رهیافتی بر آسیب شناسی فهم حدیث؛ مطالعه موردی: «نص بسندگی»:زمینه ها و پیامدها

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه الهیات دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

«فهم روشمند حدیث»، یکی از دغدغه‌های شارحان و پژوهشگران حدیث است. فرآیند فهم حدیث، با آسیب‌هایی روبه‌رو است و لذا شناسایی این آسیب‌ها، به کاربست صحیح قواعد فهم کمک فراوانی می‌کند. یکی از آسیب‌های فهم حدیث، «بی‌توجهی به سیره و سنت» یا «نصّ‌بسندگی» (بسنده کردن به سخن معصوم) است. این نوشتار در صدد بررسی زمینه‌ها  و پیامدهای «بی‌توجهی به سیره و سنت» است. این نگاشته  با روش توصیفی– تحلیلی  به این نتیجه رسیده که «زمینه‌های نص‌بسندگی» عبارت است از: تأخیر در تدوین سیره نبوی، پدیده همانندسازی، تلقیِ ستیز برخی از آموزه‌ها با سیره و سنت، دگردیسی معنای سنت، ضعف جایگاه تاریخ و بی‌توجهی به سیره، تصور شیعه از بی‌نیازی به سیره‌ی اجتماعی معصوم، ناکارآمدی سیره و سنت و شیوع سیره و سنت شیخین. نیز «پیامدهای نص‌بسندگی» عبارت است از: معیار نبودن سیره و سنت در اعتبارسنجی حدیث، توجیه، تقابل حکم و سیره و بی‌توجهی به سیره و سنت معصوم، فراموشی و تغییر در آن.

تازه های تحقیق

از پژوهش پیش رو ، نتایج ذیل به دست آمد: 1. با تحلیل و مفهوم‌شناسی واژگان  سنت و سیره روشن گشت هنگامی سیره و سنت بر فعل معصوم اطلاق می‌شود که آن فعل متضمن استمرار باشد. از سوی دیگر هرگاه فعلی که جنبه اجتماعی داشته و بصورت مستمر و پی‌درپی از معصوم(ع) صادر شده، پیروان او ملزم به انجام آن می‌باشند. 2. همچنین روشن شد که خاستگاه نص‌بسندگی عبارت است از: تأخیر در تدوین سیره، پدیده همانندسازی، تلقی ستیز برخی از آموزه‌ها با سیره و سنت، دگردیسی معنای سنت، ضعف جایگاه تاریخ و بی‌توجهی به سیره، بی‌نیازی شیعه از سیره اجتماعی معصوم، ناکارآمدی سیره و سنت و شیوع سیره و سنت شیخین.3. این نکته نیز حاصل شد که پیامدهای نص‌بسندگی عبارتند از: معیار نبودن سیره و سنت در اعتبا سنجی حدیث، توجیه، تقابل حکم و سیره و بی‌توجهی به سیره و سنت معصوم(ع) ، فراموشی و یا تغییر در آن.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An approach to the pathology of understanding hadith; Case study: "Sufficiency text": Backgrounds and consequence

نویسنده [English]

  • Ali Hasan Beygi
Associate Professor, Department of Theology, Arak University, Arak, Iran
چکیده [English]

"Methodological understanding of hadith" is one of the concerns of hadith commentators and researchers. The process of understanding the hadith, which starts from the stage of understanding the meaning of the text and ends with the stage of understanding the main purpose of the speaker, is faced with harms, and therefore identifying the harms of understanding the hadith helps to apply the rules of understanding correctly. One of the harms of understanding the hadith is "the text of sufficiency" or being content with the text and ignoring the tradition of the infallible (AS). This article seeks to examine the contexts and implications of the "sufficiency text". This writing has come to the conclusion by descriptive-analytical method that "the contexts of the text of sufficiency" and disregard for the tradition and tradition are: delay in compiling the prophetic tradition, the phenomenon of imitation, considering some teachings in conflict with the tradition and tradition, weakness The place of history and disregard for the Sira, the Shiite perception of the lack of need for an innocent social Sira, the inefficiency of the Sira and the tradition, and the prevalence of the Sikh and the Sikh tradition. Also "Consequences of the text of sufficiency"

These are: the non-criterion of the Sira and Sunnah in the validity of the hadith, the justification, the opposition of the ruling and the Sira, and the disregard for the Sira and the infallible tradition and its forgetfulness and change in it

کلیدواژه‌ها [English]

