قرائت معتبر، در روایات تفسیری اهل بیت(ع) و ارتباط آن با روایت حفص از عاصم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

4 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه یاسوج

چکیده

قرائت معتبر قرآن کریم، به معنای مصطلح یعنی کیفیت اداء حروف و کلمات قرآن کریم یکی از مهم-ترین و بنیادی‌ترین پرسش‌‌ها در مورد خوانش متن قرآن کریم است. راه‌کارهای متفاوتی برای پاسخ به این پرسش، از جانب علماء شیعه داده شده است. قرائت مشهور، به عنوان قرائت معتبر راه‌کار فقهاء و اصولیون متأخر در انتخاب قرائت صحیح است، مفهوم شناسی قرائت مشهور و ارتباط آن با روایت حفص از عاصم یکی از پرسش‌های این مقاله است. این پژوهش با روش مطالعه تاریخی اسناد و شواهد، تلاش در جهت دستیابی به قرائت معتبر در نزد اهل بیت(ع) دارد و از روایات به عنوان شاهد تاریخی، برای شناخت قرائت معتبر، نزد اهل بیت(ع) استفاده می‌کند. بررسی شواهد روایی نشان می-دهد، قرائتی که اهل بیت(ع)، در تفسیر ملاک قرار داده‌اند، با قرائتی که با عنوان روایت حفص از عاصم شناخته شده و قرائت مشهور در جهان اسلام است انطباق دارد.در تفسیر ملاک قرار داده‌اند، با قرائتی که با عنوان روایت حفص از عاصم شناخته شده و قرائت مشهور در جهان اسلام است انطباق دارد.در تفسیر ملاک قرار داده‌اند، با قرائتی که با عنوان روایت حفص از عاصم شناخته شده و قرائت مشهور در جهان اسلام است انطباق دارد.در تفسیر ملاک قرار داده‌اند، با قرائتی که با عنوان روایت حفص از عاصم شناخته شده و قرائت مشهور در جهان اسلام است انطباق دارد.

تازه های تحقیق

 نتایج تحقیق

دیدگاه­های محققان شیعه در مورد قرائت معتبر در طول تاریخ شیعه متفاوت بوده است، برخی چون اهل سنت به حجیت و تواتر قراءات  سبع نظر داده­اند، برخی تنها قدر مشترک قراءات  سبع را متواتر دانسته­اند، برخی تنها روایت حفص از عاصم یا روایت ابوبکر از عاصم را به مستند روایت «إقرؤوا کما یقرأ الناس» معتبر دانسته­اند، ولی عموم فقهاء و اصولیون متأخر اعتبار و حجیت قراءات سبع را به دلایل متعدد انکار کرده­اند و تنها قرائت مشهور و همگانی در سرزمین­های اسلامی را معتبر دانسته­اند.

از آن جا که فعل و تقریر معصوم (ع) حجت است، شناسایی قرائتی که اهل بیت(ع) در تفسیر آن را ملاک قرار داده­اند می­تواند قرائت معتبر در نزد ایشان را نشان دهد، بررسی روایات به مثابه شواهد و اسناد تاریخی اولیه، غیرعمدی و سخت می­تواند در اثبات قرائت معتبر در نزد اهل بیت(ع) مورد استفاده قرار گیرد.

بررسی آماری این شواهد تاریخی نشان داد، بین قرائت معتبر در نزد اهل بیت (ع) و روایت حفص از عاصم، شباهت صد در صدی و نسبت تساوی یا این همانی برقرار است و  هیچ کدام از قراءات  و روایات دیگر از عاصم، در این حدّ با قرائت معتبر در شواهد روایی انطباق ندارند.

اگرچه تسمیه قرائت مشهور به روایت حفص از عاصم، در جهان اسلام به دلایل و انگیزه­های سیاسی و مذهبی در قرن سوم و چهارم هجری با حمایت حکومت عباسی شکل گرفته است، ولی واقعیت آن است که آن چه به نام روایت حفص از عاصم شناخته می­شود، همان قرائت مشهوری است که مسلمانان در سراسر جهان اسلام از قرن دوم هجری تاکنون آن را می­خوانند و در نزد اهل بیت (ع) قرائت معتبر در تفسیر بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Authentic recitation in the interpretive narrations of Ahl al-Bayt (AS) and its connection with the narration of Hafs from Asim

نویسندگان [English]

  • BiBi Zeinab Hosseini 1
  • Morteza Iravani Nagafi 2
  • Abolfazl Slishihi Ghaleh Joughi 3
  • Razeeyeh Khorshidi 4
1 Assistant Professor Theology Group ,,Farhangian University, Tehran,Iran,
2 Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Ferdowsi University of Mashhad
3 Associate ProfessorTheology Group ,Farhangian University, Tehran,Iran
4 Master of Quranic and Hadith Sciences Yasuj University
چکیده [English]

