ارزیابی نظریه اختلاط آیات مکی و مدنی در سوره‌های قرآن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران - پردیس فارابی قم

2 مدیر فناوری اطلاعات صدا و سیما مرکز کهگیلویه و بویراحمد

چکیده

چکیده :

قرآن‌پژوهان از دیرباز به دلیل نقش‌آفرین بودن شناخت مکی و یا مدنی بودن سوره‌های قرآن در فهم معنای آیات قرآن، توجه ویژه‌ای به آن داشته و از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار داده‌اند. اختلاط آیات مکی و مدنی در سور از مهم‌ترین جنبه‌های مذکور است. مراد از اختلاط، وجود آیات مکی در سور مدنی (26 آیه) و یا آیات مدنی در سور مکی (197 آیه) است که از آن‌ها تعبیر به مستثنیات شده و در مواردی نیز مستند به دلائلی گردیده‌اند. در این پژوهش، ضمن بررسی نظریه مذکور بر مبنای مصادیق آیه‌ای، دلائل بطلان اختلاط آیات مکی در سور مدنی و بالعکس ارائه شده است. مهم‌ترینِ این دلائل عبارت‌اند از: معیارشناسی سور مکی و مدنی، توجه به جهات بیانی آیات برای کشف آیات مکی و مدنی، وجود اضطراب در روایات پیرامون اختلاط، قطع پیوند معنایی آیات مختلط با آیات پیشین و پسین، و قطع موسیقایی آیات مختلط با آیات پیشین و پسین.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Rejecting the Idea of Mixing Maki and Madani Verses in Surahs

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Musavi Moqaddam 1
  • ali khorshidsavar 2
چکیده [English]

Since it is important to recognize a Quranic chapter (sūrah) as Meccan or Median in order to reach a better understanding of verses, researches have paid a special attention to this issue from various aspects for a long time; Mixing (ikhtilāṭ) Meccan and Medinan verses in chapters is of the most important aspects, i.e. the existence of Meccan verses (26 times) in Medinan or Median ones (197 times) in Meccan, which are referred as exceptions (mustathnīat). Analyzing the above theory, the present paper argues the reasons of rejecting it, including especially: the criteria of recognition of Meccan and Medinan chapters, consideration of rhetorical aspects of verses in order to distinguish between Meccans and Medinans, the existence of incoherence among the narrations (hadīth) regarding to Mixing, the discontinuation of the semantic link between the combined verses with the earlier and later verses, and the interruption of the musical verses with the earlier and later verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mixing of Maki and Madani verses
  • exception verses
  • expressing orientation of verses
  • Maki and Madani knowledge
  •  قرآن کریم ؛
  •  ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، (1385ق)، شرح نهج‌البلاغه، قم، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی.
  • ابن جوزی، جمال الدین ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد، (1388ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، دمشق و بیروت ، المکتب الاسلامی للطباعه و النشر.
  • ابن حجر، احمد بن علی بن حجر عسقلانی، (1379 ق)، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفه.
  • ابوالعلاء، عادل محمد صالح، (بی‌تا)، خصائص السور و الایات المدنیه، جده، دارالقبله للثقافه الاسلامیه.
  • امینی، عبدالحسین، (1416ق)، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
  • آلوسی، محمود بن عبدالله، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  • بحرانی، هاشم بن سلیمان، (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه البعثه.
  • بخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، (1401ق)، صحیح بخاری،  بیروت، دار الفکر.
  • حاکم نیشابوری، ابوعبدالله، (1411ق)، المستدر ک علی الصحیحین، تصحیح مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیّة.
  • حکیم، سید محمد باقر، (1417ق)، علوم القرآن، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
  • دانی، ابوعمرو، (1414ق)، البیان فی عدد آی القرآن، کویت، منشورات مرکز المخطوطات و التراث و الوثاق.
  • رامیار، محمد، (1369ش)، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات امیرکبیر.
  • زرقانی، محمد عبدالعظیم، (بی‌تا)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بی‌جا، دارإحیاء التراث العربی.
  • زرکشی، محمد بن عبدالله، (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دارالمعرفه .
  • زمخشری، محمود بن عمر، (1389 ش)، تفسیرالکشاف، ترجمه مسعود انصاری، تهران، نشر ققنوس.
  • زنجانی، ابوعبدالله، (1410ق)، تاریخ القرآن، دمشق، دارالحکمه للطباعه و النشر .
  • سیوطی، عبدالرحمن، (1411ق)، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، بی چا.
  • سید قطب، شاذلی، (بی‌تا)، فی ظلال القرآن، بینا.
  • سیوطی، جلال الدین، (1367ش)، الاتقان فی علون القرآن، قم، انتشارات رضی.
  • صادقی تهرانی، محمد، (بی‌تا)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، بیروت، دارالتراث الاسلامی.
  • طباطبایی، سید محمد حسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم ، دفتر انتشارات اسلامی.
  • طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، (1360ش)، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، تهران، فراهانی .
  • طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه.
  • فائز، قاسم، (1390ش)، « بررسی نظریه آیات مستثنیات سور مکی و مدنی» ، فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره 8 ، ص 152-127
  • قرطبی، محمد بن احمد، (1364ش)، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو.
  • مجلسی، محمد باقر، (1403ق)، بحارالانوار الجامعه لدررالاخبار الائمه الاطهار، بیروت، موسسه الوفاء.
  • مصطفوی، سید حسن، (بی‌تا)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
  • معرفت، محمد هادی، (1381ش)، تاریخ القرآن، تهران، سمت.
  • معرفت، محمدهادی، (1415ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم، موسسه النشر الاسلامی .
  • مقاتل بن سلیمان بلخی، ابوالحسن، (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دارالاحیاء التراث.
  • مکارم شیرازی، ناصر، (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران، ناصرخسرو.
  • مهدوی راد، محمدعلی، (بی‌تا)، گامی لرزان در شناخت آیات و سور قرآن به لحاظ زمان و مکان، قم ، بینا.
  • میرمحمدی زرندی، (1420ق)، سید ابوالفضل، بحوث فی تاریخ القرآن و علومه، قم، موسسه النشر الاسلامی.
  • نحاس، ابوجعفر، (1412ق)،  الناسخ و المنسوخ، بیروت، موسسه الرساله.