بررسی تطبیقی سیر تطور اربعین نویسی در فریقین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه پیام نور

چکیده

برخورداری از پاداش‌های حفظ چهل حدیث برای امت، که در احادیث نبوی به آن اشاره شده است، موجب شده تا در میان سبک‌های نگارش کتاب‌های حدیثی، سبکی با نام اربعین‌نویسی شکل گیرد. این سبک در میان شیعیان و اهل سنت، از نخستین اربعین‌های نگارش یافته در قرن دوم هجری تا اربعین‌های تألیف یافته در عصر حاضر، در دو مسیر متفاوت سیر تطور خود را پشت سر گذاشته است. سبک اربعین‌نویسی را می‌توان شامل دو گونه اربعین‌نویسی موضوعی و اربعین‌نویسی سندی دانست. پژوهش حاضر با بررسی تأثیرات متقابل میان محدثان شیعه و اهل سنت در دوره‌های فراز و فرود سبک اربعین‌نویسی تا رسیدن به جایگاه یک سبک حدیث نگاری تکامل یافته، نشان می‌دهد محدثان اهل سنت آغازگر اربعین‌نویسی هستند و پیش از شیعیان، دو گونه اربعین‌نویسی موضوعی و سندی را به تکامل رساندند. این سبک در میان شیعیان با تألیف اربعین‌های فضائل نگارانه آغاز می‌شود و عمدتاً در گونه اربعین‌نویسی موضوعی ادامه پیدا می‌کند. در دوران متأخر، رونق اربعین‌نویسی در میان اهل سنت کاسته شده، اما این سبک در میان شیعیان تا دوران معاصر مورد توجه مؤلفان قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the evolution of Arba'een Writings in Fariqayn

نویسندگان [English]

  • Farhad Ahmadi Ashtiani 1
  • Mohammad Hadi Amin Naji 2
1 university of Tehran
2 payam noor university
چکیده [English]

