تبیین انسجام محتوایی سوره لقمان با روش تحلیل محتوای کیفی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهراء، تهران، ایران.

چکیده

تبیین انسجام محتوایی در سوره‌های قرآن کریم رهیافتی مؤثر در نفی شبهه خاورشناسان درباره پراکندگی و ناپیوستگی متن قرآن کریم است. این نوشتار تلاش دارد تا به بررسی انسجام محتوایی در آیات سوره لقمان و کشف مفاهیم محوری برای تبیین ارتباط میان آیات این سوره بپردازد. بر این اساس در چارچوب روش تحلیل محتوای کیفی و با استخراج و دسته‌بندی مفاهیم آیات روشن گردید که هرچند در این سوره به‌ظاهر از موضوعات متعدد و مختلفی سخن به میان آمده است اما محور اصلی مفاهیم این سوره "مدح حکمت و چگونگی حصول آن" است که  شامل سه محور فرعی "قرآن کتاب حکیم و حکیم‌پرور"، "لقمان و شایستگی رسیدن به حکمت توحیدی"، و "اسباب حصول حکمت توحیدی" است. همچنین در این سوره دسته‌ای از مفاهیم مربوط به حکمت مانند: شکر، توحید، طاعت، هدایت، رحمت، فلاح، در برابر مفاهیم مربوط به لهو مانند کفر، شرک، جهل، ظلم، ضلال قرار می‌گیرد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explanation of the Content Integrity of Sūhra Luqmān, Based on Qualitative Content Analysis Method

نویسنده [English]

  • Zahra Sarfi
Assistant Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Al-Zahra University, Iran.
چکیده [English]

The explanation of content integrity inside the Qur’anic sūrahs is an effective approach to reject orientalists’ misconception about the dispersion and discontinuity of the text of the holy Qur’an. The present paper aims to study the content coherence of the verses of Sūrah al-Luqmān and discover its basic conceptions in order to clarify the connection between the verses of this sūrah. Accordingly, based on the qualitative content analysis method and through extracting and categorizing the concepts of verses, it is argued that although seemingly various different topics are discussed in this sūrah, the main focus of all concepts is “praising wisdom and how to achieve it”, consisting of three sub-topics: “the Qur’an is a book of wisdom and bringing up the wise”, “Luqmān and his competency of getting wisdom”, and “the means for achieving Monotheistic wisdom”. In addition, it contains a number of concepts concerning the wisdom, including: gratefulness, Monotheism, obedience, guidance, mercifulness, salvation, in contrary to some other concepts related to amusement (lahw) such as: infidelity, Polytheism, ignorance, oppression, and deviation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Luqmān
  • content coherence
  • content analysis
  • wisdom
  • amusement (lahw)
  1. قرآن کریم.
  2. آلوسى، محمود بن عبدالله(1415)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  3. ابن فارس، احمد بن فارس(1404)، معجم مقاییس اللغه، قم: بی‌نا.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم(1414)، لسان العرب، بیروت: بی‌نا.
  5. ابن‏عاشور، محمدطاهر(1420)، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  6. استراوس، آنسلم؛ کوربین، جولیت(1387)، اصول روش تحقیق کیفی، نظریه مبنایی رویه ها و شیوه ها، ترجمه بیوک محمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  7. ایمان، محمدتقی و محمودرضا نوشادی(1390)، «تحلیل محتوای کیفی»، فصلنامه پژوهش، سال سوم، ش2، صص15-44.
  8. باردن، لورنس(1375ش)، تحلیل محتوا، ترجمه ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  9. جوادی آملی، عبدالله (بی‌تا)، تسنیم، قم: نشر اسراء.

10. جوادی آملی، عبدالله (1385)، قرآن در قرآن، قم: نشر اسراء.

11. جوهرى، اسماعیل بن حماد (1376)، الصحاح، بیروت: بی‌نا.

12. حسینى همدانى، محمد(1404)، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: بی‌نا.

13. راغب اصفهانى، حسین بن محمد(1374)، مفردات الفاظ قرآن، تهران: بی‌نا.

14. زحیلى، وهبه(1411)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق: دار الفکر.

15. زمخشرى، محمود بن عمر(1407)، الکشاف، بیروت: دار الکتاب العربی.

16. ستوده نیا، محمدرضا؛ جانی‌پور، محمد (1392) «ساختار نظام‌مند مفاهیم و گزاره‌های اخلاقی در سوره اسراء» پژوهش نامه اخلاق، سال 6، ش 19، صص 55-82.

17. سلطانعلى‏شاه، سلطان محمد بن حیدر(1408)، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

18. شرف الدین، حسین(1393)، سرگرمی و لهو در قرآن کریم، شیعه شناسی، دوره 12، ش 48، صص103-126.

19. شعرانى، ابوالحسن (1386)، پژوهش هاى قرآنى علامه شعرانى، قم: بوستان کتاب.

20. صادقى تهرانى، محمد (1432)، ترجمان فرقان: تفسیر مختصر قرآن کریم، قم: نشر شکرانه.

21. طباطبایى، محمدحسین (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

22. طبرسى، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو .

23. عضیمه، صالح(1380)، معنا شناسى واژگان قرآن، مشهد:آستان قدس رضوى.

24. علی الصغیر، محمد حسین(1420)، المستشرقون و الدراسات القرآنیه، بیروت: دارالمورخ العربی.

25. فراهیدى، خلیل بن احمد (1409)، کتاب العین، قم: بی‌نا.

26. فیومى، احمد بن محمد (1414)، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، قم: بی‌نا.

27. قاسمى، جمال‏الدین (1418)، تفسیر القاسمی المسمى محاسن التأویل، بیروت: دار الکتب العلمیة.

مطهری، مرتضی (1381ش)، مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا.