی، پایان‌نامه دکتری، استاد راهنما: مجتبی منشی‌زاده، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه علّامه طباطبایی.
بحرانی، میثم بن علی، ( 1417ق)، شرح نهج البلاغه، مترجم: قربانعلی محمدی مقدم؛ علی اصغر نوایی یحیی زاده، مشهد: آستان قدس رضوی، مؤسسه چاپ و انتشارات.
پورابراهیم، شیرین، (1388ش)، بررسی زبانشناختی استعاره در قرآن: رویکرد نظریۀ معاصر استعاره (چارچوب شناختی)، پایان نامۀ دکتری دانشگاه تربیت مدرس.
دشتی، محمّد، (1385ش)، ترجمه‌ و شرح نهج‌البلاغه، قم: انتشارات ظهور شفق.
راسخ مهند، محمّد، (1386ش)، «اصول و مفاهیم بنیادی زبان شناسی شناختی»، مجلۀ بخارا، ش63، ص172-191.
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، (1374ش)، مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی.
روشن، بلقیس؛ اردبیلی، لیلا، (1392ش)، مقدمه ای بر معناشناسی شناختی، تهران: علم.
زمخشری، محمود بن عمر، (1386ش)، مقدمة الأدب، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
صفوی، کوروش، (1382ش)، «بحثی دربارۀ طرح واره های تصویری از دیدگاه معنی شناسی شناختی»، نامۀ فرهنگستان، ش21، ص65-85.
طریحی، فخرالدین بن محمّد، (1375ش)، مجمع البحرین، محقق/مصحح: احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی.
قرشی، علی اکبر، (1371 ش)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
لوریا، الکساندر، (1376ش)، زبان و شناخت، مترجم: حبیب الله قاسم زاده، تهران: فرهنگیان.
محمّدقاسمی، حمید، (1387ش)، جلوه هایی از هنر تصویر آفرینی در نهج البلاغه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مصطفایی، عاطفه، (1395ش)، تحلیل و بررسی تقوا و بصیرت و رابطۀ آن دو از دیدگاه امام علی(ع)، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: احسان ترکاشوند، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه ملایر.
مطهری، مرتضی، (1354ش)، سیری در نهج البلاغه، قم: مرکز مطبوعاتی دارالتبلیغ اسلامی.
مطهری، مرتضی، (1377ش)، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
هوشنگی، حسین؛ سیفی پَرگو، محمود، (1388ش)، «استعاره های مفهومی در قرآن از منظر زبان شناسی شناختی»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم،س1، ش3، ص9-34.
یوسفی راد، فاطمه، (1382ش)، بررسی استعارۀ زمان در زبان فارسی در چهارچوب معنی شناسی شناختی، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: ارسلان گلفام، زبان شناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس.
1. Evans, V. and green, M, (2006), Cognitive Linguistics: An Introduction, 1.end. Edinburgh: Edinburgh university press.
2. Evans, Vyvyan, K.Benjamin Bergen, and Jorg inken (eds), (2007), “The Cognitive Linguistics Enterprise: An overview”, The Cognitive Linguistics Reader, Equinox Publishers.
3. Johnson, Mark, (1987), The Body in Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason, The University of Chicago Press.
4. Johnson, Mark and George Lakoff, (2002) , Why cognitive Linguistis Embodied Realism,Cognitive Linguistics,13-3
5. Kovecses, zoltan, (2002), Metaphor: A Practical Introduction, New York: Oxford University Press.
6. Lakoff, George, (1987), Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind, The University of Chicago Press.
7. Langacker, R.W, (2008), Cognitive Grammar: a basic instruction, Oxford: Oxford University Press.
8. Steen, G.J, (2002), The five Step Procedure for Metaphor Identification Style, VOI, 36, NO. 3:386-407.
9. Takahashi, H, (2012), A Cognitive Linguistic Analysis of the English Imperative: refrence to Japanese Imperatives, Amsterdam: john Benjamin’s.
10. Talmy, Leonard, (2000), Toward a Cognitive Semantics. (2 vols), Cambridge, MA, MT Press.
11. Yu, Ning, (2003), Chinese Metaphors of Thinking, paper presented at the 7 th International cognitive Linguistics conference, cognitive Linguistics, 14-2/3.
12. Yu, ning, (1998), The Contemporary Theory of Metaphor, Amsterdam: John Benjamins B.V.