بازخوانی روابط معنایی واژۀ «العالَمین» براساس روش تحلیل مؤلفه‌ای

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

هیات علمی/ دانشگاه تهران

چکیده

در مورد واژۀ «العالَمین» سؤالاتی وجود دارد که پاسخ‌های درخوری نیافته است؛ مثلاً اینکه چرا ماده‌ای از ریشۀ «عِلم» برای معنای «جهانیان» یا «جهان‌ها» به‌کار رفته است. لغویان مسلمان واژۀ «العالَمین» را عربی، و قرآن‌پژوهان غربی آن را عبری یا سریانی دانستهاند، اما هیچکدام تفسیر روشنی برای معنای آن ارائه نکردهاند. روش این مطالعه، تحلیل واژه براساس مؤلفه‌های معنایی است؛ نخست، «العالَمین» براساس مؤلفههای آن در فرهنگهای عربی و غیرعربی به‌مثابۀ معنا‌شناسی تاریخی (درزمانی) تحلیل شده و سپس این کار به‌عنوان معنا‌شناسی همزمانی در بافت قرآنی پیش رفته است. در پایان میان این دو روش مقایسه شده تا روشن شود آیا نتیجۀ تحلیل درزمانی دربارۀ «العالَمین» با تحلیل همزمانی همخوانی دارد.
براساس نتیجۀ تحقیق، واژۀ «العالَمین» در اصل با زبانهای سبایی و فینیقی، و نیز עלם در آرامی و ܥܠܡ در سریانی ارتباط دارد و در زبان عربی به واژۀ «غُلام»نزدیک است. بهترین معنا‌ برای واژه در بسیاری از آیات قرآن «انسان‌ها»، گاهی «جوان‌ها» (پسران)، و در برخی آیات «آفریدگان» است؛ اما افزودن مؤلفۀ مکانی و پدیدآمدن معنای «جهان» برداشتی متأخر از آیات قرآن است. همچنین، برخلاف دیدگاه برخی مستشرقان، این واژه ارتباطی با منابع یهودی یا مسیحی ندارد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reconsidering the Semantic Relationships of the Word “al-'Ālamīn” According to Component Analysis Method

نویسنده [English]

  • Saeed Shafiee
چکیده [English]

Questions are being asked about the term “al-'Ālamīn”, which have not yet received reasonable responses; e.g. “why has the root ‘'ilm’ (knowledge) been mentioned for the meanings of ‘peoples of the world’ or ‘worlds’?” Although Muslim philologists have considered it as “Arabic” and the western Qur’anic scholars have described it as Hebrew or Syriac, they did not present a clear meaning for it. The method of this research is word analysis, based on semantic components; first, “al-'Ālamīn” is analyzed, based on its components in Arabic and non-Arabic lexicons as diachronic semantics. Then it goes ahead as a synchronic semantics in the Qur’anic textures. Finally, both methods are compared to clarify if the result of a diachronic analysis on “al-'Ālamīn” is consistent with synchronic analysis. Findings show that the term “al-'Ālamīn” is originally related to Sabaic and Phoenician languages, as well as to “עלם” in Aramaic and ܥܠܡ in Syriac. It is closed to Arabic word «غُلام», as well. The best meaning for the word in many Qur’anic verses is “men”, sometimes “the youth” (boys), and in some verses “creatures”, which adding the place component and then making the meaning of “world” are another explanation of the Qur’anic verses. Also, in contrast to the opinions of some orientalists, this word has no connection with Jewish and Christian sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • semantic relationships
  • al-'Ālamīn
  • component analysis
  • synchronic semantics
  • diachronic semantics
  1. قرآن کریم.
  2. ابن أبی حاتم رازی، عبدالرحمن (بی‌تا)، تفسیر ابن أبی حاتم، تحقیق: أسعد محمد الطیب، صیدا:، المکتبة العصریة.
  3. ابن سیده، على بن اسماعیل (1421ق)‏، المحکم و المحیط الأعظم‏، تحقیق: هنداوى، عبدالحمید، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  4. ابن عربی، محمدبن علی (بی‌تا)، الفتوحات المکیه، بیروت: دار احیاء التراث.
  5. ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، بیرت: مکتبة الإعلام الإسلامی.
  6. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل (1412ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: چاپ مرعشلی.
  7. ابن منظور (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر أدب الحوزة.
  8. ابوعبیده، معمر بن مثنى (1381)، مجاز القرآن، تحقیق: محمد فواد سزگین، قاهره: مکتبة الخانجى.
  9. ابوالفرج اصفهانی (1415ق)، الأغانی، بیروت: دار احیاء تراث عربى‏.

