نقد و بررسی روایات نهی امام حسین(ع) از حضور مدیونان در واقعه کربلا

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث/دانشگاه شاهد تهران

چکیده

نظر به اهمیت حادثه کربلا و گستره اثرگذاری آن، دقت در گزارش­های مربوط به این واقعه اهمیتی دو چندان دارد، به علاوه با توجه به تحریف‌های صورت گرفته به نقد کشاندن گزارش‌های ناسازگار با سیره امام حسین(ع) و حوادث مربوط به کربلا ضروری به نظر می‌آید. از جمله گزاره­های منسوب به امام حسین(ع) در جریان حادثه عاشورا، منقولاتی است که بر اساس آن­ها امام(ع) اعلام می­دارد کسانی که دَین بر ذمّه­شان است از همراهی ایشان در پیکار با دشمنان کناره گیرد. در پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی، اَسناد و محتوای این روایات مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته­های تحقیق حکایت از آن داشتند که این روایات از هر دو جهت سند و متن در معرض نقدهای جدی قرار دارند. از نظر سندی، اسناد تمام روایات ضعیف هستند و از نظر محتوایی، مضمون روایات با قرآن کریم و سنت در تعارض هستند. تعارض آن‌ها با دو دسته از آیات: 1) آیات وصیت، 2) آیات جهاد روشن گردید و تعارض آن‌ها با چهار دسته از روایات اهل بیت(ع): 1) شهادت اهل بیت(ع) با دَین بر ذمّه، 2) تصدی اهل بیت(ع) در پرداخت دَین اصحاب، 3) دعوت امام حسین(ع) از مدیونان برای پیکار با یزدیان، 4) جواز ضمانت یا وصایت زنان، آشکار گردید.

تازه های تحقیق

 

نتایج تحقیق

از آن­چه گذشت روشن گردید که روایاتی نهی امام حسین(ع) از حضور مدیونان در واقعه کربلا از هر دو جهت سند و متن در معرض نقدهای جدی قرار دارند. از نظر سندی با بررسی­هایی که صورت گرفت، معلوم گردید که در اسناد تمام روایات راویانی ضعیف وجود دارند که خدشه به اسناد را موجب شده­اند.

با تحلیل محتوایی روایات نیز مشخص شد که مضمون روایات با قرآن کریم و سنت در تعارض هستند. تعارض آن‌ها با دو دسته از آیات: 1) آیات وصیت، 2) آیات جهاد تبیین گردید. بر اساس آیات وصیّت، مهمترین کارکرد این تکلیف دینی ادای دیون می‌باشد و وجوب آن به سبب برائت ذمه از حق الله یا حقّ‌النّاس است و طبق آیات جهاد، معذوران از جهاد بدهکاران نیستند. ناتوانان، بیماران و آنان که وسیله لازم را براى شرکت در میدان جهاد در اختیار ندارند، سه گروهی می­باشند که در آیه 91 سوره توبه تکلیف جهاد از آنان ساقط شده است.

همچنین تعارض روایات با چهار دسته از روایات اهل بیت(ع) روشن گردید: 1- شهادت اهل بیت(ع) با دَین بر ذمّه، 2- تصدی اهل بیت(ع) در پرداخت دَین اصحاب، 3- دعوت امام حسین(ع) از مدیونان برای پیکار با یزدیان، 4- جواز ضمانت یا وصایت زنان. طبق روایات دسته نخست، اهل بیت(ع) در حالی که دیونی بر عهده داشته‌اند از دنیا رخت بربستند؛ بر اساس روایات دسته دوم، ائمه(ع) خود دیون اصحابِ متوفی را پرداخت می­کرده­اند، بر پایه روایات دسته سوم، امام حسین(ع) از برخی کسان برای حضور درمیدان پیکار با یزدیان دعوت به عمل آورده است که دَین بر عهده­شان بوده است، مطابق با روایات دسته چهارم زنان صلاحیت ضمانت یا وصایت را دارند و در هیچ روایتی جز روایات در معرض نقد، عدم صلاحیت ضمانت و وصایت زنان وارد نشده است.