Enjoyment of the rewards of preserving (or memorizing) forty hadiths for the nation, which has been mentioned in the Prophetic narratives, has led to a type of hadith writings called 'Arba'een writings. This style among Shiites and Sunnis, since the first 'Arba'een has compiled in the second century AH until the writings in the present day, has passed its evolution in two different tracks; these writings can be divided in two types of thematic and documentary (sanad) 'Arba'een writings. This study investigated interactions between Shi'as and Sunnis in periods of ups and downs of Arba'een writing to achieve the status of a style of an evolved tradition writing. It shows that Sunnis firstly commenced compiling 'Arba'een books and before Shi'as they evolved its thematic and documentary types. It has begun by Shi'as through compiling virtues and usually continued in thematic type. In contemporary, the interest has been reduced among Sunnis, but Shiite authors have considered it continuously.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith stylistics
  • Faḍā’il writings
  • thematic 'Arba'eens
  • documentary (sanad) 'Arba'eens
  • forty hadiths
  1. قرآن کریم.
  2. آجری، ابوبکر محمد بن حسین(1407ق)، الاربعین، (دراسة و تحقیق و تعلیق :الدکتور محمود النقراشی السید علی)، بیروت: مکتبة دارالعلیان.
  3. ابن‌بابویه، محمد بن على، (1362ش)، الخصال، قم: جامعه مدرسین.
  4. ابن‌عساکر، علی بن الحسن بن هبةالله(۱۴۰۴ق)، الاربعون فی الحث علی الجهاد، تحقیق: عبدالله بن یوسف، الکویت: دارالخلفاء لکتب الاسلامی.
  5. ابن‌عساکر، علی بن الحسن بن هبةالله، (۱۴۰۴ق)، الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، تحقیق و تعلیق: محمد ابراهیم الدسوقی، القاهرة: مکتبة القرآن.
  6. ابن‌عساکر، علی بن الحسن بن هبةالله، (۱۴۱۳ق)، الاربعین البلدانیة عن اربعین من اربعین لأربعین فی الاربعین، تحقیق محمد مطیع الحافظ، سوریه: دارالفکر.
  7. ابن‌مقری، ابوبکر (2001م)، الاربعون، السعودیه: مکتبه العبیکان.
  8. احمدزاده، مصطفی (1377ش)، بررسی سیر اربعین‌نگاری و جایگاه «اربعین» امام خمینی(ره) در میان کتب اربعین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تهران.
  9. احمدی آشتیانی، فرهاد (1395ش)، بررسی تطبیقی سیر تطور اربعین‌نویسی در فریقین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه پیام‌نور.
  10. ارباب، حاج میرزا محمد (1372ش)، اربعین حسینیه، تهران: اسوه.
  11. استادی، رضا (1373ش)، صد اربعین، کیهان فرهنگی، شماره 53، صص 121-135.
  12. البان سرکیس، یوسف (۱۳۴۶ق)، معجم المطبوعات العربیة والمعربة، مصر: مکتبة الثقافة الدینیة.
  13. ایمانی قمی، حاج شیخ عباس (۱۳۹۲ق)، زبدة الاحادیث در چهل حدیث، قم: قلم علمی.
  14. جبوری، عبدالله (۱۹۷۳م)، فهرس المخطوطات العربیة فی مکتبة الاوقاف العامة فی بغداد، بغداد: طبعة الارشاد.
  15. حاجی‌خلیفة، مصطفی بن عبدالله (1402ق)،کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دارالفکر.
  16. حسینی بلخی، ابومحمّد الحسن بن علی بن ابیطالب (۱۴۱۳ق)، سلسلة الابریز بالسند العزیز، تحقیق محمدجواد جلالی، قم: کتابخانه آیةالله مرعشی.
  17. الخلفی، عبدالعظیم بن‌بدوی (۱۴۱۷ق)، الاربعون المنبریة شرح اربعین حدیثا من جوامع الکلم، بیروت: دار ابن‌رجب.
  18. رازی، علی بن بابویه شیخ منتجب الدین (بیتا)، الاربعون حدیثا عن اربعین شیخا من اربعین صحابیا فی فضائل الامام امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع)، قم: مدرسة الامام المهدی‌(ع).
  19. رازی، علی بن بابویه شیخ منتجب الدین (1404ق)، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، تحقیق عبدالعزیز الطباطبایی، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.
  20. رفاعی کبیر، احمد (۱۴۱۵ق)، اربعین، تحقیق: سعد رستم، سوریه: دارالانصاری.
  21. سنقری حائری، محمدعلی (1382ش)، خصائص الزهراء، قم: انتشارات کوثر کویر.
  22. سیوطی، جلال الدین (بی‌تا)، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، مصر: مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده.
