بررسی تحلیلی اسناد و دلالتِ روایات تفسیری آیۀ 31 سورۀ بقره بر وجود پیشینی اهل‌بیت علیهم السلام

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکدۀ الهیات دانشگاه الزهرا تهران، ایران

3 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران.

چکیده

در جریان انتصاب خلیفۀ الهی، قرآن کریم از تعلیم اسماء به حضرت آدم خبر می‌دهد؛ اسمائی که بر ملائکه عرضه می‌شود و آن‌ها اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند: ﴿وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلائِکَةِ...﴾ (البقره:31). چیستی و مصادیق این اسماء همواره مورد بحث و اختلاف مفسران بوده که در دو رأی، قابل ساماندهی است: 1. تعلیم همۀ حقایق عالم 2. شناساندن ارواح اهل‌بیت علیهم السلام که مستند به سه روایت تفسیری است.
پژوهش حاضر، با تحلیل سندی و محتوایی، سه روایت یادشده را به ‌شهادت مؤیدات قرآنی و روایی، قابل اعتماد ارزیابی ‌می‌کند. آنگاه در مواجهۀ این روایات با دستۀ دیگری از روایات، از میان سه رویکرد مفسران، دیدگاه جمع بین دو دسته روایت را برمی‌گزیند؛ اما برای رفع اشکال‌های برخی مفسران، به این تحلیل می‌رسد که حقایق همۀ موجودات عالم به حضرت آدم، تعلیم داده شد که والاترین مصادیق آن، ارواح اهل‌بیت(ع) بوده؛ اما اسمائی که بر ملائکه عرضه شده و آن‌ها به دلیل مرتبۀ ناز‌‌ل‌تر از آن مطلع نبودند، تنها حقیقت اهل‌بیت بوده است. شواهد درون‌متنی آیه نظیر تفاوت ضمائر آیه، تفاوت کاربرد واژگان تعلیم در مورد آدم و انباء در مورد ملائک، نیز دقت در کاربست الفاظ روایاتِ سه‌گانه این رأی را تقویت می‌کند. بنابراین، آیۀ تعلیم اسماء با استناد به این سه روایت بر وجود نوری اهل‌بیت و تقدم خلقت نوری آنان بر آفرینش حضرت آدم، دلالت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analytical Study of Sanads and Implications of Interpretive Narrations of Verse 31 of Surah Al-Baqarah to Pre-Existence for Ahl al-Bayt (AS)

نویسندگان [English]

  • Zohre Ahvaraki 1
  • Bibi Sadat Razi Bahabadi 2
  • Ali Mohammadi Ashnani 3
1 Ph.D. Candidate of Qur’an and Hadith Sciences, Alzahra University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Alzahra University, Tehran. Iran
3 Assistant Professor, University of Sciences and Teachings of the Holy Qur’an, Tehran, Iran
چکیده [English]

Regarding to the appointment of the Divine caliph, the Holy Qur’an mentions teaching the names to Prophet Adam (AS), namely those names presented to the angels who declared their ignorance: “And He taught Adam the Names, all of them; then presented them to the angels” (Q, 2:31). The quiddity and instances of these names have always been discussed and disputed by exegetes, which may be categorized into two: 1) God taught him the whole realities of the world. 2) God introduced him the souls of the Ahl Al-Bayt (AS), based upon three interpretive narrations. Analyzing the sanads and contents, this study assesses the three aforementioned narrations to be reliable, regarding Qur’anic and narrative evidence. Then, with regards to another group of narrations that are in contrast to these narrations, from among three approaches of the exegetes, the collective view between the two categories of narrations is selected. In order to solve the issues presented by some exegetes, it is concluded that the realities of all beings in the universe were taught to Prophet Adam, the highest instances of which were the souls of the Ahl al-Bayt (AS). However, the names presented to the angels, of which they were not aware due to their lower rank, were only the realities of Ahl al-Bayt (AS). The in-text evidence of the verse, such as the difference in the pronouns, the difference in the usage of the word “teaching” regarding to Prophet Adam (AS), and the word “inform” regarding to the angels, as well as the accuracy in using the words of the three narrations reinforces this idea. Therefore, the verse of “teaching the names” by referring to these three narrations indicates the lightening existence of Ahl al-Bayt (AS) and the precedence of their shining creation over the creation of Adam (AS).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verse 31 of Surah Al-Baqarah
  • Interpretive Narrations
  • Teaching the Names to Prophet Adam
  • ‎Shining Creation
  • Pre-Existence of Ahl al-Bayt (AS)‎‎
  1. قرآن کریم.
  2. آقایی‌ زاده ترابی، احمد، (1396ش)، «تحلیل سیر اندیشۀ مفسران در تفسیر ﴿وَ عَلَّمَ آدم الْأَسْماءَ کُلَّها﴾»، مجلۀ مطالعات تفسیری، شمارۀ 32، ص26-7.
  3. ابن بابویه، علی‌بن‌بابویه، (1362ش)، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
  4. ابن بابویه، علی‌بن‌بابویه، (1376ش)، الامالی، تهران: کتابچی.
  5. ابن بابویه، علی‌بن‌بابویه، (1378ق)، عیون اخبار الرضا، تهران: جهان.
  6. ابن بابویه، علی‌بن‌بابویه، (1385ش)، علل‌ الشرایع، قم: مکتبة الداوری.
  7. ابن بابویه، علی‌بن‌بابویه، (1395ق)، کمال‌ الدین و تمام ‌النعمه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: دارالکتب الاسلامیه.
  8. ابن بابویه، علی‌بن‌بابویه، (1398ق)، التوحید، تحقیق هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین.
  9. ابن بابویه، علی‌بن‌بابویه، (1403ق)، معانی ‌الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  10. ابن بابویه، علی‌بن‌بابویه، (1413ق)، من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  11. ابن‌ طاووس، علی‌بن‌موسی، (1413ق)، الیقین، تحقیق انصاری، قم: دارالکتاب.
  12. ابن ‌‌عربی، محیی‌الدین، (1410ق)، رحمة من الرحمن، تحقیق محمود غراب، دمشق: نضر.
  13. ابن ‌‌غضائری، احمد‌بن‌حسین، (1422ق)، رجال، قم: دار‌الحدیث.
  14. ابن‌ ابی‌شیبه، (1409ق)، المصنف، تحقیق سعید اللحام، بیروت: دارالفکر.
  15. ابوحیان اندلسی، محمد‌بن‌یوسف، (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت: دار‌الفکر.
  16. احمدبن‌حنبل، (بی‌تا)، مسند احمد، بیروت: دار صادر.
  17. انصاریان، حسین‏، (بی‌تا)، تفسیر حکیم، قم: دار‌العرفان.
  18. بحرانى، سیدهاشم، (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن‏، تحقیق بنیاد بعثت، قم: مؤسسة البعثة.
  19. بروجردى، حسین، (1416ق)، تفسیر الصراط المستقیم، تحقیق غلامرضا مولانا بروجردی، قم: انصاریان.‏
  20. بلاغی، محمدجواد، (بی‌تا)، آلاء‌الرحمن‏، تحقیق بنیاد بعثت، قم: وجدانی.
  21. التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن‌بن‌علی العسکری علیهم‌السلام‏، (1409ق)، قم: مدرسة الإمام المهدی علیه‌السلام.
  22. توران، امداد، (1394ش)، «مضمون‌شناسی احادیث خلقت نوری اهل‌البیت (ع)»، مجلۀ شیعه پژوهی، شمارۀ 3، ص30-7.
  23. توران، امداد، (1396ش)، «تحلیل سند و محتوای دو حدیث رضوی در مورد خلقت نوری»، مجلۀ فرهنگ رضوی، شمارۀ 20، ص30-7.
  24. جوادی آملی، عبدالله، (1380ش)، تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
  25. جوینی، ابراهیم‌بن‌محمد، (بی‌تا)، فرائد‌السمطین، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسة محمودی.
  26. حاکم ‌نیشابوری، ابی‌عبدالله، (بی‌تا)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق یوسف عبدالرحمن مرعشلی، بیروت: دارالمعرفه.
  27. حسنی، نعمت‌الله؛ خورسندی، محمود، (1395ش)، «بررسی تحلیلی تعلیم اسماء به آدم(ع) در تفاسیر علامه طباطبایی و علامه جعفری»، مجلۀ پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شمارۀ 24، ص 52-27.
  28. حلی، جمال‌الدین، (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصرالنافع، تحقیق مجتبی عراقی، قم: جامعه مدرسین.
  29. حویزى، عبدعلى‌بن‌جمعه، (1415ق)، تفسیر نور الثقلین‏، تحقیق هاشم رسولی، قم: اسماعیلیان.
  30. خزاز رازی، علی‌بن‌محمد، (1401ق)، کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، قم: بیدار.
  31. ‌خمینی، روح‌الله، (1376ش)، مصباح الهدایة الی الخلافة و الامامة، تحقیق سید‌جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
  32. خویی، سید‌ابوالقاسم، (1413ق)، معجم رجال‌الحدیث، بی‌جا: مرکز النشر الثقافة الاسلامیة.
  33. داورپناه، ابوالفضل، (1366ش)‏، انوار العرفان فى تفسیر القرآن‏، تهران: کتابخانۀ صدر.
  34. دیاربکری، حسین‌بن‌محمد، (بی‌تا)، تاریخ الخمیس فی احوال انفس‌النفیس، بیروت: دارصادر.
  35. راوندی، قطب‌الدین، (1418ق)، قصص الأنبیاء، تحقیق غلامرضا عرفانیان یزدی خراسانی، قم: مؤسسة الهادی.
  36. رحمتی، محمدکاظم، (1382ش)، تفسیر امام حسن عسکری در دانشنامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی.
  37. زبیدى، ماجدناصر، (1428ق)، التیسیر فی التفسیر للقرآن بروایة أهل‌ البیت، بیروت: دارالمحجة ‌البیضاء.
  38. زمخشری، محمود‌بن‌عمر، (1407ق)، الکشاف. تصحیح: مصطفی حسین احمد، بیروت: دار‌الکتاب‌العربی.
  39. سبکی، تقی‌الدین علی‌بن‌عبد‌الکافی، (بی‌تا)، فتاوی سبکی، بیروت: دارالمعرفه.
  40. سلطان ‌على‏شاه، سلطان‌محمد، (1408ق)، بیان‌ السعادة، بیروت: مؤسسة‌الأعلمی.
  41. سمین ‌حلبی، احمد‌بن‌یوسف، (1414ق)، الدر المصون، بیروت: دار‌الکتب‌العلمیة.
  42. سیوطی، جلال‌الدین، (بی‌تا)، خصائص ‌الکبری، بیروت: دار‌الکتب.
  43. صادقى تهرانى، محمد، (1406ق)، الفرقان فى تفسیر القرآن، قم: فرهنگ اسلامی.
  44. طباطبایی، محمد‌حسین، (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن‏، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
  45. طباطبایی، محمد‌حسین، (1416ق)، سنن‌ النبی، تحقیق و الحاق محمد‌هادی فقهی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  46. طباطبایی، محمد‌حسین، (1427ق)، البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن، تحقیق اصغر ارادتی، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  47. طبرسى، فضل‌بن‌حسن‏، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، تحقیق فضل‌الله یزدى طباطبایى و هاشم رسولى، تهران: ناصر خسرو.
  48. طوسی، محمدبن‌حسن، (1414ق)، الامالی، تحقیق مؤسسة البعثة، قم: دارالثقافة.
  49. طوسی، محمدبن‌حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب عاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  50. عاصمی، احمد‌بن‌محمد، (بی‌تا)، العسل ‌المصفی منه تهذیب زین ‌الفتی، تصحیح محمد‌باقر محمودی، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیه.
  51. عاملی، حسن‌بن‌زین‌الدین، (1362ق)، منتقی ‌الجمان، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، قم: النشرالاسلامی.
  52. عیاشى، محمدبن‌مسعود، (1380ق)، تفسیر العیاشی، تحقیق هاشم رسولی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
  53. فیض‌کاشانی، ملامحسن، (1415ق)، تفسیر صافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران: مکتبة الصدر.
  54. قسطلانی، احمد‌بن‌محمدبن‌ابی‌بکر، (بی‌تا)، المواهب اللدنیه، مصر: مکتبة التوفیقیه.
  55. قمى‌ مشهدى، محمد، (1368ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.  ‏
  56. قمى، على‌بن‌ابراهیم، (1363ش)، تفسیر قمی، تحقیق موسوى جزایرى، قم: دارالکتاب.
  57. کریمی ‌زنجانی، محمد، (1382ش)، تفسیر فرات کوفی در دانشنامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی.
  58. کلینی، محمدبن‌یعقوب، (1363ش)، کافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  59. کوفى، فرات‌بن‌ابراهیم، (1410ق)، تفسیر فرات الکوفی‏، تحقیق محمد کاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی.
  60. مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، تحقیق یحیى عابدی زنجانی و سیدکاظم موسوی میاموی، بیروت: مؤسسة الوفاء.
  61. مجلسی، محمدتقی، (1406ق)، روضة المتقین، تحقیق علی پناه اشتهاردی و حسین موسوی کرمانی، قم: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور.
  62. مرعشی ‌نجفی، سیدمحمود و همکاران، (1396ش)، موسوعة ‌الامامة فی نصوص اهل‌ السنة، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی‌النجفی.
  63. مفید، محمدبن‌‌محمد‌بن‌‌نعمان، (1414ق)، المسائل السرویة، لبنان: دار المفید.
  64. مفید، محمدبن‌‌محمد‌بن‌‌نعمان، (1424ق)، تفسیر القرآن ‌المجید المستخرج من تراث‌ الشیخ المفید، تحقیق سیدمحمد‌علی أیازی، قم: بوستان کتاب.
  65. مقریزی، احمدبن‌علی، (1420ق)، امتاع‌ الاسماع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
  66. نعمانی، محمدبن‌ابراهیم، (1397ق)، الغیبة، تهران: نشر صدوق.
  67. هیثمی، علی‌بن‌ابی‌‌بکر، (1408ق)، مجمع الزوائد، بیروت: دارالکتب العلمیه.