قرآن کریم و خاستگاه ایمان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

ایمان اساس دینداری بوده و در طول تاریخ موضوع بسیاری از مجادلات علمی و سیاسی قرارگرفته است. خاستگاه گرایش به ایمان، از پرسش‌های اساسی در حوزه مطالعات دینی به شمار می‌رود و این مسئله ارتباط مستقیمی با چگونگی نگاه به سرشت ایمان دارد. به طور کلی تفاسیری که راجع به ایمان مطرح شده را به دو دسته کلی می توان تقسیم نمود: 1- گاهی ایمان به نوعی معرفت ترجمه می شود و راه دستیابی به آن؛ همان راهی است که ما را به شناخت اصول دین می‌رساند. 2- و گاهی ایمان و علم را از هم منفک می‌کنند و بدین ترتیب راه وصول به ایمان، نوعی مراقبه و تربیت نفس خواهد بود. بر اساس بررسی های صورت گرفته و ادله ارائه شده در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که نظریه دسته دوم یعنی نظریه آنها که ایمان و علم معرفت شناختی را از هم منفک می کنند به حقیقت ایمان نزدیک تر است. به این ترتیب نتیجه گرفتیم ایمان یک فعل ارادی است که امکان دارد بدون دانش لازم تحقق پیدا کند و مهم‌ترین وظیفه انسان در فرآیند هدایت پذیرفتن حق و التزام عملی به آن است. بر این اساس مهم‌ترین خاستگاه تحقق ایمان نیرویی است که این پذیرش را آسان می‌کند و سبب می‌شود انسان در برابر جاذبه‌ی کفر از خود مقاومت نشان دهد و آن نیرو چیزی جز تقوا نیست. نبودن تقوا انسان را در مقابل موانعی که در راه کسب ایمان وجود دارد بی دفاع می کند و پذیرش حق را دشوار می سازد.

تازه های تحقیق

مقصود ما از این تحقیق بررسی خاستگاه تحقق ایمان در انسان بر اساس آیات شریف قرآن کریم بود که برای شروع از تبیین مفهوم ایمان آغاز کردیم. معنای لفظی ایمان "تصدیق قلبی" ترجمه شده است  به همین دلیل خواستیم مقصود از این تصدیق قلبی را بیابیم. در این رابطه دو نظریه وجود داشت که یکی تصدیق قلبی را مترادف با تصدیق منطقی ترجمه می کرد که این تصدیق نوعی شناخت محسوب می شد،  و دیگری تصدیق قلبی را فعلی نفسانی می دانست که هیچ گاه با شناخت جمع نمی گردد. در این پژوهش با مناقشه در هر دو نظریه گفتیم ایمان و تصدیق قلبی یک فعل اختیاری است که بی نیاز از شناخت است و می تواند به واسطه ی یک اراده و تنها با تصور اجزاء گزاره ایمان حاصل شود. همچنین گفته شد ایمان ضرورتا باید با شناخت همراه باشد ولی این ضرورت نه به جهت تحقق وجود ایمان بلکه یک ضرورت عقلی و شرعی برای جلوگیری از انحراف در مسیر کسب ایمان و راه دینداری است.

همچنین پذیرش گزاره های دینی از لحاظ شناختی قابل فهم برای عموم میباشد اما به واسطه هوای نفس و تمایلات انسان کار پذیرش آنها دشوار می شود. بر این اساس برای پذیرش گزاره های دینی می بایست نیرویی در وجود انسان باشد که به کمک آن حقیقت را حتی اگر به منافع شخصی اش ضرر برساند قبول کند، که به این نیرو اصطلاحا تقوا گفته می شود.  انسان در مسیر هدایت دو مرحله را طی می کند، در یک مرحله به تقوا اتصاف پیدا می کند و در مرحله بعد با تبعیت از دین به سوی کمالات انسانی حرکت می کند. همچنین از جایی که تقوا امری مشکک است، شدت و ضعف آن سبب قرب و بعد انسان نسبت به ایمان گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Holy Qur’an and The Origin of Faith

نویسندگان [English]

  • Mohsen Jahani 1
  • Mahdi Azimi 2
1 Master of Philosophy and Islamic Theology, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Faculty of Theology, Tehran University
چکیده [English]

Faith is the basis of religiosity and it has been the subject of discussion in many scientific and ‎political controversies throughout the history. The origin of the tendency to faith is one of the ‎fundamental questions in religious studies and it connects directly to the perspective on the ‎nature of faith. In general, the interpretations that has been raised about faith can be divided into ‎two main groups: 1. Sometimes faith means a kind of cognition and the way to achieve it, by ‎which man is guided to the recognition of the principles of religion. 2. Sometimes faith and ‎science are separated; therefore, to achieve faith man must meditate and control himself. Based ‎on evidence and studies, the present research finds that the second theory distinguishing faith ‎from epistemological science better captures the reality of faith. Faith is a voluntary act that ‎might crystallize without knowledge. The most important duty of man in the guidance process is ‎accepting and practically adhering to the truth. Thus, the most significant origin of faith is a force ‎facilitating this acceptance, causing man to resist the allure of infidelity, namely the force of ‎piety. Therefore, lack of piety leaves man vulnerable against the obstacles to acquiring faith, ‎making accepting truth more challenging‎.
 
