روش‌شناسی، سنجش و نقد نسخه خطی «خلق الکافر» شیخ حر عاملی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز ‏

2 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

شیخ حر عاملی (1104- 1033ق) به عنوان یکی از بزرگان عرصه‌ی علم و فقاهت شیعه، در نسخه‌ای خطی تحت عنوان «خلق الکافر و الغرض منه» که به زیور طبع آراسته نشده، اختصاصاً به موضوع خلقت کافر پرداخته و تلاش نموده تا به این پرسش پاسخ دهد که چرا خداوند کافر را درحالی‌که اوصاف او در علمش معلوم بود، آفرید، مهلت داد و بر مؤمنین مسلط ساخت؟ این در حالی است که بعضی از معارف قرآن و حدیث مانند طینت خاص، قضا و قدر، مشیت و اراده‌ی الهی نیز به موضوع دامن زده و اعتقاد به جبر را تقویت می‌کند.راه‌کار اصلی شیخ در این رساله، مسلط کردن معیار و ادلّه عقلی بر حل مسئله است. وی ابتدا مبانی اعتقادی را بر عقل عرضه کرده و سپس نتایج عقلی را همراه با شواهد قرآنی و حدیثی مؤید بیان می‌کند. از آنجا که مؤلف در نسخه خطی حاضر، از روایات بسیار استفاده نموده است، در این مقاله ابتدا به این پرسش پاسخ داده می‌شود که کیفیت روش مؤلف و «نظام فقه الحدیث» وی در استفاده از روایات اعتقادی چگونه است؟ برای رسیدن به سؤال مطرح‌ شده، بر اساس مبانی فقه الحدیث، روش شیخ در دو مرحله: «فهم متن» و «فهم مقصود» مورد بررسی قرار گرفته است. سپس از آنجا که شیخ به دنبال ارائه پاسخی اقناعی و کاربردی است، به دنبال پاسخ این پرسش هستیم که پاسخ‌های مؤلف به چه صورت ارائه ‌شده و پاسخ‌ها تا چه اندازه کاربردی می‌باشند؟ و به این منظور، بر اساس توجه به نظام فکری و رده‌بندی، مطالب مورد سنجش و نقد قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Methodological Study and Critique of the Manuscript of “Khalq al-Kāfir wa al-Gharaḍ Minho” of Shaykh Al-Hurr Al-Āmil

نویسندگان [English]

  • Mohaddeseh Majiakbar 1
  • Amir Tohidi 2
1 PhD student, Department of the Qur’an and Hadith Sciences, Islamic Azad ‎University, Shahrud Branch‎
2 Assistant Professor, Islamic Azad University, Central Tehran Branch
چکیده [English]

Shaykh Al-Hurr Al-Āmilī (1033/1624 - 1104/1693), one the most prominent Shiite scholars in the fields of Shiite knowledge and jurisprudence,has specifically addressed the issue of the creation of the unbeliever in an unpublished manuscript entitled “Khalq al-Kāfir wa al-Gharaḍ Minhu”, in which he has tried to answer the question why God has created the unbeliever, giving him opportunity to live and to dominate the believers, while his traits where obvious in the Divine decree. Other notions in the Qur’an and hadiths such as the special nature (ṭinat), Destiny and Providence (qaḍa-qadar) and the divine Will have in one or other way supported the belief of determinism. The main solution provided by Shaykh in this book is to give priority to the rational arguments. He first assesses his creed according to rational argumentation and then provides support from the Qur’an and hadiths for those rational conclusions. Regarding the many hadiths cited by the author, this article has foremost studied his methodology of understanding i.e. his “fiqh al-hadith system” considering doctrinal hadiths in two steps: “understanding the meaning” and “understanding the sense”. Given the fact that Shaykh sought to provide a convincing and applicable answer, this article has examined his answers by the aforementioned features in respect to his doctrinal believes and his system of categorizing.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Methodology
  • Understanding hadith (fiqh al-hadith)
  • manuscript of Khalq al-Kāfir
-        قرآن کریم، ترجمه امیر توحیدی
-        آقا بزرگ تهرانى، محمد محسن (1408ق)، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، قم: اسماعیلیان و تهران: کتابخانه اسلامیه.
-        امین، سید محسن (1406ق)، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
-        انصاری، مرتضی (1419ق)، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الااسلامی.
-        بروجردى، سید حسین (1415ق)، نهایة الأصول، قم: نشر تفکر.
-        خویی، ابوالقاسم (1417ق)، مصباح الأصول، تهران: داوری.
-        حسینى جلالى، سید محمد حسین (1422ق)، فهرس التراث، ‏قم: انتشارات دلیل ما.
-        خراسانی، محمدکاظم بن حسین (1409ق)، کفایة الاصول، قم: آل البیت.
-        درایتی، مصطفی (1389ش)، فهرست ‌واره‌ی دست‌نوشته‌های ایران، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
-        رازی، فخر الدین (1406ق)، اساس التقدیس، احمد حجازی احمد، قاهره: الکلیات الازهریه.
-        سبحانی، جعفر (1418ق)، لب الأثر فی الجبر و القدر (محاضرات لسید الخمینی)، قم: موسسه الامام الصادق(ع).
-        شعرانى،‏ ابو الحسن (بی تا)، شرح فارسى تجرید الاعتقاد، تهران: انتشارات اسلامیه‏.
-        شیرازی، صدرالدین (1417ق)، خلق الاعمال، تصحیح ناجی حامد، تهران: الحکمة.
-        طباطبایى‏، محمد حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مکتبة النشر الإسلامی‏.
-        عاملى، محمد بن حسن (1409ق)،‏ وسایل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏.
-        ــــــــــــ ، رساله خلق الکافر و الغرض منه، قم: نسخه خطی، مرکز احیای تراث اسلامی.
-        قاضى، عبد الجبار (1422ق)، شرح الأصول الخمسة، احمد بن حسین ابى هاشم‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
-        کلینی، محمد بن یعقوب (1365ش)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
-        ــــــــــــ ، (1429ق) الکافی، قم:دار الحدیث. 
-        ملکی، محمدباقر(1415ق)، توحید الإمامیة، تصحیح محمد بیابانی، تهران: وزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی.
-        مجلسی، محمد باقر (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
-        موسوی بروجردی، محمدکاظم؛ و جمعی از نویسندگان (1380ش)، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی
-        موسوی خمینی، روح‌الله (1381ش)، تقریرات فلسفه، تصحیح سید عبد الغنى اردبیلی، تهران: موسسه تنظیم آثار امام خمینی.
-         هاشمی احمد (1381ش)، جواهر البلاغه، تصحیح حسن عرفان، قم: نشر بلاغت.