لایه های معنایی «شفاعت» در قرآن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلام، گرایش مبانی نظری، دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه اصفهان

3 استاد گروه فلسفه و حکمت، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مهم‌ترین مفاهیم قرآنی، واژۀ «شفاعت» است که نظر و تدبّر هر اندیشمند قرآنی را به خود جلب می‌کند. تمام تلاش‌های لغویان، مفسرین، متکلمین و علما، تبیین کننده برخی از لایه‌های معنایی آن است. در حالی‌که تمام مؤلفه‌ها و لایه‌های معنایی آن با رویکرد معناشناسانه بررسی نشده است. این واژه در قرآن کریم، با تشکیل شبکه گسترده معنایی در ارتباط با واژه‌های کلیدی دیگر مثل نصرت، ولایت و... معنا می‌شود که بسیاری از مؤلفه‌های معنایی آن را بایستی در لایه‌های بالاتر جستجو کرد. این پژوهش با روش معناشناسی توصیفی ـ تحلیلی هم‌زمانی، ‌تبیین معنای «شفاعت» و استخراج مؤلفه‌های معنایی آن را از قرآن کریم پیش‌رو دارد. بررسی آیاتی که واژۀ «شفاعت» در آن به‌کار رفته و آیات مرتبط، این‌گونه نشان می‌دهد که این کلمه در کاربرد قرآنی بر محور جانشینی، با مفهوم نصرت و ولایت، بر محور هم‌نشینی با مفاهیمی مثل نصرت، تأیید، نجات و فضل و بر محور تقابل با مفهوم لعن، حبط اعمال و عذاب شدید در دنیا و آخرت، در یک حوزۀ معنایی قرار می‌گیرد. کشف مؤلفه‌های معنایی «شفاعت» سبب تجلّی بیشتر معارف ناب قرآنی برای بندگان حقیقت‌جو، پرهیز از برداشت‌های سطحی و گزینشی آیات قرآن کریم و نشان دادن جهان‌بینی خاص و نظام‌مند قرآن کریم است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Semantic Layers « shafaat» in the Quran

نویسندگان [English]

  • Mahdi Hasanzadeh 1
  • Nasrollah Shameli 2
  • Seyed Morteza Shahroudi 3
1 PhD Candidate of Islamic Studies Teaching, Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
2 rofessor of Semantics of Quran and Hadith, Foreign Languages Faculty, University of Isfahan, Iran
3 Professor of Philosophy and Hikmat at Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
چکیده [English]

One of the most important notions in the Qur'an is the word “Shafāʽah” (Intercession) that causes the reflection and in-depth pondering of any Qur’anic scholars. Although attempts of philologists, exegetes, theologians, and scholars have been done in order to explain some of its semantic layers, all components and layers of its meaning have not yet been investigated through a semantic approach. Considering its semantic range in the Qur’an, the meaning of this word is extracted in relation to other key words including nuṣrat, wilāyat, etc. that many of its semantic components should be sought in the higher layers. The present research, with regard to the semantic method which is an analytical and accurate study of the text, clarifies the semantic meaning of the word “shafāʽah” and its components in the holy Qur’an. Findings show that the word regarding its succeeded concepts of nuṣrat (helping) and wilāyat (initiatory power), its related concepts of nuṣrat (helping), ta’īd (improving), najāt (saving), and faḍl (virtue), and its opposite concepts of la'n (cursing), ḥabṭ-i ʼaʽmāl (ruining deeds), and severe punishment in the World and the Hereafter, is in a single semantic range. Discovering the semantic components of “shafāʽah” leads to more manifestation of shining Qur’anic notions for true researchers, avoidance of segregated and selective understandings, and showing the specific and systematic worldview of the Holy Qur'an.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • shafāʽah
  • nuṣrat
  • wilāyat
  • faḍl
  • Semantics
  1. قرآن کریم.
  2. ابراهیم مدکور (1425ق)، معجم الوسیط، قاهره: بی نا.
  3. ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم  (ابن ابى‌حاتم)، چاپ سوم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
  4. ابن‌فارس(1404ق)، معجم مقابیس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی.
  5. ابن‌منظور(1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
  6. ابن‌اثیر جزری(1367ش)‏، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، محقق/ مصحح: طناحى، محمود محمد، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏‏.
  7. ایزوتسو توشیهیکو (1378)، مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: نشر فرزان، چاپ اول.
  8. ایزوتسو توشیهیکو ، (1361)، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی و زبانشناختی.
  9. جوادی آملی، عبدالله (1384)، تفسیر تسنیم، قم: نشر اسراء.
  10. جوادی آملی، عبدالله ، (1387)، تحریر تمهیدالقواعد، قم: نشر اسراء.
  11. جوادی آملی، عبدالله ، (1388الف)، اسلام و محیط زیست، قم: نشر اسراء.
  12. جوادی آملی، عبدالله ، (1388ب)، تفسیر تسنیم، قم: نشر اسراء.
  13. جوادی آملی، عبدالله ، (1388ج)، حکمت عبادات، قم: نشر اسراء.
  14. جوادی آملی، عبدالله ، (1388د)، زن در آئینه جمال و جلال، قم: نشر اسراء.
  15. جوادی آملی، عبدالله ، (1389)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: نشر اسراء.
  16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1362)، المفردات فی غریب القرآن، تهران: مکتبه المرتضویه.
  17. زبیدی، مرتضی (1205ق)، تاج العروس، بیروت: بی نا.
  18. سیدی، سیدحسین (1390)، تغییر معنایی در قرآن، تهران: نشر سخن، چاپ اول.
  19. صفوی، کورش (1383)، درآمدی بر معناشناسی، تهران: انتشارات سورۀ مهر، چاپ دوم.
  20. طباطبایی، محمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏.
  21. طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان، تهران: نشر ناصرخسرو.
  22. طریحی، فخر الدین بن محمد (1375ش)، مجمع البحرین‏، محقق / مصحح: حسینى اشکورى، احمد، تهران‏: نشر مرتضوى‏.
  23. فراهیدی، خلیل بن‌احمد فراهیدی (1409ق)، کتاب العین، بیروت: مؤسسه دار الهجره.
  24. قائمی‌نیا، علیرضا (1389)، بیولوژی نص، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  25. قائمی‌نیا، علیرضا (1390)، معناشناسی شناختی قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  26. قمی علی بن‌ابراهیم (1367)، تفسیر قمی، تحقیق سید طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتب.
  27. مجلسى، محمد باقر (1403 ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  28. محمد الکردی، عز الدین (1428ق) وجوه الاستبدال فی القرآن الکریم، بیروت: دار المعرفة.
  29. مختار عمر، احمد (1385)، معناشناسی، ترجمه سیدحسین سیدی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
  30. فیومى، أحمد بن محمد (1414ق)‏، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم:‏ موسسه دار الهجرة.
  31. مصطفوی، حسن (1368)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: سازمان چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  32. نصرتی، شعبان (1390)، پایان نامۀ «معناشناسی علم در قرآن با تاکید بر حوزه‌های معنایی»، استاد راهنما: هادی صادقی، قم: دانشکدۀ علوم حدیث.