روایاتی که از تأکید در اَدای دَین و عدم بخشش آن حتی با شهادت در راه خدا سخن می‌گویند، نمی‌توانند مؤید روایات نهی امام حسین(ع) از حضور مدیونان باشند؛ زیرا این روایات اولا، در صدد بیان اهمیت و حق الناس هستند، ثانیا، ناظر بر تنبه دادن به کسانی‌اند که نسبت به حق‌الناس بی‌توجهی و بی‌مبالاتی دارند و قصد ادای آن را ندارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Critical Review of the Narrations of Imam Hussein (AS) Forbidding the Presence of the Debtors in the Karbala Event

نویسنده [English]

  • Rasul Mohammadjafari
Associate professor
چکیده [English]

Because of the importance of the Karbala event and its vast impact, the reports related to this historical event is doubly important. In addition, the phenomenon of distorting these reports made us to criticize those which are inconsistent with the life of Imam Hussein (AS) and Karbala. Among the reports attributed to Imam Hussein (AS) during the Ashura Day are the words according to which Imam (AS) announced that those who had an owe (dayn) on themselves should not accompany him in the fight against the enemies. This research has evaluated the sandas (chain of transmitters) and the content of these narrations, based on a descriptive-analytical method. The findings show that these narrations are subject to serious criticism from both the sanad and the text; The sanads of all narrations are weak and their content are in contradiction with the Holy Qur’an and the Sunnah. They contradict with two groups of verses: 1) verses of last will, 2) verses of jihad. They contradict also with four groups of narrations of Ahl al-Bayt (AS): 1) martyrdom of Ahl al-Bayt (AS) with dayn, 2) Ahl al-Bayt’s acceptance to pay Companions’ dayn, 3) Imam Hussein (AS)’s invitation from the debtors to fight the Yazidis, and 4) the allowance of accepting the guarantee or last will of women.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ‎Imam Hussein (AS)
  • Karbala
  • Narrations Forbidding Debtors
  • Sanad ‎Critique
  • Content Critique.‎
  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. ابن أبی شیبه کوفی، عبدالله بن محمد، (1409ق)، المصنف، تحقیق وتعلیق: سعید اللحام، بیروت: دار الفکر.
    3. ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، (1409ق)، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، بیروت: دار الفکر.
    4. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی بن حجر، (1415ق)، تقریب التهذیب، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار المکتبة العلمیة.
    5. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی بن حجر، (1404ق)، تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر.
    6. ابن سعد، محمد بن سعد، (1415ق)، ترجمة الامام الحسین(ع)، تحقیق: سید عزیز طباطبائی، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
    7. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، (1404ق)، تحف العقول، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    8. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، (1376ق)، مناقب آل أبی طالب، نجف: المکتبة الحیدریة.
    9. ابن طاووس، على بن موسى‏، (1375ش)، کشف المحجة لثمرة المهجة، محقق: محمد حسون، قم: بوستان کتاب.
    10. ابن عدی، عبد الله، (1409ق)، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق: دکتر سهیل زکار، بیروت: دار الفکر.
    11. ابن کثیر، ابو الفداء اسماعیل بن عمر، (1407ق)، البدایة والنهایة، بیروت: دار الفکر.
    12. ایروانی، جواد، (1396ش)، «آزادی یا اجبار عقیده در موازنه میان «لا اکراه فی الدین» با آیات قتال»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دوره 14، شماره 2، شماره پیاپی 34، صص 31-57.
    13. برقى، احمد بن محمد، (1371ش)، المحاسن، تحقیق: جلال الدین محدث، قم: دار الکتب الإسلامیة.
    14. بلاذری، أحمد بن یحیى، (1959م)، أنساب الأشراف، تحقیق: محمد حمید الله، مصر: معهد المخطوطات بجامعة الدول العربیة بالاشتراک مع دار المعارف.
    15. جمعى از نویسندگان، (1382ش)، فرهنگ جامع سخنان امام حسین(ع‏)، مترجم: على مؤیدى‏، تهران: امیر کبیر‏.
    16. جوادی آملی، عبد الله، (1378ش)، تسنیم، قم: اسراء.
    17. جوادی آملی، عبد الله، (1389ش)، قرآن حکیم از منظر امام‏رضا(ع)، قم: اسراء.
    18. حر عاملى، محمد بن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعة، محقق: مؤسسة آل البیت(ع)‏، قم: مؤسسة آل البیت(ع)‏.
    19. حسکانی، عبید الله بن عبدالله، (1411ق)، شواهد التنزیل، محقق: محمدباقر محمودى، تهران‏: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیه.
    20. حسینی صدر، على، (1430ق)، الفوائد الرجالیة، قم: دلیل ما.
    21. خطیب بغدادی، ابو احمد بن علی، (1405ق)، المتفق و المفترق، تحقیق: محمد صادق آیدن الحامدی، قم: دارالقاری.
