نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
تازه های تحقیق
خداوند در قرآن با استفاده از سه اصل توصیف حقایق، تنبه برآیات و رجوع به فطرت، معارف توحید را مطرح نموده است. توصیف حقایق به معنای بیان جنبه‌های مختلف یک حقیقت دینی می‌باشد به‌طوری که وجوه آن به گونه‌ای روشن گردد که برای مخاطب فهمی عمیق و فراگیر حاصل کند. در این اصل یا به صورت مستقیم و با به صورت بیان آثار به توصیف یک حقیقت دینی پرداخته می‌شود. در اصل تنبّه بر آیات الهی، تفکر و تأمل در پدیده‌های آفاقی و انفسی به عنوان طریقی برای شناخت خداوند مطرح شده است. این اصل در حقیقت همان برهان انّی منطقی می‌باشد که از معلول که همان مخلوقات‌اند به علت هستی‌بخش آنها یعنی خداوند متعال پی برده می‌شود. فطرت و معرفت فطری نقشی اساسی در شناخت پروردگار عالم ایفا می‌نماید، به طوری که هر یک از اصول سه‌گانه مطرح شده به نوعی با شناخت فطری ارتباط دارند. تأمل در هر یک از این سه اصل، حکایت از این دارد که شیوه قرآن در برخورد با مخاطبان در آیات توحیدی بیشتر به زبان فطرت می‌باشد. هر چند می‌توان مسائل مطرح شده حول توحید را به صورت برهانی و قیاس‌های منطقی نیز ارائه نمود، اما باز هم رد پای فطرت در این مسائل وجود دارد. حتی در مواردی هم که شناخت این مسئله به کمک مفاهیم عقلی صورت می‌پذیرد، مانند اصل تنبّه بر آیات، باز هم این سرشت الهی در بشر حضوری قابل توجه دارد. البته در اصل تنبه برآیات که معرفت خداوند به کمک تأمل در مظاهر خلقیه حاصل می‌شود، از قانون عقلی دلالت مصنوع بر صانع بهره برده شده است، اما در همین اصل نیز می‌توان این قانون را به معرفت فطری ضمیمه نمود تا برهانی قوی‌تر بر معرفت خداوند متعال شکل بگیرد. در این اصل نیز می‌توان با تکیه بر نقص و احتیاج ذاتی مخلوقات، فطرت خداجویی انسان را بیدار نمود.
در اصل توصیف حقایق نیز رد پای فطرت به چشم می خورد چرا که توصیف نمودن خود از اموری است که با فطرت آدمی سازگار است و در صورتی که توصیفی صحیح از یک حقیقت دینی ارائه گردد بدون نیاز به جنبه‌های اثباتی و استدلالی، مورد پذیرش افراد قرار می‌گیرد. تغییر در نحوه مواجهه با مخاطبان و بهره‌گیری از سه رویکرد مذکور با بیان‌های مختلف، برای اقناع مخاطب در معارف توحیدی، حاکی از شناخت عمیق قرآن از انسان و ویژگی‌های اوست.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The monotheistic verses of the Qur'an are being analyzed from different aspects, one of which is how the Qur'an confronts its audience in the issue of Monotheism. The Qur'an has put forth certain principles to communicate with its audience in monotheistic teachings and to create a basis for accepting these teachings. Through examining and collecting the verses related to Monotheism, all of them may be classified under three general principles: the principle of describing facts, the principle of awakening based on divine signs, and the principle of reference to nature. Regarding describing the facts, the Qur'an describes the teachings and functions of signs, instead of arguing about monotheistic teachings and answering the doubts related to them. In the principle of awakening based on divine signs, the Qur'an invites human beings to reflect on these phenomena, by expressing universal and personal phenomena and reminding their order, finality, and inherent poverty and need. In the principle of referring to nature, the Qur'an, to awake the divine nature of man, directs him to this divine nature so that he can find the works of his Lord in the world and within himself. In this research, these principles are discussed and analyzed based on the descriptive-analytical method regarding the Qur'anic verses.
Keywords: Monotheism, Divine Knowledge, Description of God, Awakening Based on Signs, Nature
The monotheistic verses of the Qur'an are being analyzed from different aspects, one of which is how the Qur'an confronts its audience in the issue of Monotheism. The Qur'an has put forth certain principles to communicate with its audience in monotheistic teachings and to create a basis for accepting these teachings. Through examining and collecting the verses related to Monotheism, all of them may be classified under three general principles: the principle of describing facts, the principle of awakening based on divine signs, and the principle of reference to nature. Regarding describing the facts, the Qur'an describes the teachings and functions of signs, instead of arguing about monotheistic teachings and answering the doubts related to them. In the principle of awakening based on divine signs, the Qur'an invites human beings to reflect on these phenomena, by expressing universal and personal phenomena and reminding their order, finality, and inherent poverty and need. In the principle of referring to nature, the Qur'an, to awake the divine nature of man, directs him to this divine nature so that he can find the works of his Lord in the world and within himself. In this research, these principles are discussed and analyzed based on the descriptive-analytical method regarding the Qur'anic verses.
کلیدواژه‌ها [English]
* قرآن کریم(۱۳۹۳ش). قم: انتشارات اسوه.
)