Keywords: Faith, Infidelity, Piety, The Holy Qur’an

کلیدواژه‌ها [English]

  • Faith
  • Infidelity
  • Pietism
  • The holy Quran
  1. قرآن کریم.
  2. ‏آذربایجانی، مسعود (1383ش). «توجیه ایمـان از دیـدگاه ویلیـام جیمـز». پـژوهشهـای فلسفی ـ کلامی، شماره 19، صص3–‏
  3. ‎‫‎‎‫‎آل یاسین، جعفر. (۱۴۰۵ق). الفارابی فی حدوده و رسومه. بیروت: عالم الکتب.
  4. ‎‫‎آمدی، علی بن محمد. (۱۴۲۳ق). أبکار الأفکار فی أصول الدین. بیروت: دار الکتب و الوثائق ‏القومیة.‏‎
  5. اسفندیاری، سیمین. (۱۳۹۴ش). «رویکردی فلسفی کلامی به ایمان در فلسفه‌ی دکارت و ملاصدرا». اندیشه دینی، شماره ‏‏54، صص79-90.‏‎
  6. اکبری، رضا (1389ش). «رویکردهای مختلف به مسئله وجود خداوند و نگاه ابن سینا به قرینه گروی»، آینه معرفت، شماره ‏‏25، صص105–‏
  7. ‎‫‎اکبریان، رضا؛ و گلستانه، فهیمه. (۱۳۹۱ش). «حقیقت ایمان از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی». حکمت صدرایی، شماره ‏‏1، صص23-32.‏‎
  8. بدخشان، نعمت الله، (1388ش)، «کاوشی در رابطه با ایمان و معرفت فلسفی»، اندیشه دینی، شماره 32، صص89-114.‏
  9. بغدادی، عبد القاهر ابن طاهر. (۱۴۰۸ق). الفرق بین الفِرق. بیروت: دار الجیل.‏
  10. ‎‫‎ جوادی، محسن. (۱۳۸۱ش). «ایمان گرایی ویتگنشتاینی». قبسات، شماره 26، صص123-134.‏‎‎
  11. جهانی، محسن. (۱۳۹۹ش). نسبت سنجی ایمان دینی و یقین معرفت‌شناختی نزد غزالی و سهروردی ‏‏(پایان‌نامه کارشناسی ارشد). استاد راهنما: مهدی عظیمی. تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.‏‎
  12. ‎‫‎حسن بن علی (ع)، امام یازدهم. (۱۴۰۹ق). التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری(ع). تحقیق: مؤسسة آل ‏البیت (ع) لاحیاء التراث و سید محمد باقر نجل المرتضی. بیروت: مدرسة الإمام المهدی (ع).‏‎
  13. حسین زاده، محمد، (1384ش)، «معرفت لازم و کافی در دین»، معرفت فلسفی، شماره 7، صص43-84.‏
  14. حسینی طهرانی، محمدحسین. (۱۴۲۷ق). معاد شناسی. قم: نور ملکوت قرآن.‏
  15. ‎‫‎خمینی، روح الله. (۲۰۰۶م). شرح چهل حدیث امام خمینی(ره). تهران: موسسه تنظیم و نشر عصر امام ‏خمینی(ره).
  16. ‎‫‎راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (۱۴۱۲ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالشامیة.‏‎
  17. رحمتی، انشـاءاالله (1385ش). «پاسـکال، ایمـان و عقلانیـت»، برهـان و عرفـان، شماره 9 و10، صص 9-38.‏
  18. ‎‫‎رضی بهابادی، بی بی سادات. (۱۳۸۶ش). «بررسی همسان انگاری علم و ایمان از دیدگاه قرآن». تحقیقات علوم قرآن ‏و حدیث، شماره 8، صص45-66.‏‎
  19. ‎‫‎زمخشری، محمود بن عمر، (۱۴۰۷ق). الکشاف. بیروت: دار الکتاب العربی.‏‎
  20. سروش، عبدالکریم، (1379ش)، «ایمان و امید»، مجله کیان، شماره 52.‏
  21. ‎‫‎سهروردی، شهاب الدین، (۱۳۸۵ش). المشارع و المطارحات. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.‏‎
  22. ‎‫‎سهروردی، یحیی بن حبش. (۱۳۷۲ش). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).‏‎
  23. سویینبرن، ریچارد (1387ش). «اثبات وجود خدا»، ترجمه: مرتضی فتحیزاده. کتاب مـاه دین، شماره 135، صص40-47.‏
  24. ‎‫‎صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (۱۳۶۳ش). المشاعر. تهران: طهوری.‏‎
  25. ‎‫‎صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (۱۳۶۶ش). تفسیر القرآن الکریم. تهران: بیدار.‏‎
  26. ‎‫‎طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۷۸ش). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه موسوی همدانی. بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات.‏‎