    22. خصیبی، حسین بن حمدان، (1411ق)، الهدایة الکبرى، بیروت: مؤسسة البلاغ.
    23. خوانساری، سید أحمد، (1355ش)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تعلیق: علی أکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق.
    24. ذهبی، محمد بن احمد بن عثمان، (1382ق)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة.
    25. ذهبی، محمد بن احمد بن عثمان، (1413ق)، سیر أعلام النبلاء، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    26. رازی، محمد بن ادریس، (1271ق)، الجرح و التعدیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    27. سبط بن جوزى، یوسف بن قز اوغلی، (1426ق)، تذکرة الخواص، تهران: مجمع جهانی اهل بیت(ع).
    28. سید رضی، محمد بن حسین، (1414قنهج ‌البلاغه، شرح: صبحی صالح، محقق: فیض‌الاسلام، قم: هجرت.
    29. شهید اول، شمس الدین محمد بن مکّی عاملی، (1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    30. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    31. صدوق، محمدبن علی‏، (1362ش)، الخصال، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین‏.
    32. صدوق، محمدبن علی، (1385ق)‏، علل الشرائع، ‏قم: کتاب فروشی داوری.
    33. صدوق، محمدبن علی‏، (1406ق)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: دار الشریف الرضی.
    34. صدوق، محمدبن علی‏، (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، تحقیق: على اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    35. صدوق، محمدبن علی‏، (1405ق)، کمال‌الدین و تمام النعمه‌، تصحیح و تعلیق علی‌أکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    36. طباطبایی، سید علی، (1412ق)، ریاض المسائل، تحقیق: مؤسسة النشر الإسلامی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    37. طباطبایى، سید محمد حسین، (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    38. طباطبایی، سید محمد کاظم، (1390ش)، منطق فهم حدیث، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    39. طبرانی، سلیمان بن احمد، (1401ق)، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبد المجید السلفی، عراق: مکتبة ابن تیمیه.
    40. طبری، محمد بن جریر، (بی‌تا)، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    41. طوسی، محمد بن حسن، (1414ق)، الأمالی، قم: دار الثقافة.
    42. ‏طوسى‏، محمد بن حسن، (1390ق)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار،‏ تهران: دار الکتب الإسلامیه.
    43. طوسى، محمد بن حسن‏، (1407ق)، تهذیب الاحکام، ‏تهران: ‏دار الکتب الإسلامیه‏.
    44. طوسی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، الخلاف، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    45. طوسی، محمد بن حسن، (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، تحقیق: سید محمد تقی کشفی، المکتبة المرتضویة.
    46. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، (بی­تا)، تذکرة الفقهاء، تهران: المکتبة المرتضویة.
    47. عیاشی، محمد بن مسعود، (1380ش)، تفسیر العیّاشی‏، محقق: سید هاشم‏ رسولى محلاتى، تهران: المطبعة العلمیة.
    48. کشی، محمد بن عمر، (1409ق)، رجال الکشی، مشهد: مؤسسة نشر دانشگاه مشهد.
    49. کلینى، محمد بن یعقوب، (1407ق)،‏ الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    50. قاضى نور الله، نور الله بن شریف الدین‏ شوشترى، (1409ق)، احقاق الحق و ازهاق الباطل، مقدمه و تعلیقات: سید شهاب‌الدین مرعشى نجفى، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏. ‏
    51. مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت: مؤسسة الوفاء.
    52. مجلسی، محمدباقر، (1406ق)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محقق: مهدى رجائى، ‏ قم: کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی‏.
    53. مجلسی، محمدباقر، (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران‏: دارالکتب الإسلامیه.‏
    54. محمدی ری شهری، محمد، (1391ش)، شهادت نامه امام حسین(ع)، قم: دار الحدیث.
    55. مِزِّی‏، جمال‌الدین یوسف، (1406ق)، تهذیب‌الکمال، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    56. مطهرى‏، مرتضی، (بی‌تا)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
    57. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، (1414ق)، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت: دار المفید.
    58. مقدس اردبیلى، احمد بن محمد، (بی­تا)، زبدة البیان فى أحکام القرآن، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
    59. مکارم شیرازى، ناصر، (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    60. مکارم شیرازى، ناصر؛ رستم نژاد، مهدی؛ داودی، سعید، (۱۳۸۷ش)، عاشورا ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع).
    61. نجفى، محمد حسن، (1421ق)، جواهر الکلام فی ثوبه الجدید، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع).