روابط بینابینی قرآن با خطبه‌های نهج‌البلاغه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

متن‌های گوناگون از دیرباز، با یکدیگر ارتباطی بینابینی داشته و از نظر زبانی، وزنی و معنایی بر یکدیگر اثر گذاشته و از هم اثر پذیرفته‌اند.اگرچه این ارتباط از گذشته مطرح بوده است و تبادل کلام هنری را در بسیاری از آثار گذشتگان می‌بینیم، در دوره معاصر، میخائیل باختین، اندیشمند روسی، باردیگر، مقوله بینامتنی را از دیدگاهی نو بررسی کرده و کسانی همچون ژولیا کریستوا، رولان بارت و هارولد بلوم، تحت تاثیر باختین، به این مسئله پرداخته‌اند.بر اساس نظریه بینامتنی، هر متن بر پایه متونی که پیشتر خوانده‌ایم، معنا می‌دهد و بر رمزگانی استوار است که پیشتر شناخته‌ایم. پیوند ناگسستنی مفاهیم نهج‌البلاغه و قرآن کریم، از ژرفایی بسیار برخوردار است و به روساخت، محدود نی‌شود؛ بلکه در سطح ژرف‌ساخت، پیوندی عمیق میان این دو کتاب برقرار است؛ به طوری که در بسیاری از موارد، درک دقیق معنای موردنظر امام (ع) جز از طریق آشنایی با متن پنهان و شناخت چگونگی رابطه این دو کتاب با یکدیگر میسر نیست.با خوانش دقیق خطبه‌های نهج‌البلاغه، به این نتیجه می‌رسیم که بیشترین شکل روابط بینامتنی قرآن با خطبه‌های نهج‌البلاغه، به صورت نفی متوازی است که در آن، امام (ع) توانسته است نوعی سازش میان متن پنهان و متن حاضر ایجاد کند و تعاملی آگاهانه با آن پدید آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Intertextual Relations of the Quran and the Sermons of Nahj al-Balagha

نویسنده [English]

  • Seyyed Mehdi Masboogh
Associate Professor​ of Bo-Ali Sina University
چکیده [English]

From the old time , different texts have had intertextual relation with each other and have affected eah other  and have been affected by one another  concerning their language , their rhyme and their meaning.Although this relation was seen from the old time and in the works of the past, this  kind of artistic exchange can be seen, but in the contemporary time Mikhail Bakhtin , the Russian scholar has once again  discussed the intertextual relation from a new viewpoint. Others have followed him in this investigation, scholars including :  Roland Barthes, Julia  Kristeva, and Harold Bloom.
According to this theory each text should be understood by the previous texts and it depends on the signs and codes of those preceding it.The indestructible relation of Nahj- al- balagha with Quran  and the relation between their meanings is so deep and profound that cannot be considered limited to its surface structure ; it has rather extended to its deep structure. Thus, understanding the meaning that was meant by Imam(AS) cannot be achieved except by familiarity with the hidden text and their relation.
Profound reading of the sermons of Nahj-al-balaghah leads us to this conclusion that the most frequent intertextual relation between Quran and Imam's sermons is parallel negation in which Imam(AS) has been able to create a harmony and consistency between the present text with the hidden one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Nahj al-Balagha
  • Genotext
  • Phenotext
  • Intertextuality
 
- قرآن کریم.
- آلن، گراهام (1380ش). بینامتنیت. ترجمۀ پیام یزدان‏جو. تهران: نشر مرکز.
- بروئل، پیرو و دیگران (1378ش). تاریخ ادبیات فرانسه. ترجمۀ نسرین خطاط و مهوش قویمی. تهران: سمت.
- بنیس، محمد (1979.م). ظاهره الشعر المعاصر فی المغرب مقاربه بنیویه تکوینیه. چاپ اول. بیروت: دار‏العوده.
- رمّانی، ابراهیم (1988م). «النصّ الغائب فی الشعر العربی الحدیث». مجله الوحده. ش. 48.
- رضی، الشریف ابوالحسن (1381ش). نهج‏البلاغه. ترجمۀ علی‏اصغر فقیهی. چاپ ششم. قم: مشرقین.
- عباس‏زاده، حمید (1389ش). «اقتباس‏های قرآنی در نهج‏البلاغه». فصلنامۀ مطالعات تفسیری. س. 1. ش. 1. صص 67 تا 83.
- عزام، محمد (2005م). شعریه الخطاب السردی. دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.
- عطا، احمد محمد (2007م). التناص‏القرآنی فی شعر جمال‏الدین بن نُباته المصری. المؤتمر الدولی الرابع لکلیه الالسن جامعه المنیا: آوریل.
- کریستوا، ژولیا (1381ش). کلام، مکالمه و رمان. ترجمۀ پیام یزدان‏جو. تهران: نشر مرکز.
- مکارم شیرازی، ناصر (1386ش). برگزیدۀ تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- موسی، خلیل (2000م). قرائات فی الشعر العربی الحدیث و المعاصر. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
- میرزایی، فرامرز و ما‏شاء‏الله واحدی (1388ش). «روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش. 25. صص 300 تا 322.
- وعد‏الله، لیدیا (2005م). التناص المعرفی فی شعر عز‏الدین المناصره. چاپ اول. دار‏المندلاوی.