تبیین نسبت نظریات اخلاق هنجاری با طرح اخلاقی قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، ایران

2 گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

نظریات اخلاق هنجاری براساس تقریری که از معیار صواب و خطا در اعمال و گزاره‌های اخلاقی دارند در سه شاخه‌ی نتیجه-گرا، وظیفه‌نگر و فضیلت‌محور دسته بندی شده‌اند. از نظر فلاسفه‌ی اخلاق‌هنجاری، سه‌ معیار (فضیلت/ وظیفه/ نتیجه) از هم متمایز بوده و قابل جمع با یکدیگر نیستند. با این‌ وجود، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که قرآن کریم بانظر به وسع مخاطب خود که همگی در یک سطحِ اخلاقی و انگیزشی نیستند، نظریه‌ای فراگیر ارائه می‌کند. برهمین اساس، می‌توان با تکیه بر «نگرش طیفی» به جای نگرش‌های مرزبندی شده و به وسیله‌ی سازمان‌دهی شواهد متعدد قرآنی، این سه ‌معیار متناقض را به متغیرهایی پیوسته تبدیل نمود؛ به‌این معنا که به جای اینکه میان «وظیفه»، «فضیلت» و «نتیجه» ارتباط از نوعِ «این یا آن» باشد، ارتباط «هرسه/ و» به صورت طیفی و دارای سلسله مراتب برقرار شود که در پایین‌ترین مرتبه، توجه به پیامدهای دنیوی و اخروی فعل اخلاقی (به ترتیب: خودگروی/ دیگر‌گروی/ فایده‌گروی) و در مراتب بالاتر، فضیلت‌مندانه بودن خودِ عمل(وظیفه‌گرایی) و در نهایت، شکوفایی واقعی انسان (فضیلت‌گرایی) قرار خواهد داشت. در این الگو، فعل اخلاقی بر اساس تحصیل رضای الهی که در تمامی مراحل مندرج است، طیف‌بندی می‌شود و هر مقدار انسان به این آرمان نزدیک‌تر باشد، فعل او ارزشمندتر خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explaining a process of the relationship between theories of normative ethics and the moral design of the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Seyyed Maziar Hoseini 1
  • Abolfazl Khoshmanesh 2
1 PhD student in Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Tehran, Iran
2 Departement of Quran and Hadith sciencses, Faculty of Theology, University of Tehran
چکیده [English]

Theories of normative ethics are classified into three categories: consequentialist, task-oriented, and virtue-based, based on their interpretation of the criterion of right and wrong in moral actions and propositions. According to the philosophers of normative ethics, the three criteria (virtue / task / result) are distinct and cannot be combined. However, the findings of this study show that the Holy Qur'an offers comprehensive theories in terms of the breadth of its audience, not all of which are on the same moral and motivational level. Accordingly, it is possible to turn these three contradictory criteria into continuous variables by relying on "spectral attitudes" instead of demarcated attitudes and by organizing multiple Qur'anic evidences; In other words, instead of a "this or that" relationship between "duty", "virtue" and "result", the relationship of "all three / and" is established in a spectral and hierarchical manner that is at the lowest Next, pay attention to the worldly and otherworldly consequences of the moral act (respectively: selfishness / otherness / utilitarianism) and at a higher level, the virtuous nature of the action itself (conscientiousness) and finally, the real prosperity of man (virtue). Orientation) will be. In this model, the moral act is classified based on the study of divine pleasure, which is contained in all stages, and the closer a person is to this ideal, the more valuable his action will be.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criterion of moral action
  • Normative ethics
  • Consequentialism
  • Orbital virtue
  1. قرآن کریم

