واکاوی عوامل ایمان‌ناپذیری اقوام از دیدگاه قرآن کریم با روش «تحلیل محتوای مضمونی»

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، علوم انسانی، تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن، علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران

3 کارشناس ارشد علوم قرآن، علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران

چکیده

قرآن ضمن اینکه هدف از ارسال رُسُل را إنذار عمومی مردم و دعوت به دین ذکر می‌کند، به‌طور واقع‌بینانه‌ای از امکانات، روش‌ها و چالش‌های مسیرِ دعوت نیز سخن گفته است. یکی از مهمترین این چالش‌ها، ایمان‌ناپذیری است. قرآن از انسان‌هایی سخن گفته که طی فرایندی، برای همیشه فاقد قابلیت ایمان‌آوری شده‌اند. فهم روشمند این فرایند و کشف عوامل آن، ما را با سطح تازه‌ای از دعوت به دین که بر مرحله پیشادعوت تکیه دارد، رهنمون می‌سازد.
واکاوی آیات مربوط به ایمان‌ناپذیری در تحقیق حاضر، با روش تحلیل محتوای مضمونی و استفاده از رابطه هم‌نشینی در روش تحلیل گفتمان انجام شده است. عبارات «لا یُؤْمِنُونَ» و «ما کانُوا لِیُؤْمِنُوا»، محور آیات ایمان‌ناپذیری هستند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد دستیابی به شبکه‌ای از مضامین حولِ یک مفهومِ مرکزی، مستلزم به‌کارگیری یک روش متن‌محور با نگاه مجموعه‌ای به قرآن است. ایمان‌ناپذیری عده‌ای از انسان‌ها، ارتباط معناداری با شبکه مفهومی «تکذیب»، «طبع قلب»، «خُسران»، «ملأ»، «فسق» و «ظلم» دارد. انسانِ خاسر، انسانی است که ایمان‌ناپذیر شده است. خُسر در آیات متعددی از قرآن، معلولِ عواملی شمرده شده که از آن میان، عامل «تکذیب» نقش کلیدی دارد. تکذیب مرحله جدّی‌تری از تقابل با دین است که از سطوح بالای جامعه به‌طور مشخص «طبقه ملأ» آغاز و طیّ اقداماتِ چندگانه‌ای از سوی این طبقه با هدفِ تقابل با دعوتِ أنبیاء، به‌تدریج به سطوح میانی و پایینی جامعه تسری می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the Reasons behind the Unfaithfulness of Peoples in the View of the Holy Qur’an, Based on the "Thematic Content Analysis" Method

نویسندگان [English]

  • Ramin Tayyarinejhad 1
  • Zohreh Akhavanmoghadam 2
  • Zahra Mansury 3
1 MA of Qur’an and Hadith Sciences, Tarbiat Modarres University, Iran. (The Corresponding Author)
2 Associate Professor, University of Sciences and Teachings of the Holy Qur’an, Tehran Branch, Iran
3 MA of Quranic Interpretation, University of Sciences and Teachings of the Holy Qur’an, Iran
چکیده [English]

While mentioning the purpose of sending the messengers to aware the general public and inviting them to the religion, the Qurʼan has also spoken realistically about the possibilities, methods, and challenges of the invitation path. One of the most important challenges is the unfaithfulness. The Qurʼan speaks of people who have lacked the capability of faithfulness in a process. A systematic understanding of this process and discovering its factors will guide us to a new level of invitation to religion that relies on the pre-invitation stage.
The present study is conducted with thematic content analysis method and syntagmatic relations between words in a discourse analysis. Two words "لا یُؤْمِنُونَ" and "ما کانُوا لِیُؤْمِنُوا" are the pivot of the unfaithful verses. The findings of the study show that achieving a network of themes around a central concept requires a text-based approach with a holistic view to the Qur'an. The unfaithfulness in some humans has a significant relationship with the conceptual net of "denial", "seal of the heart," “loss,” “mala’,” “debauchery,” and “oppression”. The loser is a man who has become unfaithful. Loss has been cited in numerous verses of the Qur'an as an effect of some factors, among which the factor of "denial" plays a key role. Denial is a more serious stage of confrontation with religion that begins from the upper levels of society, specifically the "mala’ class", and gradually in a multi-step process reaches the middle and lower levels of society in order to oppose to the Prophets’ call.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Qur’an
  • Faith
  • Denial
  • Seal of the Heart
  • Thematic Content Analysis
  1. قرآن مجید

    1. ابن فارس، احمد، 1404ق، معجم مقاییس‌اللغه، چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏
    2. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان‌العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر
    3. باردن، لورنس، 1375م، تحلیل محتوا، ترجمه ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی
    4. جانی‌پور، محمد و شکرانی، رضا، 1392ش، رهاوردهای استفاده از روش تحلیل محتوا در فهم احادیث، پژوهش‌های قرآن و حدیث، 46(2)
    5. خامنه‌ای، علی، 1396ش، تفسیر سوره برائت، چاپ اول، تهران: انقلاب اسلامی
    6. خویی، ابوالقاسم، 1408ق، البیان فی تفسیرالقرآن، چاپ پنجم، بیروت: دارالزهراء
    7. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالقلم
    8. صافی، محمود بن عبدالرحیم، 1418ق، الجدول فى اعراب القرآن، چاپ چهارم، بیروت: دار الرشید
    9. طباطبایی، محمدحسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم
    10. طبرسی، فضل بن حسن، 1372ش، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، چاپ سوم، تهران: ناصر خسرو
    11. طریحی، فخرالدین بن محمد، 1375ش، مجمع‌البحرین، چاپ سوم، تهران: مرتضوی
    12. طیب، عبدالحسین، 1378ش، أطیب‌البیان فی تفسیرالقرآن، چاپ دوم، تهران: اسلام
    13. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، 1415ق، نورالثقلین، چاپ چهارم، قم: انتشارات اسماعیلیان
    14. عسکری، حسن بن عبدالله، 1400ق، الفروق فی اللغه، چاپ اول، بیروت: دار الآفاق الجدیده
    15. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409ق، العین، چاپ دوم، قم: هجرت
    16. فضل‌الله، محمدحسین، 1419ق، من وحی القرآن، چاپ دوم، بیروت: بنیاد دایرة المعارف اسلامى
    17. فیض کاشانی، ملامحسن، 1415ق، الصافی، چاپ دوم، تهران: الصدر
    18.  کریپندورف، کلاوس، 1373ش، تجزیه و تحلیل محتوا، رسانه، 1(1)
    19. مصطفوی، حسن، 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
    20. مکارم شیرازی، ناصر، 1374ش، نمونه، چاپ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه
    21.  نئوندورف، کیمبرلی ای، 1395ش، راهنمای تحلیل محتوا، مترجمان: حامد بخشی و وجیهه جلائیان‌بخشنده، چاپ اول، مشهد: جهاد دانشگاهی