تحلیل مضمون روایات لیس منی/ منا/ من شیعتنا

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

تعابیر لیس منی / منا / من شیعتنا و نظایر آن، در دسته‌ای از روایات شیعه پررنگ هستند که معنای کلی «از پیغمبر نبودن یا از امام نبودن» را در خود جای‌داده‌اند. این‌که چه خطوط قرمزی برای مسلمانان ترسیم‌شده که خروج از آن سبب ازبین‌رفتن رابطه رهبر ـ پیرو می‌شود، این روایات را شایسته توجه مضاعف قرار داده است. پژوهش کنونی، برای فهم بهتر این دسته روایات، به تحلیل کیفی آن‌ها پرداخته و از روش تحلیل مضمون برای رسیدن به شبکه مضامین این روایات بهره برده است. سپس به الگوی مستتر در روایات که بر اساس خطوط قرمز اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی با محوریت معصوم (ع) در روایات بنانهاده شده، دست‌یافته است. الگوی مستتر در روایات را می‌توان از بین بردن سرمایه اجتماعی در دو بعد نگرشی و رفتاری که براثر عدم تواصل مؤمنان باهم ایجادشده است ، تبعیت نکردن از امام و از بین رفتن عزت و امنیتِ امت دانست. درمجموع به نظر می‌رسد روایات لیس منی / منا در احادیث شیعه، بیانگر یک منظومه منسجم از خطوط قرمز در نگرش و رفتار مؤمنان است که با محور قرار دادن معصومان، از مرزهای هویتی مسلمانِ شیعه پاسداری می‌کند. نویسنده در پایان، به این یافته رسیده است که از بین بردن سرمایه اجتماعی در دو بعد نگرشی و رفتاری که براثر عدم تواصل مؤمنان باهم، تبعیت نکردن از امام و از بین رفتن عزت و امنیت ایجادشده، مضمون کلیدی و کانونی این دسته از روایات است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Thematic Analysis, Not From Me, Not From Us, Not From Our Shias

نویسندگان [English]