The “authentic reading of the Holy Qur’an”, in its common use, is the right way of pronouncing the letters and words of the Holy Qur’an, that is one of the most important and fundamental questions regarding the reading of the text of the Holy Qur’an. Shiite scholars have provided different views and solutions to answer this question. Based on a historical study of documents and evidences, especially narrations, this research attempts to achieve the authentic reading of Ahl al-Bayt (AS). Study of the historical evidence of narrations shows that the reading applied by Ahl al-Bayt (AS) in the interpretation is consistent with the reading known as “the narration of Hafs from ‘Āsim”, the same that is commonly used in the Muslim world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Known Reading
  • Variant Readings
  • Common Reading
  • Retrospective Attribution
  • Hafs’s Narration from ‘Āsim

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آقایی، علی، (1390)، «تاریخ گذاری احادیث بر مبنای روش تحلیل ترکیبی اسناد»، صحیفه مبین، شماره 50، صص103-142.
  3. آل عصفور، محسن، (1387)، اتحاف الفقهاء، قم: مکتبة العزیزی.
  4. ابن اثیر، مجد الدین، (1364)، النهایه فی غریب الحدیث، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  5. ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، (1406)، المهذب، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
  6. ابن جزری، محمد بن محمد، (1428)، منجد المقرئین، بیروت: دارالکلم الطیب.
  7. ابن جزری، محمد بن محمد، (1351)، غایة النهایة فی طبقات القراء، عربستان: مکتبة ابن تیمیة.
  8. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، (1992)، المنتظم فی تاریخ الامم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  9. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، (1432)، آفة اصحاب الحدیث، قم: مرکز الحقائق الاسلامیة.
  10. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، (1956) مناقب آل أبی طالب، نجف اشرف: مطبعة الحیدریة.
  11. ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، (1422)، المحرر الوجیز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  12. ابن غلبون، طاهر بن عبدالمنعم، (2001)، الاماله و التفخیم فی القراءات القرآنیه، بیروت: تراث العربی.
  13. ابن قتیبه، عبدالله بن سلام، (1423)، تأویل مشکل القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  14. ابن مجاهد، ابوبکر بن مجاهد، (1400)، السبعة فی القراءات، مصر: دار المعارف.
  15. ابن خالویه، حسین بن احمد بن خالویه، (2000)، حجه فی القراءات السبع، بیروت: دارالشروق.
  16. احمد، عطیه سلیمان، (بی تا)، الفونیمات (المقطع، النبر، التفخیم)، سوئیس: الآکادمیة الحدیثیة.
  17. أخفش، سعید بن مسعدة، (1423)، معانی القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  18. انصاری، مرتضی، (1415)، کتاب الصلاة، قم: کنگره بزرگداشت شیخ انصاری.
  19. بروجردی، حسین، (1422)، تفسیر الصراط المستقیم، قم: مؤسسة معارف الاسلامیة.
  20. بستانی، قاسم، (1396)، «اسباب و زمان گسترش روایت حفص از عاصم»، مطالعات قرائت قرآن، شماره 8، صص 11-42.
  21. بهار زاده، پروین، (1375)، «روایت حفص از عاصم و دلایل ترجیح آن»، فصلنامه بینات، شماره 12، صص75-95.
  22. پاکتچی، احمد، (1392)، روش شناسی تاریخ، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
  23. تستری، نورالله، (1367)، الصوارم المهرقه، تهران: انتشارات نهضة.
  24. جدیع، عبدالله بن یوسف، (2006)، المقدمات الاساسیة، بیروت: نشر الریان.
  25. حاج اسماعیلی،محمد رضا، (1393)، «گستره جغرافیایی تاریخی قراءات در جهان اسلام»، مطالعات قرائت قرآن، شماره 2، صص109-128.
  26. حسنی، عبدالله بن حمزه، (بی تا). مجموع رسائل الامام المنصور، بیروت: مؤسسة زید بن علی الثقافیه.
  27. حسینی جلالی، محمد حسین، (1424)، السراط الوضیء علی قراءة اهل بیت النبی، شیکاگو: The open school
  28. حسینی جلالی، محمد حسین، (1422)، دراسة حول القرآن الکریم، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
  29. حسینی، بی بی زینب، (1396)، «نگرش تاریخی به روایات قراءات اهل البیت(ع)»، حدیث پژوهی، شماره 18، صص7-38.
  30. حسینی، بی بی زینب، (1394)، «بررسی تاریخی قراءه العامه»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، شماره 16، صص159-186.
  31. حموی، یاقوت، (1400)، معجم الادباء، بیروت: دارالفکر.
  32. حمیتو، عبدالهادی، (2003). قراءه الامام النافع عند المغاربه، مغرب: وزاره الاوقاف.
  33. خطیب، عبداللطیف، (2000 )، معجم القراءات، دمشق: دار سعدالدین.
  34. خوئی، سید ابوالقاسم، (بی تا)، التقریب و البیان، بی جا: بی نا.
  35. دانی، ابوعمرو، (2007)، جامع البیان فی القراءات السبع، امارات: جامعه الشارقه.
  36. ذهبی، محمد بن أحمد،(1407)، تاریخ الاسلام، بیروت: دار الکتب العربی.
  37. زجاج، ابراهیم بن السری، (1988)، معانی القرآن الزجاج و اعرابه، بیروت: عالم الکتاب.
  38. زرکشی، بدر الدین، (1957)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار المعرفة.
  39. سبحانی، جعفر، (1424)، ارشاد العقول الی مباحث الاصول، قم: مؤسسة الامام الصادق(ع).
  40. ستوده نیا، محمدرضا، (1381)، «نگرشی بر قرائت عاصم بوایت شعبة»، جامعه شناسی کاربردی، شماره 14، صص1-22.
  41. سمرقندی، نصر بن محمد، (1416)، بحر العلوم، بیروت: دار الفکر.
  42. سیوطی، جلال الدین، (بی تا)، بغیة الوعاة، لبنان: مکتبة العصریة.
  43. شاشی، ابوبکر، (1980)، حلیه العلماء فی معرفة مذهب الفقهاء، بیروت: الرسالة.
  44. شافعی حفیان، احمد محمود، (2001)، أشهر المصطلحات فی فن الأداء، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  45. شاه پسند، الهه، (1399)، «تحلیل تاریخی قراءات منسوب به ائمه اطهار(ع)»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 3، صص 35-74.
  46. شاهین، عبدالصبور، (2005)، تاریخ القرآن، قاهره: نهضة مصر.
  47. شریف مرتضی، (1405)،رساله شریف المرتضی، بی جا: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت.
  48. شکرانی، رضا،(1397)، «پژوهشی نو در گونه شناسی مدالیل روایات تفسیری»، حدیث پژوهی، شماره 19، صص45-76.
  49. شلبی، عبدالفتاح اسماعیل، (2008)، الإمالة فی القراءات، مکة: جامعهة ام القری.
  50. شهیدثانی، زین الدین بن علی، (1420)، المقاصد العلیه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  51. ظالمی، حامد ناصر، (2018)، قراءة اهل البیت (ع) القرآنیه مصادرها و ترجیهاتها، بغداد: الرافد للمطبوعات.
  52. عاملی، مرتضی،(1992)، حقائق هامة حول القرآن الکریم، بیروت: دار الصفوة.
  53. عامی مطلق، امیرحسین،(1398)، «انگاره مطابقت قراءه الناس با روایت حفص از عاصم»، کتاب قیم، شماره 20، صص101-124.
  54. عبدالغنی، عبدالفتاح، ( 2005)، البدور الزاهره، قاهره: دارالسلام.
  55. علامه حلی، حسن بن یوسف، (1412)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: آستان قدس رضوی.
  56. فراء، یحیی بن زیاد، (1980)، معانی القرآن، مصر: دار المصریه.
  57. فیض کاشانى، ملا محسن، (1415)، تفسیر الصافى‏، ‏تهران: انتشارات الصدر.
  58. قرطبی، محمد بن احمد، (١٣۶۴)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  59. قفطی، علی بن یوسف، (1406)، أنباء الرواة إلی أنباء النحاة، قاهره: دارالفکر العربی.
  60. قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا، (1368)، کنز الدقائق، تهران: سازمان انتشارات وزارت ارشاداسلامی.
  61. قمی، عباس، (بی تا)، الکنی و القاب، تهران: مکتبة الصدر.
  62. کاشانی، ابی بکر، (1409)، بدائع الصنائع، پاکستان: مکتبه الحبیبة.
  63. کلینی، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  64. محیسن، سالم، (1992)، معجم حفاظ القرآن، بیروت: دار الجیل.
  65. معرفت، محمد هادی، (1415)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  66. معمر بن مثنی، ابوعبیده، (1381)، مجاز القرآن، قاهره: مکتبة الخانجی.
  67. مفید، محمد بن محمد، (1413)، الاختصاص، قم: دارالمفید.
  68. مقروش، مختار مشری، (2001)، کیف نقرأ القرآن، بی جا: فالیتا.
  69. مقریزی، احمد بن علی، (1420)، إمتاع الأسماع، بیروت: بیضون.
  70. مکارم شیرازی، ناصر، (1428)، انوار الأصول، قم: مدرسة الامام علی بن أبی طالب (علیه السلام).
  71. ملچرت، کریستوفر (1397)، «نقد مقاله ابن مجاهد و پایه گذاری نظریه قرائت های هفتگانه»، مطالعات قرائت قرآن، شماره 10، صص105- 136.
  72. منشاوی، عیود، (1311)، الامام ابوحنیفة و عنایته بالحدیث، قاهره: الازهر.
  73. نورایی، مرتضی، (1389)، «تحلیلی بر کاربست شواهد تاریخی در تاریخ‌نگاری»، نامه تاریخ پژوهان، شماره 24، صص181-213.
  74. هاشمی شاهرودی، محمود، (1426) فرهنگ فقه، قم: مؤسسه دائره المعارف اسلامی.
  75. هروی، جواد، (1386)، روش های پژوهش علمی در تاریخ، تهران: انتشارات امیرکبیر.

 

 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 مرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 03 فروردین 1400
  • تاریخ پذیرش: 29 آذر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار