مصداق صاحبْ بینه و شاهد درآیه 17 سوره هود با تأکید بر روایات تفسیری فریقین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

2 سطح چهار تفسیر تطبیقی جامعه الزهرا سلام الله علیها، قم، ایران.

چکیده

مفسران فریقین، در آیه­ی 17 سوره­ی ­هود، در خصوص مصداق «صاحب ­بیّنه» و «شاهد»، دیدگاه­‌های متفاوتی بیان کرده‌­اند که دلیل اصلی این اختلاف، رویکرد متفاوت شیعه و عامه نسبت به روایات تفسیری اهل بیت (ع) و صحابه و تابعین است؛ چنانکه از نگاه شیعه، تنها سخن معصومان حجّت است و با توجه به معصوم نبودن صحابه و تابعین، دیدگاه تفسیری آنان حجیّت شرعی ندارد؛ در حالی که اهل تسنّن قول صحابه را حجّت و اثر گذار می­‌داند. از آنجایی که این اختلاف تأثیر چشمگیری در فهم صحیح آیه دارد؛ لذا تحقیق پیش­رو با هدف دست­یابی به تفسیر صحیح این مصادیق، به روش توصیفی-تحلیلی، پس از ذکر دیدگاه مفسران درباره­ی مصداقِ «صاحب­ بیّنه» و «شاهد»، روایات تفسیری شیعه­‌ی امامیه و عامه را مورد اشاره قرار داده و پس از بررسی آنها، نظر صحیح را بیان کرده­است. یافته­های پژوهش حاضر حاکی از آن است که مصداق انحصاری «صاحب ­بینه»، پیامبر اعظم (ص) است؛ زیرا روایاتی که مصداقِ صاحبْ بینه را پیامبر(ص) معرفی می‌کند؛ افزون بر شهرت و کثرت، قول معصوم(ع) است و روایاتی که مصداقِ صاحب بیّنه را مؤمن معرفی می­‌نماید؛ قول یک مفسر تابعی است و چنین قولی نمی­‌تواند هم‌­ردیف تفسیر معصوم (ع) باشد. همچنین در خصوص مصداق «شاهد» اقوالی همچون: قرآن، رسول خدا (ص)، لسان رسول‌‌الله(ص)، جبرئیل (ع) یا ملک تأیید کننده‌ی پیامبر (ص) به دلایلی مانند: ضعف سند، مغایرت با ظاهر و سیاق آیه و ناسازگاری با مفهوم آیه، مورد پذیرش قرار نمی‌گیرند؛ بلکه بر اساس روایات معتبر، مصداق صحیح شاهد حجّت الهی است. درحقیقت آیه‌ی مذکور، در مقام بیان عصمت، خلافت و امامت ائمه هدی (ع) می­باشد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The example of the owner of evidence and witness in verse 17 of Surah Hood with emphasis on the narrations of the two parties

نویسندگان [English]

  • Mohammad reza Sazmand 1
  • Fatemeh Moradi 2
1 Assistant Professor, Department of Quranic Interpretation and Sciences, Al-Mustafa International Society, Qom, Iran
2 Trend of Comparative Interpretation, Alzahra Society, Qom, Iran
چکیده [English]

In the 17th verse of Surah Hood, the Shiite and Sunni commentators have expressed different views regarding the example of "Sāhib Bayyina" and "Shāhid". The main reason for this difference is their different approach to exegetical traditions of Ahl al-Bayt (AS), Companions, and Followers; Shi'as accept only words of the Infallibles (AS), and due to the lack of innocence in Companions and Followers, they do not rely on their words. in contrast, Sunnis consider the words of the Companions to be authoritative and effective. Since this difference has a significant effect on the correct understanding of a verse, this research aims to achieve the correct interpretation of these examples, based on a descriptive-analytical method. Accordingly, after mentioning the commentators’ point of view on the examples of "Sāhib Bayyina” and "Shāhid”, both the Shiite and Sunni exegetical narratives are mentioned and examined to reach the best opinion. Findings show that the exclusive example of "Sāhib Bayyina” is the great Prophet (PBUH); the narrations introducing the example of Sāhib Bayyina as the Prophet, are reported from the Infallibles (AS), in addition to their fame and abundance. But traditions introducing the example of Sāhib Bayyina as a believer, are attributed to a Follower exegete, which cannot be the same as an Infallible interpretation. Also, regarding the example of “Shāhid,” examples such as the Qur’an, the Messenger of God, the tongue of the Messenger of God, Gabriel, or Malek confirming the Prophet, are not accepted, because of their weak sanads, a contradiction to the appearance and context of the verse, and incompatibility with the meaning of the verse. Rather, according to authentic narrations, the correct example of the “Shāhid” is the divine hujja. This verse expresses the infallibility, successorship, and imamate of the Imams.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verse 17 of Surah Hood
  • the Example of Sāhib Bayyina
  • the Example of Shāhid
  • Exegetical Narrations
  • Shiite and Sunni Narrations
  • Divine Hujja
  1. قرآن کریم. (1380)، ترجمه‌ی ناصر مکارم شیرازی، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
    1. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد. ( 1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، چاپ سوم، عربستان صعودی: مکتبه نزار مصطفی الباز.
    2. ابن اثیر، علی بن محمد. (1385ش)، الکامل فی التاریخ، چاپ اول، بیروت: دار صادر.
    3. ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی. (بی‌تا)، تهذیب التهذیب، بیروت: دارصادر.
    4. ابن عاشور، محمد بن طاهر. (1420ق)، التحریر و التنویر، چاپ اول، بیروت: موسسه التاریخ العربی.
    5. ابن عساکر، علی بن حسن. (1415ق)، تاریخ دمشق، بیروت: دارالفکر.
    6. ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغه. چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    7. ابن کثیر دمشقی؛ اسماعیل بن عمرو. (1419)، تفسیر القرآن العظیم، چاپ اول، بیروت: دارالکتتب العلمیه.
    8. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارصادر.
    9. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج10، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
    10. اربلی، علی بن عیسی. (1427ق)، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بی­جا: مکتبه الحیدریه.
    11. اندلسی، ابوحیان محمدبن یوسف. (1420ق)، البحرالمحیط فی التفسیر، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
    12. آلوسی، محمود. (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    13. بحرانی، هاشم. (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: بنیاد بعثت.
    14. بغوی، حسین بن مسعود. (1420ق)، معالم التنزیل فی تفسیرالقرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    15. بیضاوی، عبدالله بن عمر.(1418ق)، انوارالتنزیل و اسرار التأویل، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    16. ثعلبی نیشابوری؛ ابواسحاق احمدبن ابراهیم. (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
    17. ثقفی تهرانی، محمد. (1398ق)، تفسیر روان جاوید، تهران: انتشارات برهان.
    18. جعفری، یعقوب. (1376ش)،کوثر، چاپ اول، قم: هجرت.
    19. حرعاملی، محمدبن حسن. (1385ش)، امل الآمل فی علماء جبل عامل، بغداد: مکتبه الاندلس.
    20. حسکانی، عبیدالله بن احمد. (1411ق)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
    21. حسینی شاه‌عبدالعظیمی؛ حسین بن احمد. (1363ش)، تفسیر اثناعشری، چاپ اول، تهران: میقات.