  • Satisfaction text
  • tradition
  • contexts
  • consequences
  1. قرآن کریم
    1. آلوسی، محمود(1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    2. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید‌بن‌محمد(بی‌تا). شرح نهج‌البلاغه. تهران: جهان.
    3. ابن‌ابی‌شیبه کوفی، عبدالله‌بن‌محمد(1409ق). المصنف فی الاحادیث و الآثار. بیروت: دارالفکر.
    4. ابن‌بکار، زبیر‌(1374). الاخبار الموفقیات. محقق: عانی سامی مکی. قم: شریف الرضی.
    5. ابن‌حجر هیثمی، احمدبن‌حجر(بی‌تا). الصواعق المحرقة. القاهرة: مکتبة القاهرة.
    6. ابن‌سعد، محمد(1414ق). الطبقات الکبری. بیروت: دار‌الفکر.
    7. ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن(1415ق). تاریخ مدینة دمشق. بیروت: دارالفکر.
    8. ابن‌فارس، احمد(بی‌تا). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    9. ابن‌کثیر، اسماعیل(1408ق). البدایة و النهایة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    10. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم(1414ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر.
    11. ابن‌هشام، عبدالملک‌(بی‌تا). السیرة النبویة. بیروت: دار احیاء الترث العربیة.
    12. ابوریه، محمود(1375). اضواء علی السنة المحمدیة. قم: انصاریان.
    13. ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث(1410ق). السنن. بیروت: دارالفکر.
    14. امینی، عبدالحسین(1414ق). الغدیر. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.
    15. بحرانی، یوسف(1405ق). الحدائق الناضرةفی احکام العترة الطاهرة . قم: مؤسسةالنشرالاسلامی.
    16. بخاری، محمدبن‌اسماعیل(بی‌تا). صحیح البخاری. قاهره: وزارة الاوقاف.
    17. بخاری، محمدبن‌اسماعیل(1425ق). صحیح البخاری. بیروت: دار المعرفة.
    18. برزنجی، محمدبن‌طاهر و دیگران(1434ق). صحیح تاریخ ‌الطبری. بیروت: دار ابن‌کثیر.
    19. برقی، احمدبن‌محمدبن‌خالد(بی‌تا). المحاسن. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    20. بلاذری، احمدبن‌یحیی(1424ق). انساب الاشراف. بیروت: دارالفکر.
    21. بهایی، محمدبن‌حسین(1357). الحبل المتینفی احکام الدین. قم:بصیرتی.
    22. بیهقی، احمدبن‌الحسین(بی‌تا). السنن الکبری. بیروت: دارالفکر.
    23. ترابی، علی‌اکبر(1424ق). الموسوعة الرجالیة. قم: مؤسسه الامام الصادق(ع).
    24. حاکم نیشابوری، محمدبن‌محمد(1406ق). المستدرک علی الصحیین. بیروت: دارالمعرفة.
    25. حسن بگی، علی(1393). واکاوی تأثیر باور کلامی مورخان مسلمان بر همانندسازی میان جنگ‌های خلفا با جنگ‌های پیامبر(ص). پژوهش‌های اعتقادی کلامی. دانشگاه آزاد اسلامی ساوه. 4(15). صص7-30.                                                             DOI: --
    26. حسن بگی، علی(1396). آسیب‌شناسی نقد و تحلیل تاریخ. اراک: انتشارات دانشگاه اراک.
    27. حسن بگی، علی(1397). بررسی و تحلیل قرینه سیاق و تأثیر آن بر فهم قرآن با رویکرد آسیب‌شناختی. پژوهش‌‌های ادبی- قرآنی. 6(2). صص111-137. -DOI:
    28. حسن بگی، علی(1397). درآمدی بر فرآیند فهم حدیث. اراک: دانشگاه اراک.
    29. حلی، حسن‌بن‌یوسف(1407ق).کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    30. حمیری، عبدالله‌بن‌جعفر(1413ق). قرب الاسناد. قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
    31. خطیب بغدادی، احمدبن‌علی(1405ق). الکفایة. بیروت: دارالکتاب العربی.
    32. خویی، ابوالقاسم(1368). کتاب الصلاة. قم: لطفی.
    33. خویی، ابوالقاسم(1410ق). کتاب الطهارة. قم: دار الهادی.
    34. خویی، ابوالقاسم(بی‌تا). منهاج الصالحین، مع فتاوی سماحه آیت‌الله العظمی الشیخ حسین الوحید. قم: مدرسة الامام باقر العلوم(ع).
    35. دارمی، عبدالله‌بن‌بهرام(بی‌تا). السنن. دمشق: مطبعة الاعتدال.
    36. رضی، محمدبن‌الحسین(بی‌تا). نهج البلاغة. قم: مؤسسة دار الهجرة.
    37. روحانی، محمدصادق(1412ق). فقه الصادق. قم: دار الکتاب .
    38. زبیدی، محمدمرتضی(1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
    39. سبحانی، جعفر(1419ق). اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایة. قم: مؤسسة الامام الصادق(ع).
    40. سیستانی، علی(1417ق). المسائل المنتخبة، قم: مکتب سماحة آیت‌الله العظمی السید السیستانی.
