تحلیل ساحت‌های مجاهدت در گفتمان قرآنی بر اساس الگوی انتقادی نورمن فرکلاف

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگ اه اراک

2 عضو هیات علمی الهیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اراک

چکیده

از جمله رویکردهای کاربردشناسانه در زبان که امکان بازخوانی متون دینی را به مثابه گفتمان فراهم می‌آورد، رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، ساحت‌های مجاهدت با عنایت به آیاتی که به صورت مصرّح و یا غیر مصرّح به جهاد اشاره دارند بر پایه رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در سطوح سه گانه توصیف، تفسیر و تبیین، مورد بررسی قرار گرفت، تا بتوان با در نظر داشتن ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و ارزشی که متن در بستر آن به وجود آمده است، به دریافت تازه‌ای از گفتمان مجاهدت در قرآن دست یافت. شبکه گفتمانی جهاد در مواجهه با نظم گفتمانی موجود در جامعه جاهلی زمان نزول و نیز ادوار پسینی نزول، با قرار دادن اصل دفاع و نیز مقاتله و مجاهده در راه خدا، به عنوان دالّ مرکزی گفتمان جهاد در قرآن، مجموعه‌ای از عناصر و ارزش‌های مفهومی را باز تعریف کرده و از طریق این نظام ارزشی جدید، ساحت‌های مجاهدت تبیین و بسیاری از حوزه‌های معناییِ در گردش در جامعه را تغییر داده است. مهم‌ترین این تغییرات باز تولید مناسبات قدرت در جامعه است که مناسبات اجتماعی را نظمی تازه می‌بخشد و مناسبات قدرت را ذیل نظام‌های معنایی و معرفتی دوگانه‌ای چون حق و باطل، الله و طاغوت، ایمان و کفر و غیره باز تعریف می‌نماید. تغییر و اصلاح اندیشه و باورهای درونی و ترسیم هنجارها در نهایت مخاطب گفتمان را به سوی کنش اجتماعی مناسب در راستای نظام‌های بهنجار سوق می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of areas of struggle in Quranic discourse Based on the critical model of Norman Fairclough

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Ebrahimi 1
  • Fatemeh Dastranj 2
1 faculty member of Arak university
2 theology department of Arak university
چکیده [English]

One of the pragmatic approaches in language that makes it possible to read religious texts as a discourse is the critical discourse analysis approach. In the present study, using a descriptive-analytical method, the areas of struggle in the Qur'an with regard to the verses that explicitly or implicitly refer to jihad and based on Fairclough's critical discourse analysis approach at three levels of description, interpretation and explanation, case It was analyzed and examined in order to obtain a new understanding of the discourse of Mujahideen in the Qur'an, taking into account the social, cultural and value structures in which the text is based. Jihad Discourse Network in the face of the discourse order in the ignorant and polytheistic society at the time of revelation and the subsequent periods of revelation, by placing the principle of defense and struggle in the way of God, as the central sign of jihad discourse in the Qur'an, a set of elements and Has redefined conceptual values, and through this new value system, areas of struggle have been redefined. The discourse of mujahedeen in the Qur'an led to the redefinition of new conceptual and value structures at the time of revelation and, consequently, in later periods, and changed many semantic domains in circulation in society. The most important of these changes is the reproduction of power relations in society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse analysis
  • Fairclough
  • verses of jihad
  • areas of struggle
  1. قرآن کریم.
    1. آقا گل‌زاده، فردوس(1385ش). تحلیل گفتمان انتقادی(چاپ اول). تهران: علمی فرهنگی.
    2. ابن‌درید، محمدبن‌حسن(1998م). جمهرة اللغة(چاپ اول). بیروت: دار العلم الملایین.
    3. ابن‌سیده، علی‌بن‌اسماعیل(1421ق). المحکم المحیط الاعظم(چاپ اول). تحقیق عبدالحمید هنداوی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
    4. ابن‌عاشور، محمدطاهر(1420ق). التحریر و التنویر(چاپ اول). بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
    5. ازهری، محمدبن‌احمد(1421ق). تهذیب اللغة(چاپ اول). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    6. اکبری، محسن و شیرین کار، محمد(1395ش). بازخوانی آراء مفسران سده اخیر در آیات جهاد، مطالعات تفسیری، 7(27)، 45-66.
    7. جبعی عاملی، زین‌الدین(بی‌تا). الروضة البهیة فی شرح اللعمة الدمشقیة. بی‌جا: دارالعالم اسلامی.
    8. جوادی آملی، عبدالله(1389ش). تسنیم(ج10 ، ج16 و ج20). قم: مرکز نشر اسراء.
    9. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد(1412ق). مفردات الفاظ القرآن(چاپ اول). بیروت: دار القلم.
    10. رضا، محمدرشید(1414ق). المنار (تفسیر القرآن الحکیم)(چاپ اول). بیروت: دار المعرفة.
    11. سید قطب، سید ابراهیم حسین شاذلی(1425ق). فی ظلال القرآن(چاپ سی و پنجم). بیروت: دار الشرق.
    12. طباطبایی، محمدحسین(1374). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه محمد باقر موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    13. عبد الباقی، محمدفؤاد(1364). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم. قاهره: دار الکتب المصریة.
    14. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد(1409ق). کتاب العین)چاپ دوم(. قم: هجرت.
    15. فرکلاف، نورمن(1941م). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه:گروه مترجمان(1379ش). تهران: مرکز مطالعات رسانه.
    16. قاسم‌پور گنجه‌لو، زهرا؛ بهرامی، شبنم و دیگران(1395ش). معناشناسی واژه جهاد در قرآن کریم. سراج منیر، 7(23)، 130-150.
    17. کوبلی، پل(1963م). نظریه‌های ارتباطات: مفاهیم انتقادی در مطالعات رسانه‌ای و فرهنگی ترجمه: احسان شاه قاسمی(1387ش)، ، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    18. گروه تربیتی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (1388ش). جایگاه و نقش انذار و تبشیر در نظام تربیتی پیامبران. عباسعلی شاملی. ترجمه محمد روحانی، مجموعه مقالات تربیت دینی، اخلاقی و عاطفی. ص265- 283. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    19. مدرسی، محمدتقی(1419ق). من هدی القرآن. چاپ اول. تهران: دار محبی‌الحسین.
    20. مراغی، احمد مصطفی(بی‌تا). التفسیر المراغی. چاپ اول. بیروت: دار الفکر.
    21. مصباح یزدی، محمدتقی(1387ش). جنگ و جهاد در قرآن. قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    22. مصطفوی، حسن(1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم(چاپ سوم). بیروت: دار الکتب العلمیة.
    23. معین،جواد؛ پروین، نوالدین، خرقانی حسن(1401). سبک شناسی لایه‌ای آیات جهاد براساس تحلیل فنوسمانتیک مطالعه موردی واژه جهد و مشتقات آن. تحقیقات علوم قرآن و حدیث. 19(2)، 219-251. DOI:22051/TQH.2021.36308.3233
    24. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران(1371ش). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    25. نجفی، محمدحسن(1413ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    26. یارمحمدی، لطف‌الله(1383). گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. تهران: هرمس.
    27. یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوییز(2002م). نظریه و روش در تحلیل گفتمان(چاپ اول). ترجمه: هادی جلیلی(1389). تهران: نشر نی.

     

    1. Fairclough, Norman (2001). Language and Power, London: Longman, second edition.
    2. Schiffrin, Deborah; Tannen, Deborah; Hamilton, Heidi E (2005). The Handbook of Discourse Analysis, Blackwell Publishers Ltd.