  23. سیوطی، جلال الدین (۱۴۰۶ق اربعون حدیثافی قواعد الاحکام الشرعیة و فضائل الاعمال و الزهد،تحقیق: احمد البزرة، علیرضا عبدالله، بیروت: دارالمأمون للتراث.
  24. سیوطی، جلال الدین  (1406ق)، اربعون حدیثا فی فضل الجهاد، تحقیق: مرزوق‌ علی ابراهیم، بیروت: دارالفضیلة.
  25. شبستری، السیّد عبدالله (1372ش)، کتاب الاربعین، قم: بی‌نا.
  26. شیخ بهایی، بهاءالدین محمد (۱۳۷۳ش)، الاربعون حدیثا، مترجم: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم: فتر نشر نوید اسلام.
  27. طهرانی، ‌آقابزرگ (1403ق)، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت: دارالأضواء.
  28. عاملی جزینی، محمّدبن مکی (شهید اول) (۱۴۰۷ق)، الاربعون حدیثا، قم: مدرسة الامام المهدی‌(ع).
  29. عترتی کوشالی، شیخ عبدالحسین (۱۳۷۳ش)، اربعین حدیث، تحقیق: صدرالدین قربانی لاهیجی، قم: سایه.
  30. عراقی، عبدالرحیم بن الحسین (1413ق)، الاربعین العشاریه، تحقیق: بدربن عبدالله البدر، بیروت: دارابن حزم.
  31. عسقلانی، ابن‌حجر (1405ق)، عوالی مسلم اربعون حدیثاً منتقاة من صحیح مسلم،  تحقیق:کمال یوسف الحوت، قاهره: مؤسسة الکتب الثقافیة.
  32. عسقلانی، ابن‌حجر (1405ق)، الامتاع بالاربعین المتباینة بشرط السماع، تحقیق: محمّد شکوربن محمود المیادینی، مصر: دارالثقافة.
  33. عسقلانی، ابن‌حجر (۱۴۰۶ق)، الاربعون فی ردع المجرم عن سب المسلم، تحقیق: الشیخ الحوینی الشلفی، قاهره: مؤسسة الکتب الثقافیه.
  34. العلویه الامینیة، نصرت‌بیگم بانوی اصفهانی(۱۳۷۸ق)، الاربعین الهاشمیة؛ اصفهان: بی‌نا.
  35. علیخان بهادر، میرعثمان (1347شفهرست کتب عربی و فارسی و اردو مخزونه کتاب‌خانه آصفیه سرکار عالی از۱۳۳1-1۳۴، حیدرآباد دکن: دارالطبع جامعه عثمانیه سرکار عالی.
  36. غزالى، أبوحامد محمّد بن محمّد (۱۳۴۴ق)، الاربعین فی اصول الدین، مصر: مطبعة الاستقامة.
  37. فاضلی، محمود (1363شفهرست نسخه‌های خطی کتابخانه جامع گوهرشاد، مشهد:کتابخانه جامع گوهرشاد .
  38. فانی اصفهانی، سیّدعلی (1400ق)، قبسات العقول فی الفروع والاصول یا چهل حدیث، اصفهان: بی‌نا.
  39. فخررازی، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ع‍م‍ر (1313ش)، الارب‍ع‍ی‍ن‌ ف‍ی‌ اص‍ول‌ الدی‍ن‌، حیدرآباد دکن: مطبعه مجلس دائره المعارف العثمانیه‏.
  40. فواد، سیّد(1954م)، فهرس المخطوطات المصورة، القاهره: معهداحیاء المخطوطات العربیة.
  41. کاشفی بیهقی سبزواری،کمال‌الدین حسین (1344ش)، الرسالة العلیة فى الاحادیث النبویة، تصحیح دکتر جلال‌الدین محدّث، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  42. کحاله، عمررضا (بی‌تا)، معجم المؤلفین تراجم مصنفى الکتب العربیة، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  43. مازندرانی خواجوئی، محمّد اسماعیل (۱۴۱۲ق)، الاربعون حدیثا، تحقیق: السیدمهدی الرجایی، قم: مکتبة المرحوم آیة‌الله الصدر الخادمی.
  44. مجلسی، محمّدباقر (1399ق)، الاربعین، قم: المطبعة العلمیة.
  45. ـمجلسی، محمّدباقر، (1403ق)، بحارالأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  46. المقدسی، علی‌بن المفضل (بی‌تا)، الأربعین المرتبة على طبقات الأربعین، تحقیق: محمد سالم بن جمعان العبادی، بیروت: أضواء السلف الطبعة.
  47. مقری، محمدبن عبدالرّحمن (۱۴۱۳ق)، الاربعین فی الجهاد و المجاهدین، سوریه: دار ابن حزم.
  48. مرعشی، سید‌محمود (1357ش)، فهرست نسخه‌های‌ خطی‌ کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، قم: کتابخانه مرعشی.
  49. مناوی، عبدالرئوف (1391ق)، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، بیروت: دارالفکر.
  50. منذری، ابومحمّدعبدالعظیم (بی‌تا)،  الاربعین المنذریة فی الاحکام، تحقیق: سلیم شبعانیة، دمشق: دارالمعرفة.
  51. موسوی خمینی، روح‌الله (1371ش)، شرح اربعین حدیث، تهران: موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی.
  52. میرلوحی اصفهانی، سیدمحمّد (۱۳۷۳ش)، کفایة المهتدی لمعرفة المهدی(عج)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات تهران.
  53. نَسَوی، ابوالعباس حسن‌‌بن سفیان (۱۴۱۴ق)، کتاب الاربعین، تحقیق: محمدبن ناصرالعجمی، بیروت: دارالبشائر الاسلامیه.
  54. نووی، یحیی‌بن شرف (۱۴۰۶ق)، الاربعین، تصحیح: محیی‌الدین مستور، بیروت: دار ابن کثیر.
  55. واعظ، میرزامحمدرضا (۱۳۲۴ش)، شرح اربعین، تهران: چاپ سنگی.