    1. ابن‌ فارس، احمد بن فارس.(1404ق.)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    2. ادواردز، پل و بورچرت، دونالد.ام.(1399ش)، دانشنامه­ی فلسفه­ی اخلاق، ترجمه­ی انشاءالله رحمتی، تهران: سوفیا، چاپ سوم.
    3. اسلامی، سیدحسن.( 1387ش.) ، «اخلاق فضیلت مدار و نسبت آن با اخلاق اسلامی»، مجله پژوهش نامه اخلاق، شماره اول.
    4. پاکتچی، احمد،(1393ش.)، « معناشناسی حسن و قبح در قرآن و احادیث»، دوفصلنامه مطالعات روش شناسی دینی، سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان .
    5. پالمر، مایکل.(1396ش.)، مسائل اخلاقی: متن آموزشی فلسفه اخلاق، ترجمه‌ی علیرضا آل بویه، تهران:سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
    6. پینکافس، ادموند.(1382ش.)، از مسأله محوری تا فضیلت گرایی، ترجمه ‌ی سیدحمیدرضا حسنی و مهدی علی پور، چ1، قم: دفتر نشر معارف.
    7. جانی­پور، محمد؛ لطفی، سیدمهدی.(1394)، « نقش آیات اخلاقی قرآن کریم در تدوین نظام هدایت فردی و اجتماعی»، تهران: فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا، سال دوازدهم، شماره2.
    8. حسینی رامندی، سید علی اکبر.(1398ش.)، نظریه­ی اخلاق هنجاری در اسلام، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    9. ریچلز، جیمز.(1392ش.)، عناصر فلسفه اخلاق، ترجمه‌ی محمود فتحعلی و علیرضا آل بویه، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    10. سراج زاده، حسن.(1395ش.)، درآمدی بر نظام اخلاقی قرآن؛ نگاهی نو به چگونگی شناخت و نظام­مندسازی گزاره­های اخلاقی قرآن، اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
    11. سوزنچی، حسین.(1399ش.)، « تمایز فقه و اخلاق؛ تأملی در یک اشتباه تاریخی»، فصلنامه علمی- پژوهشی حکمت اسلامی، دوره7، شماره 1، صص9-31.
    12. صادقی، هادی.(1399ش.)، فلسفه­ی اخلاق در دایره­ی عقل و دین، قم:کتاب طه.
    13. طباطبایی‌، سیدمحمدحسین‌(علامه‌ طباطبایی).(1390ق.) ، المیزان فی تفسیر القرآن، چ‌ پنجم‌، قم : جامعه مدرسین حوزه عـلمیه قـم.
    14. طباطبایی(علامه)‌، سیدمحمدحسین.‌(1374ش.)، ترجمه‌ تفسیر‌ المیزان، ترجمه‌ی محمد باقر موسوی همدانی، چ پنـجم، قــم : جامعه‌ مدرسین‌ حوزه علمیه قم.
    15. طبرسی‌، فضل بن حسن.(1372ش.)، مجمع البیان‌ فی‌ تفسیر القرآن، چ پنجم، تهران : ناصر خسرو.
    16. طبرسی‌، فضل بن حسن.( 1412ق.)، تفسیر جوامع الجامع، قم : حوزه علمیه‌ قم.
    17. فرانکنا، ویلیام‌کی.(1383ش.)، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم:کتاب طه.
    18. فخر‌ رازی‌، محمد بن عمـر.(1420ق.)، التفسـیر الکبیـر‌(مـفـاتیح‌ الغـیـب)، چ‌ سـوم‌، بیـروت‌: دارإحیاء التراث العربی.
    19. محمدی، مسلم.(1395ش.)، مقدمه علم اخلاق، چ1، تهران: سازمان جهاد دانشگاهی.
    20. مصباح، مجتبی.(1394ش.)، بنیاد اخلاق، چ10، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    21. مصباح یزدی، محمدتقی.(1398ش.)، اخلاق در قرآن، تحقیق و نگارش محمدحسین اسکندری، چ10، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    22. مصباح یزدی، محمدتقی.(1394ش.) ، فلسفه­ی اخلاق، احمدحسین شریفی، چ سوم، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    23. میرصانع، سیدمحمدباقر و هادی صادقی.(1398ش.)، « اخلاق فضیلت؛ منظری قرآنی»، مجله اخلاق پژوهی، شماره4، صص25-57 .
    24. صادقی، هادی و محمدامین خوانساری.(1395ش.)،« دیگر گروی اخلاقی؛منظری قرآنی»، پژوهش نامه اخلاق، سال نهم، شماره32، صص7-36.
    25. نراقی، محمدمهدی(بی­تا)، جامع السعادات، بیروت: اعلمی.
    26. Carlson, Erik, (2010), Consequentialism Reconsidered, United States, Uppsala University Seweden
    27. Driver, Julia, (2007), Ethics in Fundamentals, UK, Blackwell Publishing
    28. Kagan, Shelly (1998), Normative Ethics, UK, Westview Press
    29. Tim, Mulgan, (2005), Demands of Consequentialism, New York, Celarendon Press