شیوه‌های استنباط مذهب راویِ مجهول یا مُهْمَل بر پایه تحلیل متنی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه میبد، میبد، ایران

3 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

چکیده

ارزیابی سندی احادیث منتسب به معصومان(ع)، یکی از راه‌های بررسی صحت و سقم آنها میباشد. در این مرحله، گاه به راویانی برخورد میشود که صاحبان کتب رجال به شناختی از مذهب راوی دست نیافته و در نتیجه، وی را مجهول یا مُهْمَل خوانده‌اند. دستیابی به مذهب این قبیل راویان، علاوه بر اعتبارسنجی سند روایت، در میزان کاربست مرویات‌شان نزد فقها، متکلمان، مفسران، مورخان و... تأثیر فراوان دارد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای سامان یافته، روایاتی را مورد بررسی قرار داده که رجالیان، برخی از راویان موجود در سند آن روایات را مجهول و مهمل خوانده‌اند و این مقاله، درصدد استنباط مذهب راویان مجهول و مهمل بر اساس منقولات آنها میباشد و تلاش دارد با تحلیل روایات آنان، به مذهب اینگونه راویان دست یابد. نتایج این مقاله نشان می دهد که ملاکهایی از قبیل «شیوه اِسناد دهی امام(ع) در نقل روایت»، «تأمل در مبانی اعتقادی راوی در نقل روایت»، «جهتگیری راوی در نقل روایت»، «توجه به شیوه پرسشگری راوی»، «مقایسه مضمون روایت با حکم فقهی یا آموزه‌های کلامی شیعه»، «مقایسه پاسخ امام به سؤال راوی مجهول یا مهمل با راوی معلوم الحال» و «شیوه یادکرد از امام معصوم(ع)» میتواند برای یافتن مذهب این دست راویان بسیار راهگشا باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ways to Recognize the Religious Sect of Unknown or Incognito Narrators through Textual Analysis

نویسندگان [English]

  • Ali Mohammad Mirjalili 1
  • Ahmad Zarezardini 2
  • Mohammd Mehdi Kheiybar 3
1 Professor of Quran and Hadith Studies, Meybod University, Meybod, Iran.
2 Associate Professor of Quran and Hadith Studies, Meybod University, Meybod, Iran.
3 PhD graduated in the sciences of Quran and Hadith, Meybod University, Meybod, Iran
چکیده [English]