  • Soheila Pirouzfar 1
  • Zahra Morvarid 2
1 Associate Professor, Faculty of Theology, Ferdowsi University, Mashhad, Iran.
2 Graduated from Ferdowsi University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Phrases in which “laysa minnī/missā” (not from me/us) and so on occur repeatedly in Shiite narrations (hadith), imply the meaning of not being among the followers of the prophets or the Imams. The issue of what kind of red lines have been drawn for Muslims, leaving out of which leads to the destruction of the leader-follower relationship, has made these narrations worthy of double attention. To better understand this category of narrations, this research analyzes them qualitatively and uses the theme analysis method to reach the theme network of these narrations. Then, it reaches the hidden pattern in the narrations based on religious, moral, and social red lines based on the Infallible (AS) in the narrations. The hidden pattern in the hadiths may be seen as the destruction of social capital in two dimensions, attitudinal and behavioral, which are caused by the lack of communication between believers, disobedience to the Imam, and the loss of the dignity and security of the Ummah. In general, it seems that the narrations of laysa minnī/minnā in the Shiite hadiths express a coherent system of red lines in the attitude and behavior of believers, which protects the boundaries of Shiite Muslim identity while centralizing the Innocents (AS). Finally, the authors conclude that the destruction of social capital in two attitudinal and behavioral dimensions caused by the lack of communication between believers, disobeying the Imam, and the loss of dignity and security, is the key and central theme of this group of traditions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith
  • Shiite Hadith
  • Thematic Analysis
  • Laysa Minnī
  • Laysa Minnā
  • Laysa Min Shī'atinā
  • Social Capital 
  1. الاحسایی، محمد بن علی، ابن ابی جمهور. (1403ق)، غوالی اللئالی، قم: سیدالشهداء.
  2. اعتصامی منصور؛ فاضلی کبریا حامد. (1393)، «تدوین الگوی پیشنهادی مؤلفه‌های مدیریتی سرمایه اجتماعی با نگاهی به مفاهیم نهج‌البلاغه»، سیاست‌گذاری اقتصادی ، دوره 6، شماره 12، ص25-46.
  3. الآمدی، عبدالواحد. (۱۴۲۹ق)، غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق السید مهدی الرجائی، قم: مؤسسه دار الکتاب الاسلامی.
  4. الوانی، سیدمهدی، شیروانی، علیرضا. (1385)، سرمایه اجتماعی (مفاهیم، نظریه‌ها و کاربردها)، تهران: انتشارات مانی.
  5. پاکتچی، احمد. (1396ش)، درآمدی بر روش تحلیل مضمونی؛ تهیه و تنظیم: دکتر محمد عترت دوست.
  6. توکلی عبدالله، پوربهروزان علی، محمدیانی دانیال. (1395ش)، «(مورد مطالعه: کتاب شریف میزان الحکمه)»، مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 3، شماره 4، ص501-515.
  7. جان فیلد، غلامرضا غفاری، حسین رمضانی. (1386ش)، چاپ اول، سرمایه اجتماعی، تهران: کویر.
  8. دشتی، محمد. (1388ش)، ترجمه نهج البلاغه امیرالمومنین علیه السلام، قم: نشتا.
  9. دیلمی، حسن بن ابی الحسن. (1413ق)، ارشاد القلوب، بیروت: منشورات اعلمی.
  10. ربانی خوراسگانی، رسول، طاهری، زهرا. (1387)، «تبیین جامعه‌شناختی میزان دینداری و تأثیر آن بر سرمایه اجتماعی در بین ساکنان شهر جدید بهارستان اصفهان»، دو فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، سال پنجم، شماره ۲، ص 91-129.
  11. ردادی، محسن. (1387ش)، «مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی در اسلام»، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق(ع).
  12. صدوق، محّمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی. (1376 ش) ، الامالی، چ ششم، تهران: کتابچی.
  13. صدوق، محّمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی. (1403ق) ، الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ ق. و تهران، اعلمی، ۱۳۶۲ ش.
  14. صدوق، محّمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی. (1413ق)، من لایحضره الفقیه، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
  15. صفار، محمد بن حسن.(1404ق/1362ش)، بصائر الدرجات الکُبْری فی فَضائلِ آلِ مُحمّد، تحقیق: میرزا حسن کوچه‌باغی، تهران: منشورات الأعلمی.
  16. طبرسی، حسن بن فضل. (1377ش)، مکارم الاخلاق، قم: شریف رضی.
  17. طبرسی، علی بن حسن. (1385ق)، مشکاه الانوار فی غرر الأخبار، نجف: المکتبه الحیدریه.
  18. طوسى، محمد بن حسن. (1414ق)، الامالی، قم: دارالثقافه.
  19. طیاری نژاد، رامین و دیگران. (1399)، واکاوی عوامل ایمان‌ناپذیری اقوام از دیدگاه قرآن کریم با روش «تحلیل محتوای مضمونی، مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)؛ ش48.
  20. فاضلی کبریا، حامد. (1391ش)، سرمایه اجتماعی در نهج‌البلاغه، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول.
  21. فصیحی، امان‌الله. (1386ش)، «دین و سرمایه اجتماعی»، نشریه معرفت، شماره ۱۲۳.
  22. فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. (1365ش)، الوافی، اصفهان: مکتبه أمیرالمؤمنین.
  23. کلینی، محّمد بن یعقوب. (1365ش)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  24. کوهکن علیرضا. (1388)، «مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی اسلامی»، راهبرد یاس، شماره 17، ص124-141.
  25. مجلسی‌، محمد باقر. (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
  26. موسوی خمینی، روح اللّه. (۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م)، تحریرالوسیله، بیروت: بی‌نا.
  27. نوری، میرزا حسین. (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت:مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
  28. King, N. & Horrocks, C. (2010). Interviews in qualitative research, London: Sage.
  29. Ryan, G. W. & Bernard, H. R. (2003). “Techniques to Identify Themes”. Field Methods. Vol. 15. No. 1. Pp. 85-109.
  30. http://wikifeqh.ir ذیل عنوان «سرمایه اجتماعی (دیدگاه اسلام) »، 6/11/1397.
  31. http://wiki.ahlolbait.ir ذیل عنوان «عزت»، 8/11/1397.
  32. http://www.majlesekhobregan.ir ذیل عنوان «نگاهی به امنیت از منظر امیر مؤمنان(ع)»؛ 8/11/1397.