    22. حسینی میلانی، علی. (1389ش)، جواهرالکلام فی معرفة الامامة و الامام، قم: مرکز الحقایق الاسلامیه.
    23. حقی بروسوی، اسماعیل. (بی‌تا)، تفسیر روح البیان، چاپ اول: بیروت: دارالفکر.
    24. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر.(1379ش)، کشف الیقین فی فَضائل أمیرالمؤمنین علیه‌السلام، چاپ اول، تهران: وزارت ارشاد.
    25. خوانساری، محمدباق. (1390ش)، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم: اسماعیلیان.
    26. خویی، ابوالقاسم. (1409ق)، معجم رجال الحدیث، چاپ چهارم، قم: دفتر آیه الله العظمی الخویی.
    27. درویش، محیی‌الدین. (1415ق)، اعراب القرآن و بیانه، چاپ چهارم، سوریه: دارالارشاد.
    28. ذهبی، محمدبن احمد. (بی‌تا)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت: دارالفکر.
    29. راغب اصفهانی؛ حسین بن محمد.(1374ش)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ القرآن، مترجم غلامرضا خسروی، چاپ دوم، تهران: مرتضوی.
    30. زمخشری، محمود. (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، چاپ اول، بیروت: دارالکتاب العربی.
    31. سیوطی، جلال‌الدین. (1404ق)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، چاپ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    32. شریف لاهیجی. (1373ش)، تفسیر شریف لاهیجی، چاپ اول، تهران: نشر داد، 1373ش.
    33. صادقی تهرانی، محمد. (1419ق)، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، چاپ اول، قم: مؤلف.
    34. صادقی چهارده، زهرا؛ سیاه منصوری(حسینی‌نیا)، سیدمحمد. (1394ش)، «وجوه مختلف ادبی در عبارت آغازین آیه 17 سوره هود و بازتاب آن در تفسیر عبارت «شاهدً منه» »، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 26، ص101-126.
    35. صادقی، حسن. (1399ش)، بررسی تطبیقی جریان­های کلامی تفسیری، چاپ اول، تهران: انتشارات گنجینه مهر ماندگار.
    36. طباطبایی، سید محمدحسین. (1374ش)، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم محمدباقر موسوی همدانی چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    37. طبرانی، سلیمان بن احمد. (بی‌تا)، المعجم الکبیر، قاهره: مکتبه ابن تیمیه.
    38. طبرسی، احمدبن علی. (1386ش)، الاحتجاج علی اهل اللجاج، نجف: دارالنعمان.
    39. طبرسی، فضل بن حسن. (1360ش)، ترجمه مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، مترجمان ، چاپ اول، تهران: انتشارات فراهانی.
    40. طبری، ابوجعفر محمدبن جریر. (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه.
    41. طوسی، محمد بن حسن.(1348ش)، اختیار معرفه الرجال، مشهد: حسن مصطفوی.
    42. طوسی، محمد بن حسن.(بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    43. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه. (1415ق)، تفسیر نورالثقلین، چاپ اول، قم انتشارات اسماعیلیان.
    44. عیاشی، محمد بن مسعود.(1380ش)، تفسیر عیاشی، مصحح هاشم رسولی، چاپ اول، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
    45. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420ق)، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    46. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1402ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
    47. فیض کاشانی؛ محمد بن شاه مرتضی. (1415ق)، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: انتشارات الصدر.
    48. قرشی، علی‌اکبر. (1377ش)، تفسیر احسن الحدیث، چاپ اول، تهران: بنیاد بعثت.
    49. قرطبی، محمدبن احمد. (1364ش)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    50. قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا. (1368ش)، تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
    51. قمی، علی بن ابراهیم.(1404ق)، تفسیر قمی، چاپ سوم، قم: دارلکتاب.
    52. کاشانی، فتح‌الله. (1366ش)، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، چاپ اول، تهران: کتاب‌فروشی محمدحسن علمی.
    53. کوفی، فرات بن ابراهیم. (1410)، تفسیر فرات الکوفی، محقق محمدکاظم، چاپ اول، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
    54. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1407ق)، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    55. مصطفوی، حسن. (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    56. مغنیه، محمدجواد. (1424ق)، تفسیرالکاشف، چاپ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    57. مفید، محمد بن محمد بن نعمان.(1413ق)، الامالی، چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید.
    58. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (1347ش)، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    59. نجارزادگان، فتح الله. (1391ش)، بررسی تطبیقی مبانی تفسیر قرآن در دیدگاه فریقین، چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    60. هاشمی، سیداحمد. (1385ش)، جواهرالبلاغة، قم: راویان.