مخاطب‌شناسی آیه «مِیثاقَ النَّبِیِّینَ» و اعتبارسنجی روایات تفسیری آن در منابع فریقین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران

چکیده

آیه «مِیثاقَ النَّبِیِّینَ»(آل‌عمران: 81) در منابع تفسیری از مشکلات آیات شمرده شده است. گونه‌های مختلف روایات تفسیری ذیل آیه مذکور سبب ظهور آراء متفاوت در حوزه مخاطب‌شناسی این آیه شده است. عده‌ای از مفسران اضافه «میثاق» به «النبیین» را اضافه به متعهّدان میثاق در نظر گرفته، خطاب آیه را به پیامبران نسبت داده‌اند. شماری دیگر، اضافه «میثاق» را اضافه به صاحبان میثاق گمان کرده، خطاب را یا به امت‌ها اختصاص داده یا مجموع پیامبران و امت‌ها را مخاطب آیه تصور نموده‌اند. این تحقیق با بهره‌گیری از روش توصیفی‌- تحلیلی، و با عنایت به قرائن متنی و فرامتنی، ضمن نقد آرای مفسران، به بررسی مفهوم و مصداق بخش‌های آیه یادشده پرداخته است؛ آنگاه با ارائه خوانشی نو از ترکیب «میثاق النبیین»، مفهوم محوری آیه را برحذرداشتن «اهل‌کتاب» در جهت رعایت «میثاقی درباره پیامبران» معرفی کرده است. سپس با بررسی أسناد روایات تفسیری و عرضه مفاد آن‌ها بر معنای برگرفته از آیه، گذر خلاف این روایات را از معنای ظاهری آیه و نیز ردپای منحرفانی مانند «سیف‌بن‌‌عمر» و «احمدبن‌‌محمد سیّاری» در جهت جعل روایات و تحریف آیه آشکار کرده است. از دیگر نتایج این پژوهش ناراستی استناد به آیه مذکور در تأیید برخی اندیشه‌های کلامی، مانند «رجعت» و «نظریه عالم‌ ذر» است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Audience Study of Verse "Covenant of Prophets" and Evaluation of Its Interpretive Narratives in Shiite and Sunni Sources

نویسنده [English]

  • Seyyed Hossein Karimpour
Assistant Professor, Department of Islamic Teachings, Lahijan Branch, Islamic Azad University, Lahijan, Iran
چکیده [English]