    41. شافعی، محمدبن‌ادریس(1403ق). کتاب الامّ. بیروت: دارالفکر.
    42. شعرانی، ابوالحسن(1372). رساله‌ای در علم درایه. نور علم. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. ش50-51. صص150-175.  DOI: -- 
    43. شهرستانی، علی(1418ق). منع تدوین الحدیث. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    44. صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل(1414ق). المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتاب.
    45. صالحی شامی، محمدبن‌یوسف(1414ق). سبل الهدی والرشاد. بیروت: دار الکتب العلمیه.
    46. صبحی صالح (1984م). علوم الحدیث و مصطلحه. بیروت: دار العلم للملایین.
    47. صدر، حسن(بی‌تا). نهایة الدرایة. بی‌جا: نشر المشعر.
    48. صدر، محمدباقر(بی‌تا). بحوث فی شرح العروة الوثقی. النجف الاشرف: مطبعة الآداب.
    49. صدوق، محمدبن‌علی(1386ق). علل الشرایع. نجف: المکتبةالحیدریة.
    50. صدوق، محمدبن‌علی(1417ق). الامالی. قم: مؤسسةالبعثة.
    51. طباطبایی یزدی، محمدکاظم(1420ق). العروة الوثقی فیما تعم به البلوی. قم: مؤسسةالنشرالاسلامی.
    52. طبری، محمدبن‌جریر(بی‌تا). تاریخ الطبری. بیروت: دار التراث.
    53. طوسی، محمدبن‌حسن(1365). تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    54. طوسی، محمدبن‌حسن (بی‌تا). الفهرست. قم: الشریف الرضی.
    55. طیب، عبدالحسین(1378). اطیب البیان. تهران: انتشارات اسلام.
    56. عاملی، محمدجواد(1419ق). مفتاح الکرامة. قم: مرسسه النشر الاسلامی.
    57. عسکری، مرتضی(1416ق). معالم المدرستین. بی‌جا: نشر توحید.
    58. فاضل، مقدادبن‌عبدالله(1419ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
    59. قرشی، علی‌اکبر(1380). از هجرت تا رحلت. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    60. کاشف‌الغطا، جعفر(1388).کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء. قم: بوستان کتاب.
    61. کدیور، جمیله(1379). تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران. تهران: طرح نو.
    62. کلینی، محمدبن‌یعقوب(1365). الکافی. تهران: دارالکتب‌الاسلامیة.
    63. مالک‌بن‌انس(1425ق). الموطّا. ابوظبی: مؤسسه زایدبن‌سلطان للأعمال الخیریة و الإنسانیة.
    64. مامقانی، عبدالله (1411ق). مقباس الهدایة فی علم الدرایة. بیروت: مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
    65. مجلسی، محمدباقر(1386). بحار الأنوار الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار. تهران: المکتبةالاسلامیه.
    66. محسنی، محمد‌آصف(1392). معجم الاحادیث المعتبرة. قم: نشر ادیان.
    67. مدیرشانه چی، کاظم (1377). تاریخ حدیث. تهران: سمت.
    68. مسلم، مسلم‌بن‌حجاج(1420ق). صحیح مسلم بشرح النووی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    69. مشکینی، علی(1421ق). اصطلاحات الاصول. قم: دفتر نشر الهادی.
    70. مظفر، محمدرضا(1405ق). اصول‌الفقه. بی‌جا: نشر دانش اسلامی.
    71. مغربی،نعمان‌بن‌محمد(1385ق). دعائم الاسلام. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
    72. مفید، محمدبن‌محمد(1371). الکافئة فی ابطال توبة الخاطئة. قم: المؤتمر لالفیة الشیخ المفید.
    73. مفید، محمدبن‌محمد(بی‌تا). الجمل. قم: داوری.
    74. مکارم شیرازی، ناصر(1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    75. موسوی بجنوردی، محمد(1371). مقالات اصولی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    76. مؤمن، محمد(1380). رابطه خمس و زکات با مالیات‌های حکومتی. اقتصاد اسلامی. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.1(2). صص23-32.                DOI:--
    77. میرزای قمی، ابوالقاسم(1417ق). غنائم الایام فی مسائل الحلال و الحرام. مشهد: مکتب الاعلام الاسلامی فرع خراسان.
    78. نجاشی، احمدبن‌علی(1418ق). ‌رجال النجاشی. قم: موسسه النشر الاسلامی.
    79. نجفی، محمدحسن(1367). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    80. نراقی، مهدی(1415ق). مستندالشیعه. مشهد: مؤسسة آل‌البیت(ع).
    81. واقدی، محمدبن‌عمر(1966م). المغازی. ترجمه محمود مهدوی دامغانی(1369). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.