Among the ways to verify the authenticity of hadiths attributed to Imams (AS) is evaluating their sanads (chain of transmitters). At this stage, ridjāl scholars sometimes could not recognize a narrator’s religious sect and thus have called him/her majhūl (unknown) or muhmal (incognito). Knowing the beliefs of such narrators, in addition to validating the sanad, has a great impact on the use of their narrations by jurists, theologians, commentators, historians, etc. The present study, which is done by the descriptive-analytical method based on library sources, has examined those narrations that the rijāl scholars have called some of their transmitters unknown or incognito. It seeks to recognize the sect of such narrators through their sayings. It tries to achieve their sect by analyzing their narrations. In conclusion, some criteria can be useful to recognize them, including: “the method of citing the Imam (as) in narrating”, “reflection on the beliefs of the narrator in narrating”, “the orientation of the narrator in narrating”, “paying attention to the method  of Questioning the Imam”, “comparing the content of the narration with the jurisprudential ruling or Shiite theological teachings”, “comparing the Imam’s answer to the question of the unknown or incognito narrator with the known one”, and “the method of narrator in mentioning the Imam”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Unknown Narrator
  • Incognito Narrator
  • Narrator’s Sect
  • Textual Analysis
  1. قرآن کریم.
  2. ابن البیع، محمد بن عبدالله (1411)، المستدرک على الصحیحین، تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب ‏العلمیة.‏
  3. ابن بابویه، محمد بن على (1385)‏، علل الشرائع‏، قم: کتاب فروشى داورى.‏
  4. ابن بابویه، محمد بن على (1395)‏، کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح: غفارى، على اکبر، تهران: اسلامیه‏، چاپ دوم.‏
  5. ابن بابویه، محمد بن على‏ (1406)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، قم: دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم.‏
  6. ابن بابویه، محمد بن على (1413)،‏ من لا یحضره الفقیه‏، تصحیح: غفارى، على اکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه ‏مدرسین حوزه علمیه قم.‏
  7. ابن حبان، محمد (1395)، الثقات، تحقیق: السید شرف الدین احمد، بی‌جا: دار الفکر.‏
  8. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1404)، تهذیب التهذیب، بیروت: دارالفکر.‏
  9. ابن طاووس، على بن موسى (1406)‏، فلاح السائل و نجاح المسائل‏، قم: بوستان کتاب‏.‏
  10. ابن قولویه، جعفر بن محمد (1356ش)، کامل الزیارات‏، تحقیق: امینى، عبدالحسین‏، نجف اشرف: دار المرتضویة.‏
  11. امین، محسن (1403)، أعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.‏
  12. بخاری، محمد بن اسماعیل (1422)، صحیح البخاری، تحقیق: ناصر، محمد زهیر بن ناصر، بیجا: دار طوق النجاة.‏
  13. برقى، احمد بن محمد (1371)، المحاسن، تحقیق: محدث ارموی، جلال الدین‏، قم: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم.‏
  14. برقی، احمد بن محمد (1342ش)‏، الرجال، تصحیح: میاموى، محمدکاظم‏، تهران: دانشگاه تهران‏.‏
  15. بسّام، مرتضى (1426)، زبدة المقال من معجم الرجال، بیروت: دار المحجة البیضاء.‏
  16. ترمذی، محمد بن عیسی (1998)، سنن الترمذی، تحقیق: عوّاد معروف، بشار، بیروت: دار الغرب الإسلامی.‏
  17. حمیرى، عبدالله بن جعفر (1413)، قرب الإسناد، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏.‏
  18. شافعی، محمد بن ادریس (1370)، مسند الإمام الشافعی، تحقیق: سندی، محمد عابد، بیروت: دار الکتب العلمیة.‏
  19. شوشترى، محمد تقى (1410)، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم.‏
  20. صفار، محمد بن حسن‏ (1404)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم‏، تصحیح: کوچه باغى، محسن، ‏قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، چاپ دوم.‏
  21. طبرى آملى صغیر، محمد بن جریر (1413)‏، دلائل الإمامة، قم: بعثت.‏
  22. طوسى، محمد بن حسن‏ (1414)، الأمالی، قم: دار الثقافة.‏
  23. طوسی، محمد بن حسن (1373)، رجال الطوسی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ‏چاپ سوم.‏
  24. طوسی، محمد بن حسن (1390)،‏ الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، مصحح: خرسان، حسن‏، تهران: دارالکتب الإسلامیة. ‏
  25. طوسی، محمد بن حسن (1407)، تهذیب الأحکام، مصحح: خرسان، حسن ‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة.‏
  26. طوسی، محمد بن حسن (1411)، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.‏
  27. طوسی، محمد بن حسن (1417)، العدّة فی اصول الفقه، تحقیق: انصاری قمی، محمد رضا، قم: علاقه‌بندیان.‏
  28. عرفانیان یزدى، غلامرضا (1419)، مشایخ الثقات‏، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات‏، چاپ سوم.‏
  29. عسقلانی، احمد بن علی (1406)، تقریب التهذیب، تحقیق: محمد عوامة، سوریه: دار الرشید.‏
  30. فرضی شوب، منیره؛ فرضی شوب، فرشته؛ شاه قاسمی، زهره (1393)، «اصول مخاطب شناسی از دیدگاه امام علی (ع) در نهج ‏البلاغه»، سراج منیر، شماره 16، صص67-85.‏
  31. قمى، على بن ابراهیم (1404)‏، تفسیر القمی، تصحیح: موسوى جزائرى، طیب‏، قم: دار الکتاب‏، چاپ سوم.‏
  32. کفعمى، ابراهیم بن على (1418)، البلد الأمین و الدرع الحصین‏، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.‏
  33. کلینى، محمد بن یعقوب (1429)، کافی، قم: دار الحدیث.‏
  34. کوفى اهوازى، حسین بن سعید (1402)، الزهد، تحقیق: عرفانیان یزدى، غلامرضا، قم: المطبعة العلمیة، چاپ دوم.‏
  35. کاظمی، عبدالنبی (1425)، تکملة الرجال، تحقیق: بحرالعلوم، محمد صادق، قم: انوار الهدی.‏
  36. گرامی، محمدهادی (1391)، نخستین مناسبات فکری تشیع: بازخوانی مفهوم غلوّ در اندیشه جریان‌های متقدم ‏امامی، تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام.‏
  37. گرامی، محمدهادی (1396)، نخستین اندیشه‌های حدیثی شیعه: رویکردها، گفتمان‌ها، انگاره‌ها و جریان‌ها، تهران: ‏دانشگاه امام صادق علیه السلام.‏
  38. مازندرانى حائرى، محمد بن اسماعیل (1416)‏، منتهى المقال فی أحوال الرجال‏، قم: موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.‏
  39. مازندرانى، محمد صالح بن احمد (1382)، شرح الکافی ـ الأصول و الروضة، تحقیق: ابوالحسن ‏شعرانى، تهران: المکتبة ‏الإسلامیة.‏
  40. مامقانى، عبدالله (1431)، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: موسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث. ‏
  41. مامقانى، عبدالله (بی‌تا)، تنقیح المقال فی علم الرجال، بی‌جا: بى‌نا.‏
  42. مجلسی، محمد باقر (1403)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ ‏دوم.‏
  43. مسعودى، على بن حسین‏ (1384)، اثبات الوصیة، قم: انصاریان‏، چاپ سوم.‏
  44. معارف، مجید (1374)، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران: مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح.‏
  45. مفید، محمد بن محمد (1413)، الإختصاص‏، تحقیق: غفارى، على‌اکبر؛ محرمى زرندى، محمود، قم: الموتمر العالمى لالفیة ‏الشیخ المفید.‏
  46. میرداماد، محمد باقر بن محمد (1311)، الرواشح السماویة فی شرح الأحادیث الإمامیة، قم: دار الخلافة.‏
  47. نمازى، على‏ (1414)، مستدرکات علم رجال الحدیث‏، تهران: فرزند مؤلف.‏

نیل‌ساز، نصرت؛ رحمان ستایش، محمدکاظم؛ شیخ بهایی، محمد مجید (1390)، «شناخت خصوصیات مخاطبان معصومان علیهم ‏السلام و تأثیر آن در فهم حدیث»، علوم حدیث، شماره 61، صص29