The verse "Covenant of the Prophets" (Q. 3:81) is considered one of the problematic verses in interpretative sources. Several types of interpretative narratives of this verse have led to the emergence of disparate opinions in the field of audience study of this verse. Some exegetes have considered the annexation of "Covenant" to "Prophets" as an annexation to the pledgers and have attributed the address of the verse to the Prophets. Some others however have deemed the annexation of "covenant" as an annexation to the "obtainers covenant" and then have assigned the address to the nations or imagined all the prophets and them to be addressees of the verse. This research has investigated the meaning and example of the verse by using the descriptive-analytical method and considering textual and meta-textual evidence while criticizing the exegetes' opinions. Then, by presenting a new reading of the "Covenant of the Prophets," it has introduced the central concept of the verse as a warning to "People of the Book" to observe "a Covenant concerning the Prophets." Then, by scrutinizing the chain of interpretative narrations and comparing these narrations with the verse, it has revealed the discordance of these narrations with the apparent meaning of the verse, and traces of the deviants like "Seif ibn Omar" and "Ahmad ibn Muhammad Sayyārī" in forging the narrations and distorting the verse. The other result of this research is the inaccuracy of citation to the verse in confirming some theological ideas like the theory of "Raj'at (return)" and "Dhar Universe."
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Covenant of Prophets
  • Covenant of People of the Book
  • Traditions of Covenant
  • Audience Study
  • Verse 81 of Surah Āl-e 'Imrᾱn
  1. قرآن کریم.
    1. آلوسى، سیدمحمود(1415ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت‏‌ دارالکتب العلمیه.‏
    2. آلوسى، سیدمحمود(1387). یک‌صد و پنجاه صحابی ساختگی، سردارنیا، قم: دانشکده اصول الدین.
    3. ابن‌حجر، احمدبن‌علی(1404ق). تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر.
    4. إبن‌حنبل، احمد(1419ق). مسند أحمد بن‌حنبل، بیروت: عالم الکتب.
    5. ابن‌عاشور، محمدبن‌طاهر(بی‌تا). التحریر و التنویر، بیروت‏: موسسه التاریخ‏.
    6. ابن‌عطیه، عبدالحق(‏1422ق)،. المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت‏: دارالکتب العلمیه‏.
    7. ابوحیان، محمدبن‌یوسف(‏1420ق) البحر المحیط فى التفسیر، بیروت:‏ دار الفکر.
    8. ابوزهره، محمد(بی‌تا). زهرة التفاسیر، بیروت:‏ دار الفکر.
    9. بابایی، علی‌اکبر(1389). مکاتب تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    10. بغدادى، على‌بن‌محمد(1415ق). لباب التأویل فى معانى التنزیل‏، بیروت:‏ الکتب العلمیة.
    11. بهرامی، محمد(1381)، نقدی بر قرآن و پلورالیسم، پژوهش‌های قرآنی، 8(32)، 124ـ 151.
    12. ثعلبى، احمدبن‌ابراهیم(‏1422ق).‏ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن،‏ بیروت:‏ دار إحیاء التراث العربی‏.
    13. جوادی آملی، عبدالله(1389). تفسیر تسنیم، قم: مرکز چاپ اسراء.
    14. حائرى تهرانى، میرسیدعلى(‏1377).‏ مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران:‏ دار الکتب الاسلامیه‏.
    15. حسینى شیرازى، سیدمحمد(1424ق). تقریب القرآن إلى الأذهان،‏ بیروت:‏ دار العلوم‏.
    16. حلى، حسن‌بن‌سلیمان(‏1379)‏. مختصر البصائر، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
    17. خطیب، عبدالکریم(بی‌تا). التفسیر القرآنى للقرآن،‏ بیروت: دار الفکر العربی‏.
    18. ذهبی، محمدبن‌احمد(1995م). میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    19. سبزوارى، محمدبن‌حبیب‌الله(‏1406ق). الجدید فى تفسیر القرآن المجید، بیروت:‏ دارالتعارف للمطبوعات‏.
    20. سید قطب، ابن‌ابراهیم شاذلی(‏1412ق). فى ظلال القرآن،‏ بیروت- قاهره‏: دارالشروق
    21. صادقى تهرانى، محمد(1365).‏ الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم:‏ انتشارات فرهنگ اسلامى‏.
    22. طباطبایى، سیدمحمدحسین(1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن،‏ قم:‏ انتشارات جامعه‏ مدرسین‏.
    23. طبرسى، فضل‌بن‌حسن(‏1372)‏ مجمع البیان فى تفسیر القرآن،‏ تهران:‏ انتشارات ناصر خسرو.
    24. طبرى، محمدبن‌جریر(1412ق).‏ جامع البیان فى تفسیر القرآن،‏ بیروت:‏ دار المعرفه‏.
    25. طوسى، محمدبن‌حسن(بی تا).‏ التبیان فى تفسیر القرآن،‏ بیروت‏: دار احیاء التراث العربى‏.
    26. طیب، سیدعبدالحسین(‏1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران:‏ انتشارات اسلام‏.
    27. عسکری، سیدمرتضی(1416ق). القرآن الکریم و روایات المدرستین، تهران: مجمع العلمی الاسلامی.
    28. عیاشى، محمدبن‌مسعود(1380). تفسیر العیّاشی،‏ تهران:‏ المطبعة العلمیة.
    29. فخر رازى، محمدبن‌عمر(1420ق).‏ مفاتیح الغیب،‏ بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
    30. قدردان قراملکی، محمدحسن(1382). تأملى در نقدى بر قرآن و پلورالیزم، پژوهش‌های قرآنی، 9(34)، صص 138ـ 155.
    31. قرشى سیدعلى‌اکبر(1377). تفسیر احسن الحدیث، تهران:‏ بنیاد بعثت‏.
    32. قمى مشهدى، محمد(1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏.
    33. قمى، على‌بن‌ابراهیم(‏1363).‏ تفسیر القمی،‏ قم:‏ دار الکتاب.
    34. کرمى حویزى، محمد(1402ق). التفسیر لکتاب الله المنیر، قم:‏ چاپخانه علمیه‏.
    35. کشى، محمد‌بن‌عمر(1409ق). رجال‌الکشی- إختیار معرفة الرجال،‏ مشهد: نشر دانشگاه مشهد.
    36. گنابادى، سلطان‌محمد(1408ق). تفسیر بیان السعادة فى مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
    37. مراغى، احمدبن‌مصطفى(بی‌تا). تفسیر المراغى، بیروت: داراحیاء التراث العربى‏.
    38. مظهرى، محمد ثناءالله(1412ق).‏‏ التفسیر المظهرى،‏ پاکستان‏: مکتبة رشدیه‏.
    39. معرفت، محمدهادی(1385). تفسیر و مفسران، قم: موسسه فرهنگی تمهید.
    40. مغنیه، محمدجواد(1424ق). تفسیر الکاشف،‏ تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    41. مقاتل بلخى، ابن‌سلیمان(‏1423ق).‏ تفسیر مقاتل‌بن‌سلیمان‏، بیروت‏: دار إحیاء التراث‏.
    42. ملکى میانجی، محمدباقر(1414ق).‏ مناهج البیان فى تفسیر القرآن، تهران:‏‏ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
    43. موحدی محب، عبدالله(1391). تفسیر میثاق در آیه شریفه «و اذ اخذ الله میثاق النبیین»، مطالعات تفسیری، 3(12)، صص 7ـ 18.
    44. موسوى سبزوارى، سیدعبدالاعلى(‏1409ق).‏ مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن،‏ بیروت‏: موسسه اهل بیت(ع).
    45. نجاشی، احمدبن‌علی(1407ق). رجال النجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    46. نیشابورى، حسن‌بن‌محمد(1416ق). ‏تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان،‏ بیروت‏: دار الکتب العلمیه‏.