بعل به مثابۀ بت در فرهنگ سامی و زمینه های کاربرد آن در قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

واژۀ «بعل» در قرآن کریم پنج مرتبه به کار رفته است. مفسران مسلمان این واژه را به شوهر، ربوبیت، و نام یک نوع بت معنا کرده‌اند، و همین تعبیر که واژه بعل هم‌زمان هم به معنای شوهر و هم به معنای یک نوع بت بیان شده، ایجاد ابهام کرده است. شواهد حاکی از آن است که سخن مفسران که بعل نام بتی بوده، صحیح می‌باشد و در میان اقوام مختلف سامی پرستش چنین بتی رواج داشته است. حال سؤال این مطالعه آن است که چرا اقوام سامی بتی به نام بعل داشته‌اند، به بیان دیگر چرا باید همسر آن‌قدر در این فرهنگ‌ها قداست پیدا کند که اساطیری شده و بتی به نام او نام‌گذاری گردد. در راستا تقارب معنایی دو واژه «بعل» و«هبل» می‌توان به شناسایی و کشف اسامی مضاف به واژه «بعل» در لغات و میراث زبان‌های سامی که عمدتاً نام شهرهای عربی است اشاره کرد. همچنین واژه بعل در قرآن کریم دارای دو معناست: اسم عَلَم (نام یک بت کنعانی)، و همسر (مرد )که با همسر خود به دلیلی دچار مشکل شده است. در شعر عربی نیز تقریباً همین دلالت با غلبه معنای عام همسری قابل مشاهده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

“Ba'l” as “Idol” in Sami Culture and Its Applications in the Holy Qur’an

نویسنده [English]

  • Ali Aswadi
Assistant Professor of Kharazmi University, Iran
چکیده [English]

The term “Ba'l” occurs five times in the Holy Qur'an. Muslim exegetes consider it as “husband”, “lordship”, and “the name of a type of idol”. The fact that the term "Ba'l" simultaneously means both a husband and a type of a type of idol makes its exact meaning complicated and ambiguous. It is argued that the exegetes’ views, suggesting its meaning as a type of idol, are considerable and the same idol has been commonly worshiped among different Sami tribes. The question here is “why did Sami peoples have such an idol?”. In other words, “why did husband have such a sanctuary in Sami cultures so that an idol was named on him and he became a myth?” In the context of the semantic convergence of the two words "Ba'l" and "Hubal", it is possible to identify and recognize the additional names as "Ba'l" in the vocabulary and legacy of Sami languages, mostly are the names of Arabic cities. Moreover, the word “Ba'l” has two meanings in the Holy Qur’an: a proper name (a Kan'ānī idol) and a spouse (husband) who had been in trouble with his wife for some reasons. In Arabic poetry, almost the same indication is apparent with the conquest of the general meaning of “husband”.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Holy Qur’an
  • Sami Languages
  • Ba'l
  • Hubal
  1. قرآن کریم.
  2. ابن تاج العارفین، زین الدین، (1990م)، التوقیف علی مهمات التعاریف، قاهره: عالم الکتب.
  3. ابن فارس، احمد، (1991م)، معجم مقاییس اللغه، بیروت: دارالجیل.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1999م)،  لسان العرب، قاهره: دار احیاء التراث.
  5. ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله، (2000م)، الفروق اللغویة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  6. ازهری، ابو منصور، (1997م)، تهذیب اللغة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  7. انباری، ابوبکر، (1998م)، المذکر و المونث، قاهره: داراحیاء التراث.
  8. برگشتراسر، (1997م)، التطور النحوی للغه العربیه، تعلیق رمضان عبد التواب، قاهره: مکتبة الخانجی.
  9. برومندپور، انسیه، (1395)، «نقد شیوه معناشناسی ایزوتسو با تأکید بر واژه زوج»، مجله پژوهشی در علوم اسلامی.

10. بغوی، محمد بن حسین، (بی تا)، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، قاهره: دار احیاء التراث العربی.

11. بلخی، ابوالحسن مقاتل بن سلیمان، (1432ق)، تفسیر مقاتل، بیروت: دارالعلم للملایین.

12. بهارزاده، پروین، (1392)، «بازخوانی مفاهیم زوج و زوجیت در قرآن کریم»، مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 2.

13. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1987م)، تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت: دارالعلم للملایین.

14. حجازی، محمود فهمی، (بی تا)، علم اللغه العربیة، قاهره: دار غریب.

15. حداد، حسنی و مجاعص، (1995م)، اناشید البعل قراءة جدیدة للاساطیر الاوغارتیه، بیروت: دار امواج.

16. حطیئة، جرول بن اوس، (1987م)، دیوان الحطیئه، قاهره: مکتیبه الخانجی.

17. حمید بن ثور، (1951م)، الدیوان، قاهره: دار احیاء التراث.

18. خطابی، ابوسلیمان، (1982م)، غریب الحدیث، بیروت: دارالفکر.

19. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1980م)، العین، التحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، بیروت: مکتبة الهلال.

20. اصفهانی، جمال الدین، (1389)، دیوان شعر کامل، تهران: مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.

21. دبس، یوسف، (1994م)، تاریخ سوریا الدنیوی و الدینی، بیروت: دار النظیر.

22. دومزیل، جرج، (1898)،  اسطوره و حماسه، تهران: مرکز نشر.

23. زمخشری، محمود، (2002م)، الکشاف عن حقائق التنزیل، قاهره: دار احیاء التراث.

24. سمین حلبی، احمد، (1996م)،  عمدة الحفاظ فی تفسیر اشرف الألفاظ، بیروت: دارالکتب العلمیه.

25. شریفی، محمد، (1396)، «مفهوم شناسی دو واژه زوج و امراه»، مجله تفسیر پژوهی، شماره 7.

26. ضبی، المفضل، (بی‌تا)، المفضلیات، قاهره: دار المعارف.

27. طبری، محمد بن جریر، (2001م)، جامع البیان عن تاویل آی القرآن، بیروت: دارالعلم للملایین.

28. عبدالتواب، رمدان، (1997)، المدخل الی علم اللغه، قاهره: مکتبة الخانجی.

29. عبدالجلیل عمر، صابر، (1990)، أسماء العلم السامیة، قاهره: دارالثقافة.

30. عبودی، هنری، (1991م)، معجم الحضارات السامیة، بیروت: دارالتراث.

31. عکاشه، عمر یوسف، (2003م)، النحو الغائب، بیروت: الموسسه العربیه للدراسات.

32. علقمه بن فحل، (1993م)، دیوان علقمه، بیروت: دارالکتاب العربی.

33. عمر احمد، مختار، (2004م)، علم الدلاله، قاهره: عالم الکتب.

34. فخرالدین رازی، محمد بن عمر، (1994م)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار العلم للملایین.

35. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، (1995م)، بصائر اهلال تمییز فی لطائف الکتاب العزیز، بیروت: دار صادر.

36. فیومی، محمد، (1994م)، تاریخ الفکر الدینی الجاهلی، بیروت: دارالفکر.

37. قرطبی، محمد بن احمد، (1997م)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دارالعلم للملایین.

38. کمال الدین، حازم علی، (2004م)، علم الدلاله المقارن، قاهره: دار احیاء التراث.

39. مرزبانی، عمران بن موسی، (بی تا)، الموشح فی مآخذ العلماء علی الشعراء، بیروت: دارالعلم للملایین.