کشته شدن زبیر بن باطا از بنوقریظه؛ بخش جعلی در روایت آزادی او

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر مطالعات اسلامی، گروه پژوهشی پویافکر، تهران، ایران

چکیده

دسته‌ای از روایات جنگ بنوقریظه دربارۀ کشته شدن فردی از سران این قبیله به نام زبیربن‌باطا است که از عروه‌بن‌زبیر، ابن‌شهاب زهری، و واقدی نقل شده است. در این روایات آمده است که زبیربن‌باطا به دست ثابت‌بن‌قیس از اسارت آزاد شد اما پس از آزادی درخواست کرد که او را بکشند و مسلمانان درخواستش را اجابت کردند. در این نوشتار روایات مربوط به این واقعه به روش تحلیل اِسناد- متن مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد بخش دوم روایت مبنی بر کشته شدن زبیر اضافه‌ای جعلی بر این روایت بوده است؛ زیرا اطلاعاتی متقدم‌تر از این روایات موجود است که می‌گوید ثابت‌بن‌قیس دِین خود را به زبیر ادا کرد و او را آزاد نمود. این مطلب کاملاً با بخش اول این روایات سازگار است. به علاوه، زبیر در هنگام کشته شدن فردی آزاد بوده و کشته شدنش ذیل احکام اسیر قرار نمی‌گیرد، بلکه قتل عمد محسوب می‌شود که در اسلام نهی شده است. با توجه به این بررسی، تحریف انجام شده احتمالاً توسط زهری و در ربع اول قرن دوم صورت گرفته است. این روایت تحریف شده از اواخر قرن دوم به بعد به صورت‌های مختلف در صدور حکم دربارۀ اسیر مورد استناد برخی از فقهای مسلمان قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The killing of Zabir Ibn Bata from Bano Qurayzah; A fake addition to the narrative of his freedom

نویسنده [English]

  • Mojgan Ahangar Davoodi
Islamic Studies Rearsearcher Pooyafekr Research Group, Tehran, Iran
چکیده [English]

There is a group of narrations about the battle of Banī Qurayzah about the killing of one of the leaders of this tribe named Zubair Ibn Bātā, which has been narrated from Urwah Ibn Zubair, Ibn Shihāb al-Zuhrī, and al-Wāqidī. According to these narrations, Zubair Ibn Bātā was released by Thābit Ibn Qays, but after his release, he asked to be killed and then the Muslims complied with his request. In this article, the narrations related to this incident were examined using the Isnad-cum-Matn analysis method, concluding that the second part of the narration, i.e. Zubair was killed, has been fabricated and added to this narration; because there is earlier information containing that Thābit Ibn Qays set Zubair free in return of an owe. This is completely consistent with the first part of these narrations. In addition, Zubair was a free man when being killed, and his killing is not subject to captive legal rules but is considered murder which is forbidden in Islam. According to this study, the distortion was probably done by al-Zuhair in the first quarter of the second century. This distorted narration has been used in various ways in the jurisprudence of some jurists of the Islamic school of thought since the end of the second century in issuing a sentence on a captive.
 
Keywords: Tradition Criticism, Banī Qurayzah, Isnad-cum-Matn Analysis Method, Zubair Ibn Bātā, Killing a Captive