10. ابوالفتوح رازى، حسین بن على (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، تحقیق: محمد جعفر یاحقى و محمد مهدى ناصح، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى.

11. ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله (1412ق)، الفروق اللغویة، قم: دارالعلم.

12. احراری، حمید (بی‌تا)، دانشنامه ریشه‌شناسی و معناشناسی واژگان قرآن، منتشر نشده.

13. ازهرى، محمد بن احمد (1421ق)، تهذیب اللغه، بیروت: دارالعلم.

14. بیضاوی، عبدالله بن عمر (1330)، انوار التنزیل واسرار التاویل، بیروت: دارالعلم.

15. پالمر، فرانک (1366)، نگاهی تازه به معنی‌شناسی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: نشر مرکز.

16. ثعلبی، ابواسحاق احمدبن محمد نیشابوری (1422ق)، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، بیروت: چاپ ابن عاشور.

17. جواد علی (1413ق)، المفصَّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد: جامعة بغداد علی نشره.

18. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (بی‌تا)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: یوسف عبدالرحمن مرعشلی، بیروت: دار المعرفة.

19. دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت‌نامۀ دهخدا، زیر نظر: محمد معین، تهران: دانشگاه تهران.

20. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1404ق)، المفردات فی غریب القرآن، قم: دار الحق.

21. زبیدی، محمد مرتضی حسینی (1414ق)، تاج العروس، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر.

22. زمخشری، محمود بن عمر (1385)، الکشاف عن حقائق التنزیل وعیون الأقاویل، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی وأولاده بمصر.

23. سمرقندی، ابواللیث (بی‌تا)، تفسیر السمرقندی، تحقیق: محمود مطرجی، بیروت: دار الفکر.

24. سوسور، فردینال (1389)، دورۀ زبانشناسی عمومی، ترجمۀ: کورش صفوی، تهران: انتشارات هرمس.

25. صفوی، کورش (1392)، «کدام معنی‌؟»، فصلنامه علم زبان، دوره 1، شماره1، صص11-40.

26. طباطبایی، محمد حسین (1407ق)، تفسیر المیزان، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

27. طبرسی، فضل بن حسن (1415ق)، تفسیر مجمع البیان، بیروت: مؤسسة الأعلمی.

28. طبری، محمد بن جریر (1415ق)، جامع البیان، تحقیق: شیخ خلیل المیس/ صدقی جمیل العطار، بیروت: دار الفکر.

29. طریحی، فخر الدین (1408ق)، مجمع البحرین، تحقیق: احمد حسینی، قم: راه حق.

30. طوسی، محمد بن حسن (1409ق)، التبیان، تحقیق: أحمد حبیب قصیر العاملی، بیروت: مکتب الإعلام الإسلامی.

31. عبدالباقی، محمد فؤاد (1364)، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، القاهره: دار الکتب المصریه.

32. عنترة، ابن شداد (1425ق)، دیوان عنترة بن شداد، تحقیق: حَمدُو طَمّاس، بیروت: دار المعرفة.

33. فخر رازی، محمد بن عمر (1421ق)، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، بیروت: دارالعلم.

34. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق)، کتاب العین، تحقیق: مهدی مخزومی/ ابراهیم سامرائی، قم: مؤسسة دار الهجرة.

35. فیروزآبادی، محمدبن یعقوب (2007م)، معجم القاموس المحیط، تحقیق: خلیل مأمون شیحا، بیروت: دارالعلم.

36. قرطبی، محمدبن احمد انصاری (1405ق)، الجامع لاحکام القرآن، تحقیق: ابراهیم اطفیش، بیروت: دارالعلم.

37. قفطى، جمال الدین (1424ق)‏، إنباه الرواة على أنباه النحاة، بیروت: مکتبه عصریه.

38. مرزبانى، ابو عبیدالله (بی‌تا)، الموشح‏، قاهره: تحفه مصر.

39. مصطفوى، حسن (1430ق)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت: دارالعلم.

40. مقاتل بن سلیمان (1424ق)، التفسیر، تحقیق: احمد فرید، بیروت: دارالعلم.

41. نحاس، احمد بن محمد مصری (1409ق)، معانی القرآن، تحقیق: محمد علی الصابونی، مکه: جامعة أم القری.