  27. طباطبایی، سید محمدحسین. (1403ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.‏
  28. علیخانی کشکک، محمود. (۱۳۹۹ش). «مبانی تکفیر از نگاه شیعه بر اساس دیدگاه محمدباقر مجلسی». هفت آسمان، شماره ‏‏۷۹، صص۲۵-۴۷.‏
  29. ‎‫‎غزالی، محمد بن محمد (۱۴۱۶ق). مجموعة رسائل الإمام الغزالی. بیروت: دارالفکر.‏‎‎
  30. ‎‫‎فخر رازی، محمد بن عمر. (۱۴۲۰ق). التفسیر الکبیر. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏‎
  31. فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۱۰ق). کتاب العین. قم: انتشارات هجرت.‏‎
  32. ‎‫‎قرشی بنابی، علی‌اکبر. (۱۳۷۱ش). قاموس قرآن. قم: دار الکتب الإسلامیة.‏‎
  33. قنبری، حسن؛ رستمی، یداله، (1396ش)، «بنیانگذاران ایمان گرایی جدید:کرکگور و ویتگنشتاین»، اسفار، شماره 5 ، صص80-‏‏61.‏
  34. کرگگور، سورن (1374ش). «انفسی بودن حقیقت است»، نشریه نقد و نظر، شماره 3 و 4، صص62–‏
  35. ‎‫‎کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۳۰ق). الکافی. قم: موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث.‏‎
  36. ‎‫‎لطفی، زهرا؛ صلواتی، عبدالله. (۱۳۹۸ش). «انسان کامل خسروانی به روایت سهروردی در مقایسه با آراء ملاصدرا». ‏تاریخ فلسفه، شماره 38، صص61-92.‏‎
  37. لگنهاوزن، محمد، (1379ش)، «گناه ایمان گرایی ویتگنشتاین»، نقد و نظر، شماره 25 و 26، صص 151-165.‏
  38. ‎‫‎مجلسی. محمد باقر. (۱۴۰۴ق). بحار الأنوار الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار. قم: مؤسسة الوفاء.‏‎
  39. ‎‫‎مجیدی بیدگلی، کبری. (۱۳۸۶ش). «معنا و مفهوم ایمان از دیدگاه علامه طباطبائی (ره)». اندیشه دینی، شماره 22.‏‎
  40. ‎‫‎محقق داماد، سید مصطفی. (۱۳۸۷ش). «قاعده قبح عقاب بلابیان و مقایسه آن با اصل قانونی بودن مجازات». فصلنامه قضاوت، شماره ‏‏52، صص53-56.‏‎
  41. ‎‫‎محمدرضایی، محمد. (۱۳۹۱ش). «خاستگاه مخالفت با عقل در اسلام». کتاب نقد، شماره 65-66، صص91-102.
  42. ‎‫‎محمدی، عبدالله. (۱۳۹۷ش). هستی شناسی ایمان، کاوشی در رابطه ‏ایمان و معرفت. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.‏‎
  43. محمودی بیات، ملیحه، (1393ش)، «ترابط عقل و ایمان از دیدگاه غزالی و ملاصدرا»، فلسفه دین، شماره 11، صص691-714.‏
  44. ‎‫‎مصطفوى، حسن‌. (۱۴۰۲ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌. تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر‌.‏‎
  45. ‎‫‎مطهری، مرتضی. (1386ش). سیری در سیره ائمه اطهار(ع). تهران: ‏‎‎صدرا.‏‎
  46. ‎‫‎مطهری، مرتضی. (۱۳۸۹ش). آشنایی با قرآن. تهران: صدرا.‏‎
  47. ‎‫‎مطهری، مرتضی. (۱۳۹۷ش). انسان و ایمان. تهران: صدرا.
  48. ‎‫‎مفید، محمد بن محمد. (۱۴۱۳ق). تصحیح إعتقادات الإمامیة. قم:المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ ‏المفید.‏‎
  49. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۷۴ش). ‏تفسیر نمونه. قم: دار الکتب الإسلامیة.‏‎
  50. مک گراث، آلیستر(1392م). درسنامه الهیات مسیحی. ترجمه: محمدرضا بیـات و دیگران. قم: دانشگاه ادیان ‏و مذاهب.‏
  51. ملک اف، علاءالدین، (1390ش)، عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل ‏کانت، قم: مرکز بین المللی المصطفی(ص).‏
  52. ‎‫‎میرباباپور، سیدمصطفی. (۱۳۹۶ش). «رابطه ایمان و معرفت از منظر علامه مصباح‌یزدی». حکمت اسلامی، شماره 13، صص69-‏‏95.‏‎
  53. ‎‫‎نصر، سید حسین. (۱۳۹۶ش). فلسفه در سرزمین نبوت. ترجمه: بیت الله ندرلو. تهران: ترجمان علوم انسانی.
  54. نظام الاعرج، حسن بن محمد. (۱۴۱۶ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. بیرو.ت: منشورات محمد علی بیضون.‏‎