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tradition Criticism
  • Bano Qurayzah
  • Isnad-cum-matn analysis method
  • Zabir Ibn Bata
  • Captive killing
  1. آقایی، سیدعلی. (1394ش)، تاریخ‌گذاری حدیث: روش‌ها و نمونه‌ها، تهران: انتشارات حکمت.
  2. آقایی، سیدعلی. (1389ش)، «پدیدۀ حلقه مشترک در سندهای روایات: تبیین و تحلیل»، مطالعات تاریخ اسلام، سال دوم، شماره7، ص25-52.
  3. ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد. (1371ق)، الجرح ‌و التعدیل، حیدرآباد دکن: مطبعه مجلس دائره‌المعارف‌ العثمانیه.
  4. ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله‌بن‌محمد. (1409ق)، المصنف ‌فی‌الاحادیث ‌و ‌الآثار، تحقیق: کمال‌یوسف‌حوت، ریاض: مکتبه ‌الرشد.
  5. ابن‌اثیر، على‌بن‌محمد. (1409ق)، اسدالغابة فى‌معرفة ‌الصحابة، بیروت: دارالفکر.
  6. ابن‌حجرعسقلانی، احمدبن‌علی. (1404ق)، تهذیب ‌التهذیب، بیروت: دارالفکر.
  7. ابن‌حجرعسقلانی، احمدبن‌علی. (1415ق)، الاصابة ‌فى‌تمییز الصحابة، تحقیق: عادل‌احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت: دارالکتب ‌العلمیه.
  8. ابن‌راهویه، ابویعقوب اسحاق. (1412ق)، مسند اسحاق‌ بن ‌راهویه، مدینه: مکتبه ‌الایمان.
  9. ابن‌زنجویه، حمیدبن‌مخلد. (1406ق)، الأموال، تحقیق: شاکرذیب‌ فیاض، ریاض: مرکز الملک‌ فیصل ‌للبحوث والدارسات‌الاسلامیه.
  10. ابن‌سعد، محمد. (1418ق)، الطبقات ‌الکبری، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
  11. ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله. (1412ق)، الإستیعاب فی معرفة ‌الأصحاب، تحقیق: علی‌محمد بجاوی، بیروت: دارالجیل.
  12. ابن‌قدامه،عبدالله ‌بن احمد. (1388ق)، المغنی، قاهره: مکتبه‌القاهره.
  13. ابن‌هشام، عبدالملک. (بی‌تا)، السیرة ‌‌النبویة، بیروت: دارالمعرفه.
  14. ابوعبید، قاسم بن سلّام. (1408ق)، الاموال، بیروت: دارالفکر.
  15. ابوالفرج‌ اصفهانی، علی‌بن حسین. (1415ق)، الأغانی، بیروت: دارإحیاء ‌التراث ‌العربی.
  16. ابونعیم‌اصفهانی، احمدبن‌عبدالله. (1419ق)، معرفة‌الصحابه، ریاض: دارالوطن‌للنشر.
  17. احمدبن‌حنبل. (1421ق)، مسند أحمد، بیروت: مؤسسه‌الرساله.
  18. اداک، صابر. (1391ش)، رحمت نبوی، خشونت جاهلی، چاپ سوم، تهران: انتشارات کویر.
  19. بخاری، محمدبن‌اسماعیل. (1422ق)، صحیح‌البخاری، دارطوق‌النجاه.
  20. بخاری، محمدبن‌اسماعیل. (بی‌تا)، تاریخ ‌الکبیر، حیدرآباد: دائره‌المعارف‌العثمانیه.
  21. بیهقی، احمدبن‌‌حسین. (1405ق)، دلائل‌النبوة و معرفة احوال ‌صاحب ‌الشریعة، بیروت: دارالکتب‌ العلمیه.
  22. بیهقی، احمدبن‌‌حسین. (1424ق)، سنن‌الکبری، چاپ سوم، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
  23. تقوی، محمد؛ مجتهدی، مهدی. (1395ش)، «بازخوانی ارتباط محمدبن‌مسلم‌بن‌شهاب‌زهری با خلفای اموی»، تاریخ و فرهنگ، ش97، ص29-49.
  24. حیدری‌نسب، علیرضا. (1390ش)، «ابن‌شهاب‌زهری و عداوت اهل‌بیت علیهم‌السلام»، مجلۀ پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال44، ش2، ص79-99.
  25. دارقطنی، علی‌بن‌عمر. (1406ق)، المؤتلف و المختلف، بیروت: دارالغرب‌الاسلامی.
  26. ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد. (1405ق)، سیرأعلام‌النبلاء، چاپ سوم، بیروت: مؤسسه‌الرساله.
  27. ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد. (1382ق)، میزان‌الاعتدال فی نقدالرجال، بیروت: دارالمعرفه للطباعه‌والنشر.
  28. سبط ابن‌عجمی، احمد بن ابراهیم. (1406ق)، التبیین لأسماءالمدلّسین، بیروت: دارالکتب ‌العلمیه.
  29. ستار، حسین؛ موسوی، سید محمد. (1401ش)، «ابو احمد عسکری در میراث حدیثی شیعه»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش54، ص107-145.
  30. شابندر، غالب‌حسن. (1427ق)، لیس من سیرة الرسول‌الکریم، بیروت: دارالعلوم، ص233-281.
  31. شافعی، محمدبن‌ادریس. (1410ق)، الأم، بیروت: دارالمعرفه.
  32. صادقی، مصطفی.(1382ش)، پیامبر و یهود حجاز، قم: بوستان کتاب قم.
  33. صنعانی، عبدالرزاق بن همام. (1403ق)، المصنف، چاپ دوم، هند: المجلس‌العلمی.
  34. طبری، محمدبن‌جریر. (1387ق)، تاریخ الأمم‌ والملوک‏، چاپ دوم، بیروت: دار التراث‏.
  35. طوسی، محمدبن‌حسن. (1387ق)، المبسوط فی فقه‌الامامیة، تهران: مکتبه‌ المرتضویه.
  36. العسکری، ابواحمد حسن‌بن‌عبدالله. (1402ق)، تصحیفات‌المحدثین، قاهره: المطبعه العربیه الحدیثه.
  37. مالک‌بن‌انس، ابوعبدالله. (1415ق)، المدونة، بی‌جا: دارالکتب‌العلمیه.
  38. مَزّی، یوسف‌بن‌عبدالرحمن. (1400ق)، تهذیب‌الکمال فی اسماء الرجال، بیروت: مؤسسه‌الرساله.
  39. موتسکی، هارالد. (1394ش)، حدیث اسلامی: خاستگاه‌ها و سیر تطور، ترجمه به کوشش مرتضی‌کریمی‌نیا، چاپ دوم، قم: دارالحدیث.
  40. نسائی، احمدبن‌شعیب. (1406ق)، سنن النسائی، چاپ دوم، حلب: مکتب ‌المطبوعات ‌الإسلامیه.
  41. واقدی، محمدبن‌عمر. (1409ق)، المغازی، چاپ سوم، بیروت: انتشارات ‌اعلمی.
  42. Ahmad, Barakat, (1979), Muhammad and the Jews: A re-examination, Indian Institute of Islamic Studies, Vikas.
  43. Arafat, Walid, (1976), “New Light on the Story of Banu Qurayza and the Jews of Medina”, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, p.100-107.
  44. J. Kister, “The Massacre of the Banu Qurayza: A Re-examination of a Tradition”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, v.8, p.61-96.
  45. Pavlovitch, Pavel, (2015), The Formation of the Islamic Understanding of Kalāla in the Second Century ah (718–816 CE), Brill.
  46. Watt, Montgomery, (1952), “The Condemnation of the Jews of Banu Qurayzah”, The Muslim World, v.42, p.160-171.