مقایسۀ جایگاه احساسات و عواطف در تربیت اخلاقی در رویکرد دلمشغولی و آموزه های اخلاقی قران کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

3 استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

این پژوهش با هدف مقایسۀ جایگاه احساسات در تربیت اخلاقی از نگاه رویکرد دلمشغولی و آموزههای اخلاقی قران کریم انجام شده است. روش انجام این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و مقایسه ای است؛ به این شکل که ابتدا، اهداف و روشهای تربیت اخلاقی در رویکرد دلمشغولی، با مراجعه به کتابها و مقالات مرتبط، بیان گردید. سپس، اهداف و روشهای تربیت اخلاقی در قران، با مراجعه به آیات قران و کتابهای مرتبط، استخراج شد و در سه محور اندیشه، احساس و رفتار، ارائه گردید. در نهایت، با مقایسۀ اهداف و روشهای تربیت اخلاقی در رویکرد دلمشغولی و آموزههای قرانی، جایگاه احساسات در تربیت اخلاقی، در آموزههای قرانی و رویکرد دلمشغولی، مقایسه شد. نتیجۀ پژوهش نشان می دهد که از نظر رویکرد دلمشغولی و آموزه های اخلاقی قران، تربیت عواطف اخلاقی، جایگاهی والا و نقشی مهم و اثرگذار، در تربیت اخلاقی دارد؛ اما بر خلاف نادینگز که عاطفه را، ملاک اساسی در اخلاق قرار داده، قران مجید، در تربیت اخلاقی انسان، به هر سه بعد شناخت، احساس و رفتار او، توجه کرده است؛ افزون بر این، از نگاه قران، تربیت احساسات و عواطف اخلاقی انسان نیز باید بر مبنای تعقّل و تفکّر انجام گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Position of “Emotions” in Moral Education from Point of View of “Caring Approach” and “Qur’anic Ethical Teachings”; a Comparative Study

نویسندگان [English]

  • Sayed Aliasghar Hoseini Mohamadabad 1
  • Mohammadhasan Rostami 2
  • Abolfazl Ghaffari 3
1 PhD candidate of Qur’an and Hadith Sciences, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 Associate Professor, Qur’an and Hadith Sciences Department, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
3 Assistant Professor, Educational Sciences Department, Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
چکیده [English]

This writing aims to investigate the position of emotions in ethical education from the viewpoint of the caring approach and ethical teachings of the Qur’an. Based on the descriptive-analytical and comparative method, firstly the goals and methods of ethical education in caring approach are explained, through referring to relevant researches. Secondly, the goals and methods of ethical education are extracted from the holy Qur’an, represented in three titles of thought, feeling and behavior. Comparing the goals and methods of ethical education in the caring approach with Qur’anic teachings, finally, the position of feelings in the moral education, in the Qur’an and in the caring approach is explained and compared. The results show that, from the viewpoint of the caring approach and ethical teachings of the Qur’an, the education of ethical emotions has a high state and an important and influential role in moral education; in contrast to Noddings, who considers emotion as the basic criterion in morality, the holy Qur’an considering the moral education of man, pays attention to all three dimensions of his perception (knowledge), feeling and behavior; moreover, from the point of view of the Qur'an, the education of feelings and moral emotions of man must be based on intellect and thought.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: The holy Qur’an
  • moral education
  • emotions
  • caring approach
  • Noddings
  1. قرآن کریم.
  2. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
  3. اسدیان، صدیقه؛ قطبی، ثریا؛ شعیری، محمدرضا (1394)، «طراحی مقدماتی مدل حیا مبتنی بر برداشت از آیات قرآن و مقایسه آن با روان‌شناسی شرم»، مجلۀ روانشناسی بالینی، شماره 12.
  4. باقری، خسرو (1385)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: انتشارات مدرسه.
  5. برین، سمیرا (1393)، بررسی جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری، پایان­نامه دوره کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبائی.
  6. بهشتی، محمد (1379)، «تربیت عواطف از منظر امیرالمؤمنین امام علی (ع)»، فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، شماره 4.
  7. تاج الدین، مرضیه؛ پازارگادی، مهرنوش (1388)، «قرآن کریم و نهضت تربیتی پرورشی: مؤلفه‌ها و شاخص­های تربیتی از دیدگاه قرآن کریم»، نشریه کوثر، شماره 32.
  8. جلالی، حسین (1380)، «درآمدی بر بحث بینش، گرایش و کنش و آثار متقابل آن­ها»، مجله معرفت، شماره 50.
  9. جوادی آملی،‌ عبدالله (1381)، صورت و سیرت انسان در قرآن، قم: نشر اسراء.
  10. جوادی آملی،‌عبدالله (1391)، مفاتیح الحیات، قم: نشر اسراء.
  11. حاتمی، عماد؛ غفاری، ابوالفضل(1393)، «بررسی انتقادی اخلاق ارتباطی نادینگز با تأکید بر دیدگاه جوادی آملی در کتاب مفاتیح الحیات»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شماره 22.
  12. حاجی بابائیان امیری، محسن (1388)، روش­های تربیت اخلاقی کاربردی در اسلام، تهران: انتشارات سروش.
  13. حجتی، سید محمدباقر (1386)، پژوهشی در تاریخ قرآن، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  14. حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409)، وسایل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت.
  15. حقیقت، شهربانو؛ مزیدی، محمد (1387)، «بررسی و ارزیابی زمینة فلسفی و روش­های آموزشی چهار رویکرد تربیت اخلاقی معاصر»، فصلنامه اندیشه دینی، شماره 26.
  16. داودی، محمد(1385)، «رویکردها و پرسش­های بنیادین در تربیت اخلاقی»، فصلنامه انجمن معارف اسلامی، شماره 2.
  17. داودی، محمد(1388)، سیرۀ تربیتی پیامبر(ص) و  اهل بیت(عقم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  18. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق: دارالعلم.
  19. روحانی نژاد، حسین(1389)، تعلیم و تربیت در اسلام، قم: زمزم هدایت.
  20. رهنما، اکبر(1388)، درآمدی بر تربیت اخلاقی، تهران: آییژ.
  21. سجادی، سیدابراهیم (1390)، «قرآن و ارزش اخلاقی عواطف و احساسات»، مجلۀ پژوهش­های قرآنی، شماره 68.
  22. سلحشوری، احمد؛ احمدزاده، محمدرضا (1390)، «جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی»، فصلنامه تربیت اخلاقی، شماره 12.
  23. سید بن قطب(1412)، فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
  24. صدوق، محمد بن علی(1385)، علل الشرائع، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف: منشورات المکتبة الحیدریة.
  25. صدوق، محمد بن علی(1404ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: منشورات جماعة.
  26. ضرابی، عبدالرضا(1394)، «اهداف تربیت دینی از منظر قرآن»، ماهنامه معرفت، شماره 24.
  27. طباطبایی، سید محمد حسین(1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
  28. طبرسی، حسن بن الفضل بن الحسن بن الفضل(1392)، مکارم الأخلاق، بی جا: منشورات الشریف الرضی.
  29. طبرسی، فضل بن حسن(1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  30. عابدی، لطفعلی(1384)، «اهداف تربیت از دیدگاه معصومین(ع)»، مجله مصباح، شماره 57.
  31. عروسى حویزى، عبد على بن جمعه (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان.
  32. غفاری، ابوالفضل(1384-الف)، «عاطفه­گرایی در اخلاق؛ پیشینۀ تاریخی تا وضعیت پست مدرن»، مجله مطالعات اسلامی، شماره 71.
  33. غفاری، ابوالفضل(1384-ب)، «اخلاق و تربیت اخلاقی از منظر رویکرد دل مشغولی: جایگزینی برای رویکرد کولبرگی»، مجلۀ مطالعات تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 2.
  34. غفاری، ابوالفضل(1385)، دو رویکرد معاصر در تربیت اخلاقی، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
  35. غلامی، رضا(1396)، «بررسی ادوار چهارگانه خانواده (مهم‌ترین عنصر مواجهه با آسیب‌های اجتماعی کدام است؟)»، روزنامه کیهان، تاریخ ۲۳/ 5/ ۱۳۹۶، کد خبر ۱۱۱۳۱۸.
  36. فضل الله، سید محمد حسین(1419)، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر.
  37. فیروزمهر، محمدمهدی(1393)، تربیت اخلاقی با نگاهی قرآنی، قم: بوستان کتاب.
  38. کلینی، محمد بن یعقوب(1365)، الاصول من الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  39. مردانی نوکنده، محمدحسین(1382)، «احسان و انفاق از منظر آیات و روایات»، کیهان فرهنگی، شماره 205.
  40. مطهری، مرتضی(1382)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.
  41. مکارم شیرازی، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  42. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم(1366)، تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار.
  43. منصوری قزالحصار، شرف الدین(1394)، صلاحیت حرفه­ای معلمان مقطع ابتدایی شهر تربت جام در تربیت اخلاقی، ابوالفضل غفاری، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه فردوسی مشهد.
  44. موحد، صمد ؛ باقری، خسرو ؛ سلحشوری، احمد(1387)، «بررسی تطبیقی دیدگاه­های امام محمد غزالی و نل نادینگز دربارۀ تربیت اخلاقی»، فصلنامه اندیشه دینی، شماره 27.
  45. نجفی، محمد و متقی، زهره و نصرتی هشی، کمال(1394)، «سازماندهی نظام تربیت عاطفی مبتنی بر آموزه­های قرآنی»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شماره 29.
  46. نراقی، ملا محمد مهدی(بی­تا)، جامع السعادات، تحقیق: سید محمد کلانتر، نجف: دار النعمان للطباعة و النشر.
  47. هاشمی، سید حسین(1388)، «چیستی و اهداف تربیت»، فصلنامه پژوهش­های قرآنی، شماره 59 و 60.
    1. Noddings, N. (1986), Caring: A Relational Approach to Ethics & Moral Education, Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
    2. Noddings, N. (1992), The Challenge to Care in Schools: An Alternative Approach to Education, New York: TeachersCollege Press.
    3. Noddings, N. (1998), Philosophy of Education, Westwiew Press, A Member of Perseus Books, L.L.C.
    4. Noddings, N. (2002a), Starting at Home, Berkeley, Los Angeles & London: University of California Press.
    5. Noddings, N. (2002b), Educating Moral People, New York and London